قاضي امتياز صاحب سنڌ جو باصلاحيت سيڪريٽري
جڏهن مان ايڊيشنل سيڪريٽري هيم ته فيڊرل ڊائريڪٽوريٽ آف ايجوڪيشن جيئن ته هڪ تمام وڏو وفاقي ادارو آهي. جنھن ۾ ايڪويھين گريڊ کان هڪ گريڊ تائين ڪيئي هزار ملازم آهن. پر افسوس سان چوڻو ٿوپوي ته هڪ وفاقي اداري جي هجڻ باوجود پاڪستان جي ايئن مطابق سروس ۾ صوبن جي حقن جي اهڙي لتاڙ ڪئي وئي پوءِ جيڪڏهن صوبن جي مطابق ورھاست جي ڳالھه ڪبي هئي ته اشارن ۾ ڪڏهن به اهو چوندي ڪين ڪيٻائيندا هيا ته سنڌ ۽ بلوچستان جا ماڻھو اهل ناهن. وغيره
هڪ دفعي جوائنٽ سيڪريٽري ايڊمن ايڊيشنل چارج ڊي جي فيڊرل ڊائريڪٽوريٽ جي هيس. مون ڏانھن فيڊرل پبلڪ سروس ڪيميشن ڏانھن تقريباً پندرنهن ويھه پروفيسر ۽ ايسوسيئٽ پروفيسرن جي خالي جاين کي ڀرڻ لاءِ هڪ پروفارما کڻي آيو ته جيئن مان ان تي دستخط ڪري ايف پي ايس سي ڏانھن موڪليون. مون ڏٺو ته ان ۾ صوبن لاءِ جيڪا ورھاست ڪيل هئي، اها جيئن ڪوٽا سسٽم تحت صوبن کي ملڻ گھرجي انھن ۾ اهڙي طرح سان فارمولو ٺاهيو هين جنھن ۾ فائدو صرف پنجاب جو هيو.
فرض ڪيو ته ڪل ست سيٽون آهن. اڌ پنجاب، ڏهه سيڪڙو ميرٽ، اهڙي طرح سنڌ، ڪي پي ڪي ۽ بلوچستان انھن ۾ ورھاست اهڙي طرح ڪيل هئي جنھن ۾ چار پنجاب. هڪ ميرٽ، هڪ سنڌ ۽ هڪ ڪي پي ڪي. مون جوائنٽ سيڪريٽري کي ڊسڪس لاءِ لکيو ۽ جي ايس صاحب آيو. مون پڇيو ته هي ڊسٽريبيوشن سيٽن جي ڪھڙي فارمولاتحت ڪئي اٿئي. چيائين ته سائين مونکي ايف ڊي اي وارن ڏياري موڪلي آهي مون چيو تون هينئر ڊي جي به آهين ۽ انھي کان علاوه جوائنٽ سيڪريٽري به آهين، تو مون ڏانھن بغير سوچ ۽ سمجھه سان موڪلي آهي. خير ايف ڊي اي مان ڊائريڪٽر کي ساڻ وٺي جوائنٽ ايجوڪيشنل ايڊوائز سميت تياري ڪري آيا. چوڻ لڳا ته سائين دراصل پوسٽون ست آهن جنھن ڪري سنڌ کي هڪ کان ٿورو وڌيڪ سيڪڙو جي حساب اچي پئي، تنھن ڪري هڪ پوسٽ رکيسين باقي، بچيل سيڪڙو ٻئي دفعي جڏهن ساڳئي پوسٽ ۾ جايون اينديون ته ان ۾ ايڊجسٽ ڪنداسين. ڪي پي ڪي جي هڪ سيٽ مان ٿورو کٽي پئي تنھن ڪري اڳتي هلي ان مان ڪٽ ڪنداسين. بلوچستان جي لاءِ فارمولي تحت پنجاهه پرسينٽ کان گھٽ هيون، تنھن ڪري بلوچستان کي ڪونه ڏني سين. فارمولي تحت پنجاب جون ساڍا ٽي سيٽون پيون ٺھن پر اسان اڌ سيٽ انھي ڪري ڏني آهي جو سنڌ ۽ بلوچستان جون ڪجھه پوائنٽ بچيون تنھن ڪري اسان اڌ ۾ ملائي پورو هڪ ڪيو. تنھن ڪري پنجاب جون چار سيٽون حق ٿين ٿيون. مون چيو ته ميرٽ ۾ ڇو هڪ رکي اٿو ته چيائين ته سائين ميرٽ جون هڪ کان گھٽ پر ستر سيڪڙو هڪ جو ٿئي پيو، تنھن ڪري اسان ميرٽ کي هڪ سيٽ ڏني آهي.
مون هنن ڏانھن اک ٽيٽ ڪري ڏٺو ته هڪٻئي کي اشارن ۾ مطمئن ٿيڻ جون ڳالھيون ڳجھه ۾ چيائون. مون ڄاڻي واڻي هڪ معصوماڻو سوال ڪيو ته هن سبجيڪٽ ۾ ڪل ڪيتريون پوسٽيون سينڪشنڊ آهن ۽ انھن مان ڪيتريون ڀريل آهن ۽ پنجاب، ڪي پي ڪي، بلوچستان ۽ سنڌ جي ڊوميسائل وارا ڪيترا ڪم ڪن ٿا. چوڻ لڳا ته سائين ان ۾ ٿوري دير لڳندي، توهان مھرباني ڪري هن پروفارما تي دستخط ڪيو.ڇوته ٻارن جي تعليم تي برو اثر ٿو پوي.منسٽري هتان موڪليندي، انکان پوءِ ايف پي ايس سي اخبارن ۾ اشتھار ڏيندي انھي کان پوءِ وڃي ريڪروٽمينٽ ٿيندي. مون چيو ته مون کي اهو احساس آهي ته جيڪڏهن استاد نه هوندو ته ٻارن جي تعليم تي برو اثر پوندو. پر اهيوتوهان ٻڌايوته جڏهن هيتريون پوسٽون خالي پيون هيون ته توهان ايتري دير ڇو ڪئي؟ هاڻي جيڪڏهن دير ڪئي اٿو ته اڳو پو مونکي اها مٿي انفارميشن کڻي اچو ته مان هينئر ٿو پوسٽن کي ايف پي ايس سي ڏانھن موڪليان. هينئر جيڪا به دير ٿيندي اها صرف توهان جي سستي ۽ ڍرائي جي ڪري ٿيندي. چيائون ته سائين بھتر پر هنن وٽ ٻيو آپشن ڪونه هيو، جو انھي تي صرف اٿورائيز ايڊيشنل سيڪريٽري هيو، جيڪو اهي پوسٽون ايف پي ايس سي ڏانھن موڪلي سگھي پيو. اهو سيڪريٽري منھنجي پوسٽ ٿيڻ کان اڳ ايڊيشنل سيڪريٽري کي ڊپارٽمنيٽ جي نوٽيفڪيشن تحت ڪيو هيو.ان نوٽيفڪيشن جي ڪاپي ايف پي ايس سي ڏانھن به موڪليل هئي. بھرحال ٻئي ڏينھن ان سبجيڪٽ متعلق پروفيسرن جي سيڪشنڊ اسٽرينٿ ۽ ڀريل ڪيتريون سيٽون آهن ۽ ڪھڙي صوبي جا ماڻهو انھن ڀريل پوسٽن تي ڪم ڪن ٿا. اها سڄي انفارميشن جڏهن کڻي آيا ته منھنجو مٿو چڪرائجي ويو.
هينئر مون وٽ انگ اکر ته موجود ناهن پر ايئن سمجھو ته سٺ پنجھٺ سيڪڙو پنجاب جا ڊوميسائيل، ميرٽ چوڏهن پندرهن سيڪڙو تقريباً ويھه ٻاويھه سيڪڙو ڪي پي ڪي، باقي مشڪل سان سنڌ ۽ بلوچستان ڏهه سيڪڙو. مون هنن کي چيو ته جن سبجيڪٽس جي لاءِ ايف پي ايس سي کي سيٽون موڪلڻيون آهن، انھن سڀني سبجيڪٽس جو مڪمل تفصيل کڻي اچو. جڏهن انھن سبجيڪٽس جي سيٽن جو تفصيل کڻي آيا ته مون چيو ته هاڻي ايف پي ايس سي جي لاءِ پروفارما کڻي اچو. جڏهن هي سڀ پروفارما خالي کڻي آيا ته مون انھن کي پنھنجي آفيس ۾ ويھاري جيڪي هنن پوسٽون پنجاب، ميرٽ ۽ ڪي پي ڪي لاءِ رکيون هيون، اهي سڀ ختم ڪري مون پروفارما تي صرف سنڌ ۽ بلوچستان لاءِ اهي سيٽون ڏئي دستخط ڪري تنھن وقت ايف پي ايس سي ڏانھن روانيون ڪيون. مون انھن کي انسٽرڪشن ڏنا ته جيستائين بلوچستان ۽ سنڌ جي پاڪستان جي ايئن مطابق ڪوٽا پوري ڪونه ٿيندي، تيستائين ٻئي ڪنھن کي سيٽ ڏيڻ پاڪستان جي ايئن سان غداري ٿيندي. تنھن ڪري مان اهڙو ڪو به ڪم ڪونه ڪندس جيڪو ايئن پاڪستان جي خلاف هجي.
منھنجو اهو پروگرام ڏسي ڪجھه ڏينھن کان پوءِ ڪنھن هنڌ ويٺا هياسين ته اتي اها ڳالھه نڪتي ته هاڻي فيڊرل ڊائريڪٽوريٽ آف ايجوڪيشن ۾ پنجابين جي ملازمت ايندڙ گھٽ ۾ گھٽ پنجن سالن لاءِ بند ٿي وئي.
منھنجي نيت ۾ اها ڳالھه هئي ته گذريل ٽيھن سالن جي ٿيل بي انصافي جي تلافي لاءِ ايترو ڪجھه ڪري وڃان جو سنڌ ۽ بلوچستان جا ماڻھو اچي هتي روزگار سان لڳن. هاڻي مون هنن کي اهي انسٽرڪشن ڏنا ته ليڪچرار، اسسٽنٽ پروفيسر، اسوسيئيٽ پروفيسر، پروفيسرس جي مجموعي انفرميشن کڻي اچو.
انھي دوران مرحوم مير هزار خان بجاراڻي کان تعليم جو قلمدان وٺي، ان جي جاءِ تي سردار احمد علي کي منسٽر فار ايجوڪيشن مقرر ڪيو ويو. سردار احمد علي جڏهن چارج سنڀالي ته پنجابي لابي وڃي منسٽر ايجوڪيشن کي بريف ڪيو ته جيترو جلدي ٿي سگھي ايڊيشنل سيڪريٽري مان جان ڇڏرايو، اوترو تعليم کاتي لاءِ بھتر ٿيندو.
بھرحال منھنجي من اندر اهو هيو ته انھيءَ کان پوءِ جيڪي به ٽرينڊ اينڊ انٽرينڊ گريجويٽ ٽيچرس آهن. انھن جو تفصل وٺان ته جيئن اتي جي هزارن جي تعداد ۾ نوڪريون گھڻي ڀاڱي پنجاب، ڪي پي ڪي ۽ ميرٽ وارن کي پاڪستان جي ايئن جي خلاف ورزي ڪندي وڌيڪ ڏنيون ويون آهن. انھن صوبن کي پنھنجو آئيني حق ڏيارجي. انھيءَ جي ڀڻڪ پنجابي لابي کي پئجي وئي ته جيڪڏهن ايئن ٿيندو ته گھٽ ۾ گھٽ ايندڙ اٺ کان ڏهن سالن تائين جيڪي به پوسٺون خالي ٿينديون، انھن سڀني تي ڀرتي صرف سنڌ ۽ بلوچستان جا ماڻھو ٿيندا. جيڪڏهن ايتري وقفي کان پوءِ پنجابي ۽ پٺاڻ ايندا ته اهي اڳتي هلي هنن کان جونيئر ٿيندا، جنھن جو مطلب ته پوءِ هميشه لاءِ سنڌي ۽ بلوچ وفاقي تعليم اداري تي حاوي ٿي ويندا. جيڪو ظاهر آهي ته انھي لابي کي هرگز قبول ڪونه هيو. انھي ڪري سردار احمد علي کي مطمئن ڪيائون ته اسانجي لاءِ اهو بھتر ٿيندو ته ايڊيشنل سيڪريٽري محمد جمن ڄامڙو کي جلدي تعليم کاتي مان بدلي ڪرايو وڃي.
مونکي بعد ۾ ڪنھن دوست ٻڌايو ته وزيراعظم ڏانھن سردار احمد علي ملڻ آيو ۽ وزيراعظم کي چيائين ته سائين منھنجي منسٽري تعليم مان ڄامڙو کي بدلي ڪريو نه ته ھو تعليم کاتي کي سنڌوديش ٺاهي ڇڏيندو. ٻن ٽن ڏينھن کان پوءِ بغير سيڪريٽري ايجوڪيشن کان پڇئي منھنجي ٽرانسفر واپس پرائيم منسٽر پبلڪ افيئر ونگ ۾ ٿي، جيڪا مون اپريل 2010ع ۾ چارج ورتي.
منھنجي جاءِ تي شعغان شريف کي پنجاب مان گھرائي اتي پوسٽ ڪين. شعغان شريف جي پوسٽنگ لاءِ سيڪريٽري کان ليٽر جي انھي ڪري ضرورت نه پئي جوسيڪريٽري سنڌي هيو ۽ منسٽر پنجابي هيو. منھنجي پوسٽنگ لاءِ منسٽر سنڌي هيو ۽ سيڪريٽري چوڌري، تنھن ڪري منسٽر جي خط جي ڪابه اهميت ڪانه هئي. تنھنڪري اهو چيو ويو ته جيستائين سيڪريٽري خط لکي گھر نه ڪندو، تيستائين ٽرانسفر پوسٽنگ پاليسي تحت تنھنجي منسٽري آف ايجوڪيشن ۾ پوسٽ ڪونه ڪنداسين. بھرحال منھنجي منسٽري آف ايجوڪيشن مان ذائقته البدلي جي ڳالھه ته مونکي سمجھه ۾ اچي ٿي. ڇو ته اهو انھيءَ لابي کي بخوبي اندازو ٿي ويو هيو ته پاڪستان جي ايئن تحت ننڍن صوبن سان جيڪا زيادتي ٿي آهي، انھيءَ تي جيڪڏهن عمل ٿي ٿو وڃي ته انھن لاءِ اهو سٺو سنوڻ ڪونه ٿيندو. اهو ان لابي کي يقين ٿي ويو هيو ته ان تي عمل شروع ٿي ويو آهي ۽ پورو عمل به ٿيندو. باقي مرحوم مير هزار کان تعليم جو قلمدان وٺي ٻئي کي ڏيڻ مونکي سمجھه ۾ ڪونه ٿو اچي، جڏهن ته منسٽر جي پورٽ فوليو کي تبديل ڪرڻ لاءِ صدر پاڪستان جي منظوري کان بغير تبديل نٿو ڪري سگھجي. جڏهن ته صدر پاڪستان بذات خود آصف علي زرداري صاحب هيا.
مون ڪڏهن مير صاحب کان ان متعلق ڪونه پڇيو پر منھنجو اندازو آهي جيڪو غلط به ٿي سگھي ٿو ته شايد مٿي اها سوچ اڀري هجي ته ايڊيشنل سيڪريٽري کي تبديل ڪرڻ لاءِ منسٽر يا سيڪريٽري تعليم آماده نه ٿيندا. يا اهو به ٿي سگھي ٿو ته مير صاحب کي تبدل ڪرڻ لاءِ چيو به هجين ۽ مير صاحب اها ڳالھه انھن جي قبول نه ڪئي هجي. ڇاڪاڻ ته مون مير صاحب کي انھي پلاننگ متعلق ٻڌايو هيو ۽ انجو مون سان مڪمل ساٿ هيو.
اسان منسٽري ۾ جن سان به زيادتي ٿي هئي، چاهي اهو ڪير به هيو، انھي ۾ ڪيترائي پنجابي ۽ پٺاڻ به هيا جن سان گروپ بندي جي ڪري زيادتيون ٿيون هيون، انھن کي به پنھنجا حق وٺرائي ڏنا ۽ ڪجھه پروسس ۾ هيا. بھرحال اسان حڪم جا بندا اچي واپس پرائيم منسٽر سيڪريٽريٽ جي پبلڪ افيئرس ونگ ۾ رپورٽ ڪئي.