استاد ڀانو مل

(1916-03-05 کان 2008-11-16) مدت ہوئی بچھڑے ہوئے اک شخص کو لیکن، اب تک در و دیوار پر خوشبو کا اثر ہے! ابتدا کان وٺي اڄ تائين سنڌي ادب کي جن ماڻهن سينگاريو ۽ سنواريو، وڌايو ۽ ويجهايو آهي، انهن ۾ سنڌي استادن جو تعداد سوايو آهي. اهڙي ئي هڪ امر انسان ۽ قابلِ احترام نانءَ، ڀانو مل ٻڙهيه، چيلي چارڻ جي ٻَڌايل چيلهار شهر ۾، تاريخ 1916-03-05 تي پٽيل ميگهو مل سُرتاڻيءَ جي گهر جنم ورتو. سندس ماتا جو نالو ڀاڳان ٻائي، ڌيءَ ٽمون مل پڙهيار، ڳوٺ مالڻهور ويڻه تعلقي مٺيءَ جي هئي، هُن شادي مٺي شهر مان، کيمون مل کوکر جي گهران ڪئي. سندس ڌرم پتنيءَ جو نالو چتري ٻائي هو. جنهن مان کيس اولاد ۾ ٽي نياڻيون (ٻه حيات) ۽ هڪ پُٽ آهن. پاڻ 1922ع ۾ پرائمري تعليم پنهنجي اباڻي شهر جي پرائمري اسڪول مان حاصل ڪيائين ۽ 1929ع ۾ فائينل پاس ڪيو انهيءَ تعصبي ۽ نفرت واري دؤر ۾ شڊيول ڪاسٽ ۽ اُتم ذاتين جا اسڪول الڳ الڳ هئا. 1929ع ۾ فائينل پاس ڪرڻ کانپوءِ 1932ع ۾ سرڪاري استاد طور، پرائمري اسڪول کپرو، ضلع سانگهڙ ۾ ماهوار 15 روپيه پگهار تي مقرر ٿيا. هُن ڪجهه مهينا سرڪاري نوڪري ڪئي، پر پگهار گهٽ هئڻ ڪري سرڪاري نوڪري مجبوراً ڇڏي، ڪانگريس ۾ 1933ع ڌاري پرائمري اسڪول چارنور ۾ نوڪري ڪئي. ڪانگريس ۾ نوڪري دوران مختلف ”ميگهواڙ سجاڳ اتحاد“ قائم ڪيا. جنهن ۾ رائچند راٺوڙ، چيلهار، ماسترمورو مل داديو هاليپوٽا، ماستر کيتارام ڀوريلو، پٽيل پنهون مل گوڙيهار، ماستر هرجي مل ننگرپارڪر، مهرو مل ٻالاڻي مٺي ۽ پٽيل اميدو مل گنڍير ڪانڪيو، گڏجي ڇوڪرن توڙي ڇوڪرين کي تعليم ڏيارڻ، گندن ڪمن کان پاسو ڪرڻ، صفائي ۽ سٿرائيءَ جي رستي تي هلڻ ۽ سماجي ريتن رسمن جي ٻنڌڻ ۾ رهڻ لاءِ گڏجي ڪم ڪيو سندس نياڻين جي تعليم جي ڪاوشن جي حوالي سان، هن پنهنجي ڀيڻ لالي ٻائي کي تعليم ڏياري، جنهن فائينل جو امتحان سال 1941ع ۾ پهرين پوزيشن ۾ پاس ڪري، پاڪستان جي پهرين ميگهواڙ عورت استاد جو اعزاز ماڻيو، جو هڪ تاريخ آهي. جيئن ته سال 41-1940ع دوران ڪانگريس اڳواڻ ڪرشن چند ۽ دولت رام، ڇاڇري ۾ ڪانگريسي تحريڪ هلائڻ دوران، وارڌا جيل انڊيا ۾ قيد ٿي ويا، ۽ قيد ٿيڻ کانپوءِ استاد ڀانو مل کي اپر سنڌ ۾ نوڪري ڪرڻ لاءِ زور ڀريو ويو، ۽ هُن تنگ ٿي نوڪري ڇڏڻ جو سوچي، واپس سرڪار ۾ نوڪري حاصل ڪرڻ لاءِ ڪوششون شروع ڪيون. اها خبر جڏهن ڪانگريسي اڳواڻن سوامي ڪرشن چند ۽ دولت رام جي ڪنن تائين پهتي، ته انهن وارڌا جيل انڊيا مان خط لکيو ته، ”هڪ سٺي ۽ محنتي ڪانگريسي استاد هئڻ جي ناتي، ڪانگريس کي نه ڇڏيو، توهان کي پنهنجي مرضيءَ مطابق مقرر ڪنداسين.“ سندس مرضيءَ موجب 1941ع تي کيس پرائمري اسڪول چارنور ۾ مقرر ڪيو ويو. بعد ۾ 14 آگسٽ 1947ع ۾ پاڪستان ٺهيو، تنهن ڪري پاڻ واپس سرڪار ۾ اچي، نبي سر ٿر ۾ استاد ۽ ٽپال ماستر طور علمي خدمتون سرانجام ڏنائون. 1949ع ۾ ٽريننگ ڪاليج فار مين حيدرآباد ۾ ويا، جتي 1950ع ۾ S.V پاس ڪيائون. S.V پاس ڪرڻ کانپوءِ 1950ع کان 1972ع تائين مختلف اسڪولن، جھڙوڪ آهوري ڊگهڙي، جوڙوئو، مير اول شاهه (دادو) ڦانگهاريو، سورام، روهيلا ڪالوني ۽ چيلهار ۾ نوڪري ڪيائون. 1975-12-11 تي رٽائرمينٽ ڪئي ۽ کيس 10312 رپيا گريجوئٽي ملي، ۽ ماهوار پينشن 480 روپيه مقرر ٿي. هُن رٽائرمينٽ، پرائمري اسڪول چيلهار مان ورتي. هن پنهنجي زندگيءَ ۾ مهمان نوان ۽ سماجي ڪمن ڪرڻ ۾ وسان ڪين گهٽايو، ۽ سماجي طور سوين جوڙن کي وچويي (شاديون ڪرائيندڙ) طور شاديءَ جي ٻنڌڻن ۾ ٻڌي، هڪ وڏو رڪارڊ قائم ڪيو. تعليم جي لحاظ کان هيءُ وڏو خوشبودار گُل هو ــ هُن پنهنجي خوشبوءَ سان ٿر جي ڀٽ ڀٽ کي مهڪايو. هن ديپ، ٿر جي اوندهه دلين ۾ علم جي روشني پَرگَهٽ ڪئي. اڄ به اها روشني جُهوپي جُهوپي اندر آهي. اها جوتي امر آهي ۽ رات سهائي آهي. پاڻ 2008-11-16 تي 92 سالن جي عمر ۾ هن فاني دنيا مان لاڏاڻو ڪري ويا. سندس آخري آرام گاهه، عظيم استاد ۽ تاريخ نويس رائچند راٺوڙ ۽ سندس پيءُ پٽيل ميگهو مل جي پيرانديءَ طرف، چيلهار ۾ آهي. جوڳي پنهنجي جوءَ ويا، جُهڙ جيان نيڻ جهمن، سُخن ساميئڙن جا، هينئڙي منجهه هُرن. هتي سندس پُٽ ريجهو مل جو ذڪر ڪرڻ ضروري آهي، جيڪو هڪ بهترين استاد طور 1988ع ۾ ۽ LCO سپروائيزر طور تعليم کاتي ۾ رهيو آهي. ميگهواڙ جاتيءَ جو، يونين ڪائونسل چيلهار ۾ ناظم ٿي رهيو. انهيءَ کانسواءِ نائب پريزيڊنٽ ريگستان سوشل ويلفيئر ايسوسيئيشن چيلهار، ميمبر VDO واٽر سپلاءِ اسڪيم چيلهار به آهن. ريجهو مل صاحب هڪ سوشل ورڪر، سماجي ورڪر ۽ چيلهار ۾ ميگهواڙ جاتيءَ جو هڪ نيڪ مرد ۽ بهترين انسان آهي. هر فيصلي ۾ گُهرايو ويندو آهي. نوڪريءَ مان رٽائر ٿي چُڪو آهي. هيءُ به هڪ مهان اُستاد جو مهان پُٽ ۽ استاد آهي. اميد ته پنهنجي پتا جي نقشِ قدم تي هلي، قوم ۽ جاتيءَ ۾ پاڻ کي مهانُ انسان طور ثابت ڪندو.

شخصيتون ۽ خاڪا

ميگهه ونس مالها (ڀاڱو پهريون)