پونجو مل جوڳو

سکندر سارے جہان کی دولت پا کر بھی خوش نہ رہ سکا، جب کے قلندر دونوں ہاتھوں سے لُٹا کر رقص کرتا ہے۔ پونجو جوڳو، پٽ نارائڻ عرف ناهيون ميگهواڙ، ڳوٺ لالو وهنداڻي ڪاجهر جا رهندڙ آهن، سندن جنم 1932ع ۾ ڳوٺ لالو وهنداڻي ۾ ٿيو. ٿر ۾ ڏڪار پٺيان ڏڪار هجن، غلام محمد بئراج (ڪوٽڙي بئراج) اڃا نه ٺهيو هو، ڪلوئي، شادي لارج، کوسڪي، پنگريو، نندو شهر تائين علائقا ڀڙڀانگ، سُڃن پوٺن تي لئي ۽ ڪانڊيري کان وڌيڪ ورلي ڪو وڻ هو. لٽ جا واچوڙا هوندا هئا، رستن کان پري پري جهنگ ۾ گدڙن، بگهڙن ۽ جهنگلي ڪتن جا ٿم هوندا هئا. سرڪار سنڌ جي بئراجي علائقن کان ٿر ڏانهن اناج کڻڻ تي پابندي وجهي ڇڏي هئي، جيڪڏهن ڪو ماڻهو کاڌي لاءِ ان کڻي، ته به صرف پنهنجي مٿي تي کڻي سگهيو ٿي، وهٽ يا ڪا گاڏي استعمال ڪرڻ تي پابندي هئي. ڏڪار جي شڪار ۾ قدرتي قهر ۽ سرڪاري ڪڙن قانونن جي ڪري ٿر ۽ ان جي آسپاس غيرآباد علائقن ۾ اناج ملڻ اڻلڀ ٿي ويو. انسان گهڻو تڻو علائقا ئي خالي ڪري ويا. ڪو واٽهڙو مال جو گهورو يا مهمان اچي ته ٺهيو، پر ٻچن کي هڪ وقت اناڻو پيٽ ڪرائڻ به محال بڻيل هو، ماني رٻ، کچڻي ته خواب بڻجي ويا هئا، ڪنهن وقت ماڻهو ان جا ڪجهه داڻا اڳڙيءَ ۾ ٻڌي، پاڻيءَ جي ڪُني ۾ ڪاڙهي، اهو پاڻي ٻارن کي پيئاريندا هئا، ته جيئن اناڻو پيٽ سمهن. انساني امتحان جي انهي مشڪل وقت ۾، ڪاجهر جي سڃي پوٺي جي ڪُک ۾ سڪل ٺوٺ ڀٽ جي هنج ۾، هڪ لوڙهي اندر هميشه روشنيءَ جي ٽمڪار ٿيندي هئي. ڪو ڀليل، واٽهڙو، گهورو، وارهاڙو، آڌي رات جو به جوءِ مان لنگهيو، ته هڪل ٿيندي هئي، ڪير آهين، متان ويو آهين پاسو ڏئي، منهن ايٺي پوءِ وڃجانءِ، توڙي جو مسافر هزار حيلا ڪري پر هڪ ٻُڍڙي عورت ۽ سندس پُٽ مهمان کي زوري ويهاري پاڻي، چانهه، ۽ مانيءَ کانسواءِ نه ڇڏيندا هئا، اها روايت سالن تائين زنده رهي. ٻُڍڙي ماءُ پرلوڪ ڪري ويئي. وقت پاس ڪندڙ پونجو ميگهواڙ بي حال هوندي به ڏڪارن جي ماريل علائقي ۾ مالوندن، مال جي گهورن، واٽهڙن لاءِ کٻڙ جي وڻ ۽ تلاءُ جيان اجهو بڻيل هو. ڪنهن وقت به سندس اجهي تي وڃجي ته ڪاٺ جي ٺهيل ڇَنهي، ۽ وڏي ويڪري ٿلهي واري اوطاق تي ٻه چار پيارا ضرور لٿل هوندا هئا، جنهن ۾ هندو، مسلمان، ٺڪر، ڀيل، ڪولهي، سوٽهڙ ۽ سامي به شامل هوندا هئا. پاڙي وارا ٻڌائين ٿا ته هن ۾ 12 ڪلاڪ کان وڌيڪ جنڊ هلندو هو، ۽ چلهه 18 ڪلاڪ کان وڌيڪ ٻرندي هئي. ڪڏهن ڪڏهن ته 24 ڪلاڪ دانگي چڙهيل هوندي هئي. دلچسپي جي ڳالهه مسلمانن، ٺڪرن، پيرن ۽ ٻين ذاتين کي اوطاق ۾ رڌ پچاءَ جي بندوبست سان گڏ، ڳوٺ جي مسلمانن کي ڪچو سيڌو ڏيئي ماني پچرائي کارائيندو هو، جيڪو ڏينهن ۾ ڏهه ڏهه ڀيرا، آڌي توڙي مانجهي، مسلمان گهرن جون عورتون به هر وقت ان ڪم ۾ خوشيءَ ۽ فخر سان جُٽ رهنديون هيون. پونجو مل ٻڌايو ته ڪئين ڀيرا ائين به ٿيو، جو نندو يا پنگريو مان ان ڪلهي تي کڻي اچي پيهي پوءِ کائيندا هئاسين. ڪڏهن ٻنيءَ ۾ ڪٿي ڪو پڪل سنگ سجهندا هئا، ته اهي ان مهل وڍي آندا، ان پيهي پچائي مهمانن کي کارائيندا هئاسين. ڪڏهن ڪڏهن ته صفا لنگهڻ ويٺا هوندا هئاسين، ته ان کڻڻ وارا مهمان خود اچي ڪڙڪو ڪندا هئا، پوءِ اسان کي بُک ڪڍائيندا هئا ۽ انهن کي به کارائيندا هئاسين. هن اوطاق ۾ خاص گهوڙن جا شوقين، هميشه موجود هوندا هئا، ڇاڪاڻ ته پونجو مل ڀلن گهوڙن جو شوقين هيو، جن ۾ پنگريو پاسي استاد محمد بخش سهتو، ڳوٺ ڏاڀڙي جو پير موتي ۽ هميون اُتي ترسيل هوندا هئا، جنهن ڪري سُڃ ۾ ميلو متل هوندو هو. خاص ڪري چوريءَ جي وارهاڙي وارن ۽ ڄڃن جي خدمت ڪرڻ، چانهن پاڻي پيارڻ، ترسائڻ، هن ماڻهوءَ جو مشغلو رهيو آهي. پاڻ چون ٿا ته ڳوٺ ۾ اڪيلائي هوندي هئي، جيستائين ٻه چار مهمان نه هجن ته هو ۽ سندس ٻڍڙي ماءُ بچان جاڳي وقت ڪٽيندا هئا. پونجو ميگهواڙ ذات جو جوڳو، سندس والد جو نالو نارائڻ عرف ناهيون، ڳوٺ لالو وهنداڻي، ڪاجهر جو رهاڪو ۽ حيات آهي. هو پنهنجي پونيئرن جي باري ۾ ٻڌائي ٿو ته سندس بنياد جو ڪو وڏو، ٿر جي ڪنهن آفت واري صورتحال ۾ پنهنجي والدين، ڳوٺ ۽ علائقي مان وڇڙي ويو، جيڪو ڪلوئي ويجهو مهرانڊ ۾ ڪن ميگهواڙن کي هٿ آيو، پنهون ذات جي ڪنهن وڏڙي سندس سنڀال لڌي، وڏو ڪيائين، ۽ شادي به ڪارايائين، جنهن بعد هو ٻني ٻارا ڪندو هو. ڪلوئي ويجهو ڪاجهر واري علائقي ۾ آباد ٿيو، جنهن جي ڪجهه پيڙهين کانپوءِ ڀوڄو جوڳو ٿيو، جنهن موجوده لالو وهنداڻي ڳوٺ واري ماڳ تي ڳوٺ ٺاهيو. سندس ٻه پٽ هئا، هڪ تامل ۽ ٻيو نارائڻ. نارائڻ ميگهواڙ علائقي جو واحد پڙهيل لکيل ماڻهو هو، ان انگريز سرڪار کان منظوري وٺي، ڳوٺ ٻڌايو، جنهن ۾ پوءِ وهنداڻي ذات جا ٻروچ ۽ ٻين ڳوٺن جا ميگهواڙ آباد ٿيا. ڳوٺ جو پٽيل لالو نالي وهنداڻي کي ڪيو ويو ۽ ڳوٺ جو نالو سندس نالي پٺيان رکيو ويو. تامل ۽ نارائڻ عرف ناهيون جوڳو ميگهواڙ هارپو ۽ واڍڪو ڪم ڪندا هئا، تامل کي هڪ پٽ ناٿو ميگهواڙ آهي، جيڪو اڄ به 110 سالن جي ڄمار ۾ حيات آهي. نارائڻ کي 3 پٽ ۽ هڪ نياڻي ٿي. سندس هڪ پٽ شاديءَ کان ڪجهه وقت پوءِ ۽ ٻيو پٽ به جوانيءَ ۾ گذاري ويو. سندس نياڻو لڌو ميگهواڙ (ولاسائي) به جوانيءَ ۾ گذاري ويو، جنهن بعد پاڻ به ترت الله واهي ٿيا، ۽ پويان هڪ بيواه بچي ذات جئپال، ۽ پٽ پونجو جوڳو ميگهواڙ کي ڇڏيو. نارائڻ ڀڳت ماڻهو هو، هن ڪوبه شش نه ٺاهيو پر آخري وقت تي دم ڏيڻ مهل، پنهنجي ڀائٽي ناٿو مل کي نام دان ڏنو. ان وقت پونجو مل 8 کان 10 سالن جا هئا، پونجو پنهنجي اصلي ڳوٺ جي باري ۾ پڪ نه ٿو ڏئي سگهي، پر سندس سئوٽ ناٿو مل جوڳو ٻڌائي ٿو، ته هڪ ڀيري هڪ ڀٽ ٻڌايو ته توهان جا اصل وڏا، مٺي تعلقي جا هئا، ۽ غالباً ڳوٺ هريار جا رهاڪو هئا، ۽ سندس پوٿي توڙي سرڪاري ڪاغذن ۾ سندن وڏن جا نالا درج آهن، پر ان بابت هنن ڪڏهن تصديق ناهي ڪرائي. پونجو جوڳو ميگهواڙ جي باري ۾ ٻڌايو وڃي ٿو، ته هو پنهنجي ٻني ٻارو سنڀالڻ سان گڏ جتيون ٺاهڻ، ۽ چمڙو رڱڻ جو ڪم ڪندو هو، سندس باري ۾ اهو به مشهور آهي، ته هو پراڻي جُتيءَ کي ڳنڍڻ جا ڪنهن کان به پئسا نه وٺندو هو، پوءِ اهو واسطي وارو هجي يا بلڪل اڻڄاڻ. ان کانسواءِ جيڪو مهمان ايندو هو، ان جي پيٽ جو خيال رکڻ سان گڏ، ان جي جتي ٽٽل هوندي هئي ته بنا چوڻ جي کڻي زوري ٽانڪي ڏيندو هو. علائقي ۾ ايتري ته عزت ۽ احترام اٿس جو سندس چواڻي جيئن ئي بئراج آيا ۽ زمينون آباد ٿيون ته ماڻهن جي کرن مان ان کڻڻ لاءِ کيس پڇڻو ڪونه پوندو هو، بس وڃ ۽ گهوڙو ڀري اچي پچائي کاءُ. پونجو مل ڏيپلي ويجهو ڳوٺ ٻپراڙيو مان مورو مل (ٻوچيو) ميگهواڙ جي گهران شادي ڪئي. سندس ڌرم پتنيءَ جو نالو ستٻائي هو، جيڪا 2008ع ۾ لاڏاڻو ڪري ويئي. پونجو مل وڏن ڪشالن سان پنهنجي اولاد کي تعليم ڏياري. هو هن وقت ڪاجهر جي ڳوٺ لالو وهنداڻي، ۾ پنهنجي پريوار سان گڏ رهي ٿو. کيس چار پٽ ڀورو مل، جيڪو ڳوٺ ۾ ٻني ٻارا ۽ مال تڙو سنڀاليندو آهي، ٻيو نمبر آڏو مل، جيڪو ڪسٽمز کاتي ۾ ملازم آهي، ٽيون نمبر سارنگرام، جيڪو پي. سي. ايس. آفيسر خوراڪ کاتي ۾ آهي، چوٿون نمبر مينڌرو ”ڪاجهروي“ صحافي ۽ ڪاروبار ۾ لڳل آهي. سندس اڌ پريوار مٺي شهر ۾ رهي ٿو، جڏهن ته سندس ٻه نياڻيون ڏيپلي ويجهو ڳوٺ ڏيڙو جي گنگو (واڻيون) ميگهواڙ جي پٽن، کيمون مل ۽ گلاب چند کي پرڻايل آهن.

شخصيتون ۽ خاڪا

ميگهه ونس مالها (ڀاڱو پهريون)