ھارورڊ يونيورسٽي
اي آءِ ٽي بينڪاڪ هڪ هفتي لاءِ ڊسمبر 2005ع.
مان ۽ جاويد محمود ٻئي وڃي ڊاڪٽر مسعود سان ملياسين، مونکي چيائين ته اسان توکي هتي رکڻ ٿا چاهيون، تنھنجو ڇا خيال آهي؟ مون چيو ته مونکي ڪوئي اعتراض ناهي، باقي هي ٻه شارٽ ڪورس آهن، تنھن ۾ مونکي وڃڻ ڏيندا. ڊاڪٽر مسعود چيو ته ٺيڪ آهي ڪوئي مسئلو ناهي. ڊاڪٽر وقار مسعود اردو اسپيڪنگ آهي، ۽ ڊاڪٽر کي بي بي شھيد ڊائريڪٽ ويھين گريڊ ۾ ليٽرل انٽري تحت اپائنٽ ڪيو هيو، پر هُو سنڌين لاءِ دل ۾ ڪڏهن به سٺو ڪونه سوچيندو هيو.
ٻئي ڏينھن منھنجي پرائيم منسٽر سيڪريٽريٽ جي پبلڪ ونگ افيئر ۾ پوسٽنگ ٿي وئي. نوٽيفڪيشن جي ملڻ کانپوءِ مون وڃي پي ايم سيڪريٽريٽ ڊسمبر 2005ع جي گھڻو ڪري ٻئي هفتي ۾ جوائن ڪيو.
هفتي کن کان پوءِ مان هفتي جي ٽريننگ لاءِ بينڪاڪ ويس. ٿائيلينڊ ۾ ٽريننگ جي دوران ٻن ٽن ڪلاڪن جي پنڌ تي مختلف جاين تي وٺي ويندا هيا. پتايا جي بيچ تي وٺي ويا. ٿائيلينڊ ۾ تمام وڏو ٽيمپل ٺھيل آهي، جنھن ۾ گوتم ٻڌ جو انتھائي وڏو مجسمو پيل هيو. ٿائيلينڊ ٻڌسٽ مذهب سان تعلق رکندڙ ملڪ آهي، جنھن ۾ تقريباً پنج سيڪڙو مسلمان آباد آهن.
ٿائيلينڊ ۾ ڪافي تاريخي جايون سياحن جي گھمڻ جو مرڪز آهن.
بينڪاڪ کان واپسي تي وزيراعظم جي آفيس ۾ ڪم ڪرڻ شروع ڪيو. پبلڪ افيئر ونگ جو ڪم صرف پارليامينٽيرين جي مسئلن متعلق هيو. پاڪستان ۾ جيئن ته چار صوبا آهن، تنھنڪري چار مختلف ونگ ٺھيل آهن. پنجاب، ڪي پي ڪي، سنڌ ۽ بلوچستان. سنڌ ۽ بلوچستان سان لاڳاپيل سينيٽر ۽ ايم اين اي جا مسئلا خاص ڪري ترقياتي نوعيت جي ڪمن جي نگراني منھنجي حصي ۾ هئي. جنھن ۾ عوامي نمائنده پنھنجي پنھنجي علائقي متعلق ترقياتي اسڪيمن جي لسٽ ڏيندا هيا، پوءِ اسين انھن ادارن کان خرچ جو تخمينو لڳرائڻ لاءِ موڪليندا هياسين. مثلاً گئس، بجلي ۽ ٻيا ننڍا روڊ رستا ۽ ٻيون اسڪيمون، جن سان اتان جي عام ماڻھن کي فائدو رسي وغيره .
جڏهن انھن اسڪيمن جي خرچ جو تخمينو اچي ويندو هيو، جيڪو عمومن تمام گھڻو هوندو هيو، پوءِ واسطيدار عوامي نمائندي سان رابطو ڪري ٻڌائيندا هياسين ته وزير اعظم صاحب هيترا فنڊ منظور ڪيا آهن ۽ توهان جون اسڪيمون انھيءَ منظور ڪيل رقم کان وڌيڪ آهن. توهان اچي انھن جو جائزو وٺو، پوءِ انھن اسڪيمن مان جيڪا توهان چاهيو، انھيءَ جي لاءِ منسٽري فنانس کي لکون. عوامي نمائندو ڪڏهن پاڻ يا ڪنھن ٻئي کي موڪليندو هيو ته هيءُ هيءُ منھنجون اسڪيمون آهن، انھن منظور ڪيل رقم ۾ فائنل ڪري فنانس کي لکو. اسين بعد ۾ عوامي نمائندي جي پنھنجي دستخط سان موڪليل اسڪيمن جي لسٽ ۽ منظور ڪيل رقم متعلق نوٽ ٺاهي، وزيراعظم ڏانھن موڪلي ڏيندا هياسين. وزيراعظم ڪڏهن انھيءَ لسٽ تي پنھنجي منظوري ڏئي واپس موڪليندو هيو، يا وري اسپيشل سيڪريٽري کي گھرائي انھيءَ بابت هدايتون ڏيندو هيو. جڏهن وزيراعظم کان لسٽ منظور ٿي ايندي هئي ته ان هر منظور ڪيل اسڪيم ۽ انجو تخمينو ساڻ لڳائي هڪ ڊائريڪٽو جاري ڪندا هياسين، جنھن تي ايڊيشنل سيڪريٽري پبلڪ افيئر ونگ دستخط ڪندو هيو. انھيءَ کان پوءِ آفيس جو نمبر هڻي لاڳاپيل ڊپارٽمينٽ ڏانھن روانو ڪندا هياسين. هر ٻئي ٽئين مھيني هڪ ميٽنگ ٿيندي هئي، جنھن ۾ متعلق ڊپارٽمينٽ پراگريس رپورٽ ٺاهي ايندو هيو ته وزيراعظم آفيس مان هن نمبر سان هي ڊائريڪٽو آيو، جنھن ۾ هيءُ هيءُ اسڪيمون هيون، فلاڻي تاريخ تي آيو . فنانس فلاڻي تاريخ رقم جاري ڪئي، اسان ان تي هيءُ هيءُ عمل ڪيو، هيترو خرچ ٿيو ۽ اسڪيم جو ڪم هيستائين ٿيو آهي. وغيره وغيره.
جنوري 2006ع جي پھرئين هفتي اسان تقريباً چاليھه پنجيتاليھه سينيئر آفيسرن کي هارورڊ يونيورسٽي ۾ پنجن هفتن جي هڪ اسپيشل ٽريننگ تي موڪليو ويو. جنھن ۾ مان ۽ عبدالغفار سومرو صاحب سنڌي هياسين، باقي پنجابي، پٺاڻ، ڪشميري ۽ اردو ڳالھائڻ وارا هيا. بلوچستان جو ڪو به ڪونه هيو. منھنجو نالو انھي ڪري آيو جو انوقت مان فنائنس منسٽري ۾ هيس ۽ پروگرام کي ترتيب به فنانس ڊويزن ڪيو هيو ۽ سائين عبدالغفار سومرو صاحب گھڻو ڪري مرڪزي سرڪار جي ڪوائلٽي ڪنٽرول اٿارٽي جو هيڊ هيو، باقي سنڌ مان سليم خان ۽ ان جي زال رخسانه سليم هئي. انھيءَ ٽريننگ لاءِ اهو پھريون بيچ هيو ۽ انھيءَ کان پوءِ ٻيا سينيئر آفيسر ويھين ۽ ايڪويھين گريڊ جي انھن آفيسرن کي گھڻو ڪري جن جي عمر پنجونجاهه سالن کان مٿي نه هجي.
هارورڊ يونيورسٽي دنيا جي پھرين پنجن نمبرن يونيورسٽين مان هڪ تاريخي ۽ پراڻي يونيورسٽي آهي. هارورڊ يونيورسٽي 1639ع ۾ ميسچوسٽ اسٽيٽ جي بوسٽن شھر ۾ آمريڪا جي اوڀرندي پاسي ۾ آهي. بي انتھا سردي وارو علائقو آهي. بوسٽن جي شھر ۾ دنيا جون ٻه وڏيون ۽ دنيا جي پھرين پنجن يونيورسٽين مان هتي آهن. هڪ هارورڊ ۽ ٻي ايم آءِ ٽي ميسه چوسٽ انسٽيٽيوٽ آف ٽيڪنالوجي.
هارورڊ ۾ اسان کي رهائش لاءِ سولجر بئريڪس جي اپارٽمينٽ ۾ ڏنا ويا هيا، جيڪي تقريباً اڌ ڪلو ميٽر جي فاصلي تي هوندا هيا. رستي ۾ هڪ ننڍي ندي چارلس جي نالي سان وهندي هئي. سردي جو اهو عالم هيو، جو جيڪڏهن نڪ به ظاهر رکندا هياسين ته نڪ ڄمي ويندو هيو، جيڪڏهن هٿ لائبو هيو ته محسوس ڪونه ٿيندو هيو. چارلس ندي جنھن جي ويڪر تقريباً ٻه سؤ فوٽ هئي، صبح جي وقت اڪثر مان ڏٺو ته ماڻھو ان نديءَ ۾ سائڪلنگ ڪندا هيا. يعني سڄي وهندڙ ندي ڄمي برف ٿي ويندي هئي، ڪڏهن ته ٻه چار ڏينھن برف ڄميل هوندي هئي، وري جڏهن سج نڪري ڪجھه پنھنجو جوهر ڏيکاري ته پوءِ محسوس ٿيندو هيو ته پاڻي هلي ٿو.
ٽريننگ پروگرام ۾ رهائش، ماني ٽڪي، ٽڪيٽ، ٽيوشن في ۽ ڪجھه جيب خرچي شامل هئي. هارورڊ يونيورسٽي ايراضي ۾ ڪافي وڏي آهي، تقريباً ٻه سو ايڪڙ زمين کان گھڻي زمين تي آهي. جمعي نماز لاءِ اسان کي يونيورسٽي جي ڀرسان هڪ چرچ هوندو هيو، جنھن ۾ اسان نماز پڙهڻ ويندا هياسين. ڪافي وڏي جماعت ٿيندي هئي. مان سمجھان ٿو ته تقريباً چار پنج سؤ ماڻھو جمعي نماز ۾ شامل ٿيندا هياسين. سڀ کان وڏو مسئلو اهو هوندو هيو، جو باٿ روم ۾ هڪ يا ٻه ڪيو ته نه شاور هوندو هيو نه وري ڪا ٻي پاڻيءَ جي ٽيوٽي، ويسٽ پيپرن مان ڪم هلايو. مان انھيءَ لاءِ اهو ڪندو هيس ته چڱو ٿھو ويسٽ پيپرن جو کڻي، ان کي واش بيسن مان پاڻي سان ٽمٽار ڪري ساڻ کڻي وڃي هڪ ڪندو هيم، انھيءَ کان پوءِ ان ويسٽ پيپر جي ٿھي کي مٿان نچوڙي مسلم شاور وارو ڪم وٺندو هيم. باقي دعا گھرندا هياسين ته ڪڏهن ٻن جي حاجت نه ٿئي. اها ٻه واري حاجت پنھنجي رهائش واري ڪمري ۾ ڪري ايندا هياسين.
بوسٽن شھر ۾ به چائنا ٽائون جي نالي سان علائقو ۽ چائنيز هوٽل به هيا. هڪ ويڪ اينڊ تي مان ۽ سائين عبدالغفار سومرو صاحب نيويارڪ وڃڻ جو ارادو ڪيو. جڏهن اسان ٻئي بس اسٽينڊ تي پھتاسين، بس جي ڪرائي جي پڇا ڪئي سين. ساڳي هنڌ ٻه بس اڏا هيا، آمريڪن بس سروس گريهونڊس ۽ چائنه بس سروس.
ڪرائي ۾ اڌ تي اڌ فرق، جيڪو ڪرايو هڪ پاسي جو بوسٽن کان نيويارڪ تائين آمريڪي بس وٺي پئي. اوترو ئي ڪرايو چيني ٻنھي پاسن جو پيا وٺن. سھولتون سڀ هڪجيتريون. اسان چائنه جي بس سروس وسيلي نيو يارڪ گھمڻ وياسين. منھنجو دوست محمد اسلم ڀٽي اسان کي وٺڻ آيو ۽ اسان کي هڪ رات ۽ سڄو ڏينھن نيويارڪ گھمايائين. ڀٽي صاحب جي دوست ملڪ شھزاد به اسانجي خوب خاطرتوازن ڪئي. اسان ٻئي ڏينھن واپس بوسٽن موٽي آياسين. جڏهن اسان هارورڊ ۾ هياسين ته تقريباً ٻه ڏينھن لڳاتار برف جو طوفان هليو، روڊ رستا برف سان ڍڪجي ويا، سردي بي انتھا ٿي وئي، پر ڪلاس ٽائيم تي سڀ هلن پيا. فيبروري جي پھرئين هفتي ۾ٽريننگ پروگرام پورو ٿيو. منھنجو جگري دوست سائين ممتاز ڀٽو صاحب ميري لينڊ اسٽيٽ جي شھر هيگرس ٽائون (Hagerstown) ۾ لڏي وڃي آباد ٿيو آهي، تنھن جھاز جي ٽڪيٽ موڪلي مان بوسٽن کان سڌو واشنگٽن ڊئليس ايئرپورٽ تي آيم، جتي اڳ ۾ ئي سائين ممتاز ڀٽو صاحب انتظار پيو ڪري.