ڪراچي ڏانهن بدلي ۽ سنڌ سيڪريٽريٽ جا دورا
مرحوم غلام حيدر مھر منھنجي وڏي سالي امان الله جو ڪلاس فيلو ۽ ڀائر وانگر دوست هيو، انھي ڪري انھي گھراڻي سان منھنجو به گھرو تعلق آهي. مرحوم آيو ماني وغيره کاڌي بعد ۾ ڪراچي لاءِ روانا ٿياسين. خير سان اچي ڪراچي پھتاسين، پاڻ کي ڪو وٿاڻ ڪونه هيو، تنھنڪري سڌو سالن سڳورن جي فليٽ تي اچي لڏو لاٿوسين.
منھنجا ٻه سالا تبت سينٽر جي ڀرسان گپتا مينشن ۾ هڪ فليٽ ۾ رهندا هيا. ٻئي ڏينھن صبح جو فليٽ کان گوڏي گاڏي تي چڙهي نيو سنڌ سيڪريٽريٽ ڏانھن روانو ٿيم. سنڌ سيڪريٽريٽ پھچي ايس اينڊ جي اي ۾ عتيق الرحمٰن ڊپٽي سيڪريٽري وٽ وڃي پهچ رپورٽ ڏنم. انھي کان پوءِ سيڪريٽري سروس مسٽر اي ڊبليو قاضي جي آفيس ۾ وڃي ملاقات ڪئي.
اي ڊبليو قاضي جي باري ٿورو ٻڌائيندو هلان ته قاضي صاحب 1983ع ۾ ڪمشنر سکر هيا ۽ ايم آرڊي تحريڪ شروع ٿي چڪي هئي. جنرل ضياءَ سکر دوري تي آيو. گورنر سنڌ به ساڻس گڏ هجي جنرل ضياءَ اتي ڪمشنر سکر تي ڪجھه ناراضگي جو اظھار ڪيو ته تنھنجي ڊويزن ۾ امن امان جي حالت خراب آهي، انھي کي ڇونه ٿا ٺيڪ ڪيو. قاضي صاحب جيڪو جواب ڏنو جنرل ضياءَ کي، اهو هڪ تاريخي جملو آهي.
اي ڊبليو قاضي صاحب جواب ۾ چيو ته ”صدر صاحب منھنجي سکر ڊويزن ۾ ڪوئي امن امان جو مسئلو ناهي. جنھن کي توهان امن امان جو مسئلو چئو ٿا، اهو هتان جي ماڻھن جو توهان لاءِ نفرت جو اظھار آهي، جيڪو ايم آر ڊي جي شڪل ۾ ظاهر ٿيو آهي.
جنرل ضياءَ بلڪل خاموش ٿي ويو ۽ اتي گورنر سنڌ کي ڪن ۾ ڪجھه چيائين. ڪلاڪ اڌ کان پوءِ اڃان جنرل ضياءَ سکر ۾ هيو ته قاضي صاحب کي بدلي ڪري سيڪريٽري فنائنس سنڌ مقرر ڪيو ۽ مرحوم عليڏنو پنھور صاحب اچي صبح سوير ڪمشنر سکر جي چارج ورتي. قاضي صاحب هڪ ايماندار ۽ قابل آفيسر رهيو آهي.
مان به هر ٻئي ڏينھن گوڏي گاڏي تي چڙهي سيڪريٽريٽ ويندو هيس ته اڄ ٿي پوسٽنگ ٿئي يا سڀاڻ. آخرڪار ٻه ٽي هفتا ايئن گوڏي گاڏي تي سواري ڪندي گذري ويا. مھيني کان پوءِ قاضي صاحب سان وڃي مليم ۽ عرض ڪيو ته سائين ڪٿي به پوسٽنگ ڪيو، هينئر گذران مشڪل ٿي ويو آهي ٻه مھينا گذري ويا آهن ڏھاڙيون به ڪونه مليون آهن. جلدي ڪٿي به پوسٽنگ جا آرڊر ڏيو. قاضي صاحب چيو ته جمن توکي خبر آهي ته مونکي هڪ دفعي پورا ڇهه مھينه پگھار ڪانه ملي هئي ته به گذارو ٿي ويو هيو، ڪجھه صبر سک. مون وراڻيو ته سائين توهانجو والد صاحب ته انجنيئر هيو، منھجو والد صاحب ڪڙمي ماڻھو آهي، تنھنڪري مون وٽ ايتري سھپ ڪانھي. قاضي صاحب چيو ته منھنجو پيءُ انجنيئر ڪين هيو بلڪ چيف انجنيئر هيو. مون قاضي صاحب کي چيو ته سائين پوءِ ته توهان ڇھن مھينن کان وڌيڪ وقت به بغير پگھار وصول ڪرڻ جي گذاري سگھو ٿا. سائين مون مسڪين کي هروڀرو ساڳئي ترازو ۾ ڇو ٿا توريو.
قاضي صاحب چيو ته پروپوزل توهان جي ۽ ٻين جي پوسٽنگ جا ويل آهن. جيئن پروپوزل منظور ٿي ايندو نوٽيفڪيشن جاري ڪرڻ ۾ دير ڪونه ٿيندي. مون عرض ڪيو ته سائين جيستائين پوسٽنگ جو آرڊر نڪري تيستائين اسان کي ڏھاڙيون ته ڏياريو. ڌڻي بخش ميمڻ ايس او هيو تنھن کي گھرائي چيائين ته ٻن مھينن جي لاءِ او ايس ڊي جي پوسٽ ڪريئيٽ ڪرڻ لاءِ سمري ٺاهي اچ ته جمن کي آگسٽ ۽ سيپٽمبر جي ٻن مھينن جي پگھار ڏيڻ جو انتظام ٿي وڃي.
هڪ ڏينھن مان سيڪريٽريٽ مان ٻاهر نڪران پيو ته گاڏي مان هڪ برگيڊيئر صاحب لٿو. مون ايترو خيال ڪونه ڪيو ته ڪير آيو آهي. برگيڊيئر صاحب لھڻ سان مونکي ڏٺو ۽ نڪري منھنجو نالو وٺي سڏ ڪري چيائين، جمن تم ادر ڪيا ڪر رهي هو؟ مون ڏٺو ته منھنجو پراڻو سي او جنھن يونٽ مان فوج کي آخري سلام ڪري الوداع چيو هيو. مان ويس ۽ ڀاڪر پائي مليم ۽ سڀني جي سامھون پورچ ۾ منھنجي ڪن کي مروڙ ڏئي پڇيو ته تون هتي ڇاٿو ڪرين. مون ٻڌايو ته مان هاڻي پوسٽنگ جو انتظار پيو ڪيان ۽ ارڙهين گريڊ ۾ پروموشن ٿيو آهي. پاڻ چيائين ته توکي خبر ناهي ته مان هتي گورنر هائوس ۾ پوسٽنگ تي آهيان. مون وراڻيون ته نه سائين. چيائين هل مون سان هتي قاضي صاحب سان ٿورو ڳالھائڻو آهي، مان برگيڊيئر تجمل صاحب سان گڏ مٿي ويم . اي ڊبليو قاضي صاحب سان جيڪو ڳالھائڻو هيس سو ڳالھائي، قاضي صاحب کي چيائين ته جمن منھنجي يونٽ جو ماڻھو آهي ۽ پوسٽنگ جي انتظار ۾ آهي ۽ هن بيوقوف مونکي ٻڌايو ڪونھي. قاضي صاحب چيس ته جمن جي پوسٽنگ جا پروپوزل گورنر هائوس موڪليل آهن.
برگيڊيئر تجمل مون کان اتي قاضي صاحب وٽ پڇيو ته جمن تنھنجي ڪا پنھنجي چوائس آهي؟ مون چيو ته منھنجي ڪابه چوائس ناهي صرف پوسٽنگ آرڊر ملي ڪٿان جو به هجي.
ٻاهر نڪري واپس پورچ ۾ آياسين برگيڊيئر تجمل صاحب مون کي پنھنجي رهائش جي ائڊريس ۽ گھر جو فون نمبر ڏنو ۽ چيائين ته شام جو چڪر هڻي وڃجائين. ٻئي ڏينھن شام جو مان سندس جي رهائشگاهه باٿ آئي لينڊ ۾ ويم. منھنجي حيثيت کان وڌيڪ منھنجو آڌرڀاءُ ڪيائين منھنجو تعارف پنھنجي بيگم صاحبه ۽ ڌي پٽ سان ڪرايائين. تقريباً ڏيڊ ڪلاڪ کن گڏ گذاري موڪلائي مان واپس وريم.
جيئن ته مان اڳ مٿي ذڪر ڪري چڪو آهيان ته مان فوج مان ڊسمبر 1974ع چار سال سپاهي رهي لائس نائڪ جي عھدي تان خير باد چيم آرمي کي. جنھن يونٽ مان مون آرمي کي خيرباد چئي انوقت ان يونٽ جو ڪمانڊنگ آفيسر ليفٽيننٽ ڪرنل تجمل صاحب هيو، جيڪو هن وقت برگيڊيئر صاحب هيو. مونکي تمام گھڻو ڀائيندو هيو، ڇو ته الحمدلله منھنجي ٽائپنگ ان وقت پنھن جي يونٽ ۾ سينئرس کان به بھتر هئي. ڪرنل صاحب کي وار ڪورس War Course لاءِ نامزد ڪيو هيو جي ايڇ ڪيو، پوءِ ڪرنل صاحب ڪتاب کڻي پڙهي ۽ جيڪي هن کي وڻندو هيو انھن سٽن کي انڊرلائين ڪندو هيو ۽ صبح جو اهو ڪتاب مونکي ڏئي چوندو هيو ته جيڪي به انڊرلائين ٿيل سٽون آهن، انھن سڀني کي ٽائيپ ڪري هڪ ٻن ڏينھن ۾ مونکي ڪتاب ۽ ٽائيپ ٿيل مواد واپس ڏجائين. مان اهو سڄو انڊرلائين ٿيل سٽون ٽائيپ ڪري صبح سوير ڪرنل صاحب جي آفيس پھچڻ کان اڳ ۾ سندس اردلي کي ڏئي واپس هليو ويندو هيس. ڪرنل صاحب کي منھنجي ٽائيپ تي ناز هوندو هيو ۽ ڪيترائي دفعا ٻين آفيسرن ۽ صوبيدار ڪلارڪن جي سامھون چوندو هيو ته مونکي جمن جي ٽائپنگ تي فخر آهي. ڪرنل صاحب جا اهي چيل لفظ صوبيدار ڪلارڪ کي ڏکيا لڳندا هئا. ڪوئيٽا ۾ هوندو هيو اسان جو يونٽ.