پهاڙ جيڏي محنت جي ضرورت
پاڪستان ۾ معياري تعليم لاءِ گھربل مواد صرف انگلش ۾ موجود آهي، تنھنڪري انگريزيءَ تي مھارت حاصل ڪرڻ نھايت اهم آهي. انھيءَ حساب سان منھنجي انگريزي ۾ مھارت ڪانه هئي، صرف لکي وڃڻ جي حد تائين ايتري هئي، جو جڏهن داخلا لاءِ لکت ۾ امتحان ورتو ويو ته 159 مان منھنجو 9 نمبر ميرٽ تي هيو، جنھن ڪري مونکي 200 روپيه اسڪالرشپ ملي. ڪل 36 شاگرد سليڪٽ ٿيا پوري پاڪستان مان. پر جنھن وقت ميدان ۾ آيس ته منھنجي انگريزي ان معيار جي ڪانه هئي جو مان پنھنجو بقا ڪري سگھان. پھريان ڪجھه مھينا مون ڏاڍي مشڪل ۾ گذاريا. جيئن ته مان چيئرمين صاحب کي وڏي واقعي چئي چڪو هيم ته مان هن ڊپارٽمينٽ ۽ هن يونيورسٽي مان بي گريڊ ۾ ڊگري حاصل ڪندس. تنھن ڪري پھرئين سيميسٽر ۾ سخت محنت ڪرڻ جي باوجود به مان پاڻ کي انھيءَ لائق ڪري ڪو نه سگھيم جو مان امتحان ۾ ويھان.
پھرئين سيمسٽر جو امتحان نه ڏئي مون ٿوري گھڻي پنھنجي انگريزي مضبوط ڪئي پر پوءِ به مون ۾ ڪافي ڪمزوري رهي.
واقعي سياڻان سچ چئي ويا آهن ته:
پڙهڻ، ترڻ، تير هڻڻ ۽ گھوڙي سواري ڪرڻ
ننڍي هوندي ڪو نه سکيو ته پوءِ وڏي هوندي خواري.
مان به جيئن طارق بن زياد ٻيڙيون ساڙي حملو ڪيو هيو ته جيئن ڪاميابي حاصل ڪجي، جيڪڏهن ڪاميابي نٿي ملي ته پوءِ يقينن موت. ٽيون رستو ئي ڪونه ڇڏيو ويو. انھيءَ اصول تي هلندي هڪ سيميسٽر ڇڏڻ کان پوءِ الحمد لله منزل ڏانهن پھرين رڙهندو پوءِ هلندو رهيس. پھرئين سيمسٽر ۾ منھنجون مارڪون تقريباً 52% هيون، پر گريڊ سي هيو ۽ بي گريڊ 60% کان شروع ٿيندو هيو. مارڪون ڏيڻ جو نظام تمام سخت هوندو هو جو اڌ ۽ چوٿائي مارڪ جو به حساب رکندا هيا. ٻئي سيميسٽر ۾ ٻن سبجيڪٽس ۾ بي گريڊ آيو ۽ ٻن ۾ سي گريڊ آيو. جڏهن آخري سيميسٽر آيو ته سراسري طور تي منھنجو ٻن مارڪن جي ڪري بي گريڊ ڪونه پيو ٺھي. ماسٽرس پروگرام ۾ ٿيسز لکي ۽ انھي تي اٿاريل سوالن سان پينل کي مطمئن ڪبو آهي، پوءِ اهي مارڪون شامل ڪري حتمي گريڊ جو تعين ڪيو ويندو آهي. منھنجي ٿيسز جو عنوان هيو ملٽي نيشنل ڪارپوريشنس جو ٿرڊ ورلڊ ڪنٽريز ۾ رول.
انھيءَ پينل ۾ راس مسعود صاحب 1952ع جو سي ايس پي ۽ ڊائريڪٽر جنرل انسٽيٽيوٽ آف اسٽريٽجڪ اسٽڊيز پاڪستان کي گھرايو ويو هيو. انھيءَ سان گڏ ڊپارٽمينٽ جا ٻه فيڪلٽي ميمبر ويٺا. ٿيسز جي مختلف پھلوئن تي سوال جواب ٿيا ۽ ٿيسز تي مونکي 62% مارڪون مليون، جنھن جي ڪري الحمدلله منھنجو سراسري بي گريڊ ٿي ويو. جيڪو مون چيئرمين صاحب کي چيو هيو، اهو رب ڪريم مونکي همت ڏني ۽ ڪري وڃڻ ۾ ڪامياب ٿي ويس. ڇٽيهه شاگردن مان ڪل تيرهن شاگرد ڊگري حاصل ڪري سگھيا، جن مان ٻن کي اي گريڊ ۽ باقي سڀ بي گريڊ ۾ پاس ٿياسين.