تيرٿداس اُميداڻي

جب تم آئے سنسار میں، جگ ہنسا تم روئے، اب ایسی کرنی کر چلو، تم ہنسو جگ روئے۔ جيئن چنڊ، تارن، هوائن، درياهن، ۽ لهرن جو ڪوبه مذهب يا فرقو ناهي هوندو تيئن انساني سوچ بابت دل ۾ سچائيءَ رکي سوچيندڙ شخص جو به ڪو خاص گهر يا حلقو نه هوندو آهي. منهنجي آڏو به اهڙي هستي آهي جيڪا روح جي راڙي کي ٻڌندڙ ڪن رکڻ سان گڏوگڏ، انهي دلٻوڙ ڪيفيت جي علاج ڪرڻ جي اهليت رکي ٿي. لطيف سائينءَ جي هِن ڌرتي پنهنجي ڪُکَ مان انيڪ املهه ماڻڪ پيدا ڪيا آهن. جن پنهنجي فهم، علم، اخلاق، ڏات، سوچ لوچ، محبت دانائي دليري ديانت ۽ دانشمنديءَ سان هن خطي جي مفلس ۽ اٻوجهه ماڻهن لاءِ پاڻ پتوڙيو ۽ علم جي روشنيءَ سان سرشار ڪيو. اهڙوئي هڪ تعليم دان ۽ تاريخ نويس شخص، شري تيرٿداس اُميداڻي صاحب، تاريخ 22 نومبر 1946ع ۾ ڳوٺ نصير خان لغاري تعلقه چمبڙ ۾، سرڳيه شري وسنداس اُميداڻي جئپال، هڪ مهان ڪوي ۽ سنت جي گهر جنم ورتو. سندس ماتا جو نالو ريکي ٻائي ذات پُنوار، اصل ڳوٺ باغ واهه لڳ حيدرآباد، ۽ پاڪستان ٺهڻ بعد لڏي اچي مِسڻ وڏي، تعلقه ٽنڊو الهيار ۾ رهائش اختيار ڪئي. پاڻ شادي سال 1965ع ۾ شريمتي جيان ٻائي، ڌي هرچند مل، ذات ڏيار ڳوٺ ڏتو ڪالرو، تعلقه ٽنڊوالهيار سان ڪئي، جنهن مان کيس اولاد ٻه نياڻيون ۽ ٽي پُٽ آهن. 1. ڪشور ڪمار، جيڪو پرائمري ماستر آهي. 2. نندلال، جيڪو پرائيويٽ ٽيچر انگلش ميڊيم ۾ آهي. 3. گووند لال مائيننگ ڊپارٽمينٽ ۾ انجنيئرنگ پاس ڪري نوڪريءَ جي انتظار ۾ آهي. پاڻ پرائمري تعليم پرائمري گورنميٽ اسڪول نصير خان لغاريءَ مان حاصل ڪئي. انگريزي چوٿين ۽ پنجين درجي ۾ اسلاميه مڊل اسڪول مِسڻ وڏيءَ ۾ عربي سبجيڪٽ به پڙهيو، ۽ مڪمل مهارت حاصل ڪيائين. مئٽرڪ سال 1963ع ۾ سنڌ ماڊل هاءِ اسڪول ٽنڊو الهيار مان پاس ڪيائين. BA سال 1968ع ۾ اولڊ ڪئمپس يونيورسٽي سنڌ مان، MA سنڌيءَ ۾ سال 1971ع ۾ يونيورسٽي آف سنڌ ڄامشورو مان، BEd سال 1970ع ۾ اولڊ ڪئمپس سنڌ يونيورسٽي حيدرآباد مان، ۽ M.Ed سال 1987ع ۾ اولڊ ڪئمپس سنڌ يونيورسٽي حيدرآباد مان پاس ڪيائون. سندس پهرين مقرري تاريخ 1964-05-12 تي انگلش ٽيچر گورنمينٽ مڊل اسڪول مبارڪ جروار تعلقه ٽنڊو الهيار ۾ مقرر ٿي. سندس سروس جو سفر گورنمينٽ مڊل اسڪول پاڪ سنگهار، گورنميٽ مڊل اسڪول چمبڙ، گورنمينٽ مڊل اسڪول کوکر، گورنميٽ مڊل اسڪول پيارو لنڊ، گورنمينٽ هاير سيڪنڊري اسڪول چمبڙ، سنڌ ماڊل هاءِ اسڪول ٽنڊو الهيار، گورنمينٽ هاءِ اسڪول مِسڻ وڏي، گورنمينٽ هاءِ اسڪول سنجر چانگ، گورنميٽ هاءِ اسڪول تاج پور، گورنمينٽ هاءِ اسڪول خير محمد جروار ۾ هيڊ ماستر ٿي رهيا، ۽ 87-6-01 کان 93-01-07 تائين سپروائيزر پرائمري اِيجوڪيشن ٽنڊوالهيار، ۽ آخر ۾ پرنسپال گورنمينٽ هاير سيڪنڊري اسڪول چمبڙ مان 2001-11-21 تي خير خوبيءَ سان پرنسيپال جي عهدي تان رضاڪارانه طور رٽائرمينٽ ورتي. انهيءَ کانسواءِ سائين تيرٿداس اُميداڻي صاحب، ماسٽر ٽرينر ۽ ٽيوٽر طور ڪافي وقت ڪم ڪيو آهي. ٽيوٽر ٽيچنگ انگلش لينگويئج 1989ع سينٽر ٽنڊو الهيار رهيو. سال 1995ع کان 1996ع تائين ماسٽر ٽرينر آف ٽيچنگ انگلش لينگويئج ٽو پرائمري اسڪول ٽيچرس ڪرئيش پروگرام، ڪريڪيولم ايڪسٽينشن ونگ سينٽر سب ڊويزن ٽنڊو الهيار ائٽ چمبڙ، سال 1998ع کان 1999ع پي. ٽي. سي ٽريننگ ڪورس پروگرام، بيورو آف ڪريڪيولم ائنڊ ايڪسٽينشن ونگ حيدرآباد طرفان سينٽر ٽنڊو ڄام ۽ ٽنڊو الهيار، 1997ع کان 1998ع تائين B.Ed ٽرنينگ سنڌ ايگريڪلچر يونيورسٽي ٽنڊوڄام ائٽ ٽنڊو الهيار، 1995ع کان 1997ع تائين B.Ed ٽريننگ يونيورسٽي آف سنڌ اولڊ ڪئمپس حيدرآباد ائٽ ٽنڊو الهيار، سال 1991ع، 1992ع، 1993 1995ع ۽ 1996ع B.Ed ٽريننگ علامه اقبال اوپن يونيورسٽي اسلام آباد ائٽ ٽنڊوالهيار ٿي رهيا. نصابي خدمتن طور مرڪزي نصابي ڪاميٽي محڪم تعليم، فيڊرل گورنمينٽ آف پاڪستان اسلام آباد، سبجيڪٽ اخلاقيات کي تعليمي نصاب ۾ شامل ڪرڻ ۽ مرتب ڪرڻ لاءِ تجويزون ۽ مشورا ڏيڻ، ته جيئن انهن جي روشني ۾ اخلاقيات جو ڪتاب غير مسلم شاگردن لاءِ ڪلاس 1 کان 9 لاءِ تصنيف ڪيو وڃي. پاڻ گورنمينٽ مڊل ۽ هاءِ اسڪولن ۾ عربي سبجيڪٽ 15-16 سالن تائين پڙهايائين. سائين تيرٿداس اُميداڻي صاحب سال 1971ع کان اڄ تائين ادبي کيتر سان واڳيل رهيو آهي. پاڻ هڪ ڪهاڻيڪار آهي ۽ علمي ادبي مضمون، تاريخ، تحقيق ۽ ترجمو ڪرڻ جي صفت به منجهن آهي. سندس پهريون پُستڪ ”رنگ مالا“ جيڪو هُن اپريل 1972ع ۾ لکيو هو، جيڪو سندر شيوا منڊلي ڪوٽڙيءَ طرفان جولاءِ 1973ع ۾ شايع ڪيو ويو. انهي کانسوءِ سندس شايع ٿيل ڪتاب شُڀ تهوار، گيان پرڪاش، ايشور اُپاسنا، آتم درشن، ديوالي پوجن ۽، شري ڀڳوان جا 108 نالا، ويد اپديش، سورنهن سنسڪار ۽ آنند ساگر شايع ڪرايا، جيڪي سناتن ڌرم لاءِ بي بها ڀيٽائون آهن. انهيءَ کانسواءِ هندي ٻوليءَ مان سنڌيءَ ۾ ترجمو ڪيل ۽ شايع ٿيل ڪتاب شري راماپير، گرڙ پراڻ، سانوڻ مهاتم، گرو گورک اپديش، ڌارمڪ چلڊرينس نالا، اگيارس مهاتم ۽ تن درپن وغيره وغيره. انهي کانسواءِ سندس مشهور ڪهاڻيون ڪوئل جي پُڪار، ديوانو دوست، جي ڪُٺيون تڪبير، صندوق ۾ سمونڊ، چري، دل جي دريءَ مان پکيءَ جو پرواز، اڪبر بادشاهه ۽ بيربل جا گفتا، سڏونت سارنگا ۽ ڏمڻ سونارو جيڪي روزنامه عبرت ۽ هلال پاڪستان اخبارن ۾ شايع ٿيل آهن. انهي کانسواءِ ڪيترن ئي ناولن جا ترجما ڪيا اٿس، آفريڪن ناول ٿنگس فال اپارٽ (Things Fall Apart) جو سلوڻي سنڌي ٻوليءَ ۾ ترجمو ڪيل، جيڪو ”سرواڻ“ اخبار حيدرآباد ۾ ”وکريل شيون“ جي عنوان سان قسط وار شايع ٿيل. ”طوطو مينا“ اصل هنديءَ ۾ لکيل جو سليس سنڌيءَ ۾ ترجمو ڪيل، ”تن درپن پرڪاش“ مهان جوڳي تپشوي ۽ ڪوي شري شيواناٿ سواميءَ جي ڀڄن رچنا جو هندي ٻوليءَ مان سنڌيءَ ۾ ترجمو ڪيل. روزانه ”سنڌو“ اخبار حيدرآباد ۾ ”سوچ ۽ لوچ“ ڪالم شايع ٿيل آهي. سائين تيرٿداس اُميداڻي صاحب مسلسل تهوارن ۽ ڌرم جي باري ۾ ڄاڻ ۽ اوتارن جي جِيوَن چرتر، جنم ڏڻن جي موقعي تي اخبارن ۽ رسالن ۾ خصوصي مضمون ڇپائي شايع ڪرائيندو رهيو آهي. جھڙوڪ تهوار هولي، ديوالي، جنم اسٽمي، شِو راتڙي، رامائڻ فلاسافي ۽ ڀگوت گيتا اُپديش ۽ جنم ڏينهن تي شري ڪرشن ڀڳوان، شري شو مهاديو، شري پير پٿورو صاحب، شري راماپير صاحب، شري اڏيرو لال سائين ۽ شري گرونانڪ صاحب، ۽ انهيءَ کانسواءِ ڀٽائي صاحب جي رسالي مان صوفي اِزم تي مختلف سُرن جا آرٽيڪل به لکيا، سُر سامونڊي، سُر رپ، سر ڪاموڏ، سُر مارئي، سُر ڪلياڻ، سُر کاهوڙي، سُر آسا، سُر پرڀاتي، سُر ڏهر، سُر پورب، سُر سورٺ، سُر گهاتو، سُر سارنگ ۽ ٻيا جيڪي مختلف اخبارن ۾ شايع ٿيل آهن. هن وقت سائين تيرٿداس اميداڻي رگ ويد هنديءَ مان سنڌيءَ ۾ ترجمو ڪري رهيو آهي ۽ تارا ترا مَٺَ، شڪتي ساگر، سنسار ساگر ۽ ويد واڻيءَ جهڙا انمول ڌرمي پستڪ جلد شايع ٿيڻ وارا آهن. اهڙي ڄاڻ اسان عام ماڻهن تائين پهچائڻ ۽ پرچار جي انمول سلسلي کي قائم رکيو اچڻ قابلِ داد آهي. سناتن ڌرم جي گيان پرڪاش ڪرڻ ۽ ”ميگهه ونس اتهاس“ تحقيقي ڪتاب، جيڪو سال 2005ع ۾ ڇپيو هو، اُهو ايڪويهين صدي، سائنس ۽ ڪمپيوٽر جي دؤر ۾ هڪ پُستڪ نه پر هڪ قومي تاريخ آهي. جنهن کي شري تيرٿداس اُميداڻي صاحب پنهنجي اعليٰ صلاحيتن ۽ محبت جي جذبي سان سرشار ٿي عملي جامون پهرايو. سماج جي اُڻاين کي انسانيت جي اهميت ۽ اُڏام لاءِ پنهنجي قلمي سوچ سان جاڳرتا ڏني. سندس ڪاوشن ۾ حقيقي رشي، منيءَ جي واسنا اچي ٿي. ”ميگهه ونس اتهاس“ ۾ ليکڪ ڌارمڪ رهڻي ڪرڻي ۽ وشواس، آريه سماج کان شاسترن ۽ ويدن جا متا کولي بيان ڪيا آهن، ۽ گيان ڏنو آهي، ته جيئن جاگرتا جي ساڌنا جلد اوچائي کي ڇُهي سگهي. سائين تيرٿداس اُميداڻي صاحب، شري رائچند راٺوڙ صاحب کانپوءِ ٻي اهم شخصيت آهي، جنهن تاريخ جي موضوع تي قلم کنيو آهي. شري رائچند راٺوڙ صاحب تاريخ ريگستان (ٻه جلد) لکي ٿر ۽ پارڪر جو تاريخي پس منظر ويدن کان وٺي جديد دؤر تائين اُجاگر ڪيو. پر شري تيرٿداس اُميداڻي صاحب ”ميگهه ونس اتهاس“ هڪ تحقيقي تاريخي ڪتاب لکي نه رڳو ميگهواڙ جاتيءَ مان ادنائپ ۽ احساس ڪمترِيءَ ختم ڪيو آهي، پر کين اُن مقام تي پهچايو آهي، جو هن جاتي جا نوجوان، استاد، ڊاڪٽر، وڪيل، انجنيئر ۽ زندگيءَ جي هر شعبي ۾ اڳتي آيا آهن. هيءُ طبقو لطيف جي تعليمات جو پوئلڳ بڻجي چُڪو آهي. جنهن ۾ واضح طور چيو ويو آهي ته: ”ڏات نه آهي ذات تي، جو وهي سو لهي.“ سائين تيرٿداس اميداڻي شروعات کان وٺي اڄ تائين هڪ سماج سڌارڪ انسان ٿي رهيو آهي، ۽ اڃا تائين سماجي ڪمن سان لاڳاپيل آهي. پاڻ آل پاڪستان غوثيه جماعت (ملتان) شريف سرڪل چمبڙ جو جنرل سيڪريٽري ۽ آڊيٽر ٿي رهيو آهي. صدر ميگهه رِک ايجيوڪيشن ايسوسيئيشن چمبڙ، چيئرمين آئيني ڪاميٽي سنڌ ميگهه رِک ايسوسيئيشن چمبڙ، خزانچي گسٽا گورنمينٽ سيڪنڊري ٽيچرس ايسوسيئيشن يونٽ گورنمينٽ مڊل اسڪول پاڪ سنگهار، جنرل سيڪريٽري بزم لطيف يونٽ گورنمينٽ مڊل اسڪول پاڪ سنگهار تعلقه ٽنڊو الهيار، ميمبر سنڌي ادبي سنگت چمبڙ، چيئرمن ڪو ڪريڪيولر ڪاميٽي، سنگيت ڪاميٽي، ڊراما ڪاميٽي، مذهبي ڪاميٽي، آف هاير سيڪنڊري اسڪول چمبڙ ضلع ٽنڊوالهيار، ۽ چيئرمين پئرينٽ ٽيچرس ايسوسيئيشن (PTA) هاءِ اسڪول تاجپور، چيئرمين پئرينٽ ٽيچر ايسوسيئيشن (PTA) هاءِ اسڪول خير محمد جروار، چيئرمين پئرينٽ ٽيچر ايسوسيئيشن (PTA) هاءِ اسڪول پاڪ سنگهار، چيئرمن اسڪول مئنيجمينٽ ڪاميٽي گورنمينٽ هائر سيڪنڊري اسڪول چمبڙ، چيئرمن، آرگنائيزنگ ائينڊ مئنيجمينٽ ڪاميٽي هائر سيڪنڊري اسڪول چمبڙ ضلع ٽنڊو الهيار جا ٿي رهيا آهن. شري تيرٿداس اميداڻي صاحب جي ڪيل مهان ڪارڪردگيءَ تي کيس سال 2006ع ۾ ”ميگهه ونس اتهاس“ ڪتاب لکڻ تي مڃتا طور روحل ادبي ڪانفرنس جي موقعي تي امر وير لڌارام ايوارڊ 2006ع سان نوازيو ويو. انهي کانسواءِ Best Performance Award فيلڊ آف ايجيوڪيشن ڊويزنل ايجيوڪيشن آفيسر ٽنڊو الهيار طرفان مليو. ڪميشن فار هيومن ڊيولپمينٽ ضلع ٽنڊو الهيار World Teachers Day جي موقعي تي 5 آڪٽوبر 2012ع ۾، Best Teacher Award سان نوازيو ويو. انهي کانسواءِ ڊسٽرڪٽ ايجيوڪيشن آفيسر حيدرآباد ۽ ايڊمنسٽريٽر ٽائون ڪاميٽي چمبڙ طرفان به Best Teacher Award سان نوازيو ويو. پاڻ پنهنجي پوري نوڪري عزت ۽ مان سان، ۽ آخر ۾ پرنسپال جي پوسٽ (BS-18) تان خير خوبيءَ سان تاريخ 2001-11-21 تي رضاڪارانه طور رٽائرمينٽ ورتائين.

شخصيتون ۽ خاڪا

ميگهه ونس مالها (ڀاڱو پهريون)