سنڌ يونيورسٽيءَ جو نظارو
سنڌيونيورسٽي ڪراچيءَ مان منتقلي کانپوءِ پھريان حيدرآباد شھر ۾ اچي پاڙ کوڙي، پوءِ ڄامشوري موجوده هنڌ تي هميشه جي لاءِ مضبوط ٿي، سنڌ جي سجاڳي لاءِ پنھنجو ڪردار ادا ڪرڻ شروع ڪيو، جيڪو انشاءَ الله رهندي دنيا تائين تعليم جي نور سان منور ڪندي رهندي.
سنڌ تي آيل هر ڏکئي دور ۾ سنڌ يونيورسٽي سنڌ لاءِ گھگھه اونداهيءَ ۾ ڏيئي جي لاٽ وارو عمل ڪيو آهي. چاهي اهو ڪراچي شھر کي سنڌ کان زبردستي ڇني مرڪز جي حوالگي هئي، چاهي سنڌ صوبي جي سڃاڻپ کي ختم ڪري ويسٽ پاڪستان بنائي ون يونٽ ٺاهي سنڌ جي هر شئي تي فاتحاني انداز ۾ ڳڙڪائي ڇڏڻ وارو عمل هجي.
ون يونٽ جي دور ۾ جيئن ته سنڌ صوبو پنھنجي سڃاڻپ وڃائي چڪو هيو، تنھن ڪري جيڪو ڪجھه سنڌ لاءِ آواز گوجندو هيو، اهو صرف سنڌ يونيورسٽي جي طفيلي هئي. سنڌ يونيورسٽي جي شاگردن جون ون يونٽ جي خلاف هلايل قربانيون وسارڻ جھڙيون ناهن. مارچ جي مھيني ۾ 4 مارچ 1967ع تي ڪيل جدوجھد اڄ به سونھري اکرن ۾ لکيل آهي. سنڌ يونيورسٽي جو هڪ پنھنجو منفرد ڪردار رهيو آهي. ون يونٽ کي ختم ڪرائڻ ۾ هراول دستي وانگر سنڌ جا اديب ۽ شاگرد نمايان رهيا آهن. انھن سرگرمين کان علاوه به سنڌ يونيورسٽي جو تعليم جي لحاظ کان معيار قابل تعريف رهيو آهي.
1970ع جي ڏهاڪي کان پوءِ سنڌ يونيورسٽيءَ جي تعليم جو معيار ڏينھون ڏينھن تنزلي جو شڪار ٿيندو ويو ۽ شاگردن جون مختلف تنظيمون ٺھنديون ويون ۽ انھن شاگردن جي تنظيمن تي يونيورسٽي کان ٻاهر ويٺلن جو اثر وڌندو ويو، جنھن ڪري هر تنظيم پنھنجي طاقت کي وڌائڻ لاءِ مختلف هٿڪنڊا استعمال ڪيا، جنھن ڪري شاگردن جو هڪٻئي خلاف محاذآرايون وڌنديون ويون، جنھن جي ڪري سڀ کان وڌيڪ سنڌ جي تعليمي معيار تي اثر پيو ۽ انھي سان گڏوگڏ تشدد جون ڪاروايون روز جو معمول بڻجي ويون. انھيءَ تشدد ڪرائڻ ۾ انوقت جي سياسي قيادتن جو به هٿ رهيو آهي. سنڌ جي سياسي قيادت پنھنجي پنھنجي منشور جي آڙ ۾ شاگردن کي خوب پنھنجي مطلب خاطر استعمال ڪيو ۽ سنڌ يونيورسٽي جون شاگرد تنظيمون آسانيءَ سان انھن سياسي قيادتن جو هٿيار ٿي استعمال ٿينديون ويون. انھن شاگرد تنظيمن پنھنجو پنھنجو دائريڪار کي وڌايو. جنھن جو سڌو سنئون برو اثر ڪاليج جي ڪچي ذهن جي ٻالڪن تي پيو ۽ نتيجي ۾ سنڌ جي تعليم کي ڪاپاري ڌڪ لڳندو ويو.
سياسي قيادت پنھنجي اثر کي مختلف شاگرد تنظيمن ۾ وڌائي پنھنجو مطلب ته حاصل ڪيو پر جيڪو ٻڌي ۽ اتحاد سنڌيونيورسٽي جي شاگردن ۾ هيو اهو ڀڄي ڀورا ڀورا ٿي ويو. سنڌجو سگھارو آواز هڪٻئي جو ويري ٿي پيو، جنھن جو سنڌ جي مخالف قوتن ڀرپور فائدو ورتو، جيڪو اڄ تائين ڪينسر وانگي وڪوڙي ويو آهي. سنڌ يونيورسٽي جي شاگردن جو آواز جيڪو 1960ع واري ڏهاڪي ۾ تخت لاهور تي اثر انداز ٿيندو هيو، اڄ اهوئي آواز ٻين جي ڪنٽرول ۾ هليو ويو آهي، نتيجي ۾ افرا تفري وارو ماحول تيار ٿي ويو.
سنڌ ۾ تعليمي ادارن جو ڄار ڄامشوري کان نڪري باقي سنڌ ۾ 1970ع واري ڏهاڪي ۾ شروع ٿيو. چانڊڪا ميڊيڪل ڪاليج، پيپلز ميڊيڪل ڪاليج نواب شاهه، شاهه لطيف ڪيمپس خيرپور، ايگريڪلچر يونيورسٽي ٽنڊوڄام، مھراڻ يونيورسٽي آف انجنيئرنگ اينڊ ٽيڪنالوجي ڄامشورو وغيره وغيره.
تعليمي ادارا ته سنڌ جي ڪنڊڪڙڇ ۾ وجود ۾ اچي ويا، پر شاگرد تنظيمن جي طاقت هڪٻئي جي خلاف پنھنجو ڄار وڇائيندي وئي ۽ سنڌ جي تعليمي ادارن مان تعليم وارو ماحول برباد ٿيندو ويو.
سنڌ جي تعليمي ادارن جي 1960ع واري ڏهاڪي ۾ اها حالت هئي، جو مونکي چڱيءَ طرح ياد آهي اسان جي هاءِ اسڪول جي ديوار جي اندران اسڪول ٽائيم دوران پوليس وارو يونيفارم پاتل صرف وچ مان گذريو هيو ته اسڪول جي هيڊماسٽر مختيار ڪار ۽ ٿاڻي جي ايس ايڇ او کي گھرائي ايترو بيعزتو ڪيو، جو انھن آفيسرن معافي وٺي جان ڇڏائي. هينئر انجي برعڪس اڄ هاءِ اسڪول چاهي مڊل اسڪول ۾ جيستائين پوليس کي هيڊماستر نٿو گھرائي تيستائين امتحان شروع ڪونه ٿو ٿئي.
ڪاليج ۽ يونيورسٽي ۾ ته استادن جي عزت ۽ احترام ايترو ته خراب ٿي ويو، جو استاد پاڻ انھن شاگرد تنظيمن جي آڏو بي وس ٿي ويا. جنھن وقت اهڙو ماحول عام جام ٿي ويو ته لاچار حڪومت کي امن ۽ امان قائم رکڻ لاءِ اپاءُ وٺڻا پيا. ڄامشورو جيئن ته هڪ قسم جو تعليمي لحاظ سان هڪ وڏو حب ٿي ويو هيو ۽ سپر هاءِ وي جو گذر به سنڌيونيورسٽي جي حد مان ٿئي ٿو، تنھن ڪري حڪومت کي آمدورفت کي جاري رکڻو هوندو آهي. تنھن لاءِ جوڳا انتظام ڪرڻا پوندا آهن. ڄامشورو تنھن وقت دادو ضلعي ۾ هيو ۽ ضلعي هيڊ ڪوارٽر تقريباً ٻن کان اڍائي ڪلاڪن جي مفاصلي تي هجڻ سبب ڄامشورو جي تعليمي ادارن ۾ امن و امان رکڻ لاءِ ڊي سي دادو ٽائيم ڏئي ڪين پئي سگھيو، تنھن ڪري 80ع اسي واري ڏهاڪي ۾ ايڊيشنل ڊسٽرڪٽ ميجسٽريٽ جي ارڙهين گريڊ ۾ پوسٽ ڪريئيٽ ڪئي ته جيئن ڄامشورو جي تعليمي ادارن ۾ امن امان تي خاص ڌيان ڏئي، امن وارو ماحول پيدا ڪرڻ لاءِ ڪوشش ڪري.
جڏهن مون اي ڊي ايم ڪوٽڙي جي چارج ورتي . ان وقت جيڪو ماحول يونيورسٽي جي اندر چاهي ٻاهر هيو، اهو شاگرد تنظيمن جو پاڻ ۾ ڇڪتاڻ وارو ماحول هيو. مون پھريون دفعو ڪوٽڙيءَ ۾ اچي ٻڌو ته هتي شاگردن ۾ ٻن قسمن جا گروپ آهن.
هڪڙا هڙتالي
ٻيا کڙتالي.
انھن ٻنھي گروپن جي وچ ۾ ڦاٿل ويچارا پڙهاڪو نوجوان هيا.