پريم چند (پريم)

(1952-03-15 کان 1997-05-13) ڇني گل گلاب جا، ڪيئي ڌارو ڌار، اڙي موت ميار، ايڏو ساڙ سڳنڌ سان! چيلهار جي مهان ڌرتيءَ سان محبت ۽ عقيدت انهي ڪري به آهي، جو جنهن پهريون انمول تحفو تاريخ ريگستان جي ليکڪ سرڳيه رائچند راٺوڙ جي صورت ۾ ڏنو، ٻيو سرڳيه استاد ڀانو مل جي صورت ۾ ڏنو، جيڪي اسان لاءِ باعث فخر ٿيا، ۽ تاريخ ۾ امر ٿي ويا. ٽيون انمول هيرو قومي درد رکندڙ، انسان ذات جي همدرد پُرڪشش شخصيت جي مالڪ، سرڳيه پريم چند جي روپ ۾ ڏنو، جنهن جو عمل ۽ ڪردار اسان لاءِ مشعل راهه آهي. اهڙن سپوتن جي مائرن کي سلام! پريم چند جو جنم 15 مارچ 1952ع تي سرڳيه نانڪرام، ذات پنڙ چيلهار جي گهر ٿيو. پريمچند جي ماتا شريمتي ميا ڌي نانڪ رام ذات کوکر، جيڪا مٺي شهر جي رهواسڻ آهي. پريم چند سڀني ٻارن ۾ وڏو هو. انهي ڪري کيس تمام گهڻو پيار مليو. پاڻ شادي ڳوٺ ميمڻ جو تـڙ تعلقه مٺيءَ مان سرڳيه وانڪجي مل پرگڙو جي گهران ڪئي. سندس ڌرم پتنيءَ جو نالو پريمان، ڌي وانڪجي مل هڪ خود دار انسان هو، ۽ حافظي جو ايترو تيز هو، جو هو پنهنجي واسطي وارن جون ڪيتريون ئي پيڙهيون ٻڌائيندو هو. پريم چند جو اولاد نياڻيون ۽ ٽي پُٽ 1. دولت جيڪو MSC ڪيمسٽري پاس، JST جي نوڪريءَ ۾ 2. نريندر BE ٽيڪسٽائيل مهراڻ يونيورسٽي، پرائيويٽ نوڪريءَ ۾ 3. جيوت M.Sc مئٿس آهي. سندس والد کيس ڇهن سالن جي عمر ۾ سن 1958ع ۾ گورنمينٽ پرائمري اسڪول چيلهار ۾، استاد رائچند راٺوڙ ميگهواڙ وٽ داخل ڪرايو. پرائمري اسڪول مان پنجون درجو پاس ڪري، هاءِ اسڪول چيلهار ۾ داخل ٿيو، جتان 1968ع ۾ ميٽرڪ جو امتحان پاس ڪيائين. غريبي حال هجڻ ڪري پنهنجي پڙهائي اڳتي جاري رکي نه سگهيو، ۽ نوڪري ڪرڻ ۽ پنهنجي پيءُ جو گهرو خرچ ۾ هٿ ونڊائڻ جي حوالي سان هُن حيدرآباد جو رُخ ڪيو. حيدرآباد ۾ رهڻ دوران C.com, D. Com ٽائيپ ۾ شارٽ هينڊ جو ڪورس پڻ ڪيائين، اهو زمانو اهڙو هو جو ٿر کان بئراج علائقو تمام پري هو ۽ پهچڻ ڏکيو هو. ٿر کان نئون ڪوٽ پهچڻ لاءِ ايڪڙ ٻيڪڙ ڪي GMC ڇڪڙا هلندا هئا، پر گهڻا ماڻهو اٺن تي سفر ڪري نئون ڪوٽ پهچندا هئا، جتان اڳتي ٽرين ذريعي سفر ڪندا هئا. انهي دؤر ۾ نوڪريون ٿوريون هيون پر اُهي هوشياري ۽ قابليت جي بنياد تي ملنديون هيون. پريمچند کي جنوري 1971ع ۾ ڊائريڪٽر آف اسڪولس جي آفيس ۾ جونيئر ڪلارڪ طور نوڪري ملي، ڇهه مهينا نوڪري ڪرڻ بعد کيس جونيئر هجڻ ڪري رڊڪشن ۾ لاٿو ويو. پر ترت ئي وري جايون پئدا ٿيڻ ڪري نوڪري بحال ڪئي ويئي. سال 1975ع ۾ کاتو بدلائي سنڌ پبلڪ سروس ڪميشن، سول لائين آفيس ۾ اسٽينو ٽائيپسٽ طور ڀرتي ٿيو. محنت ۽ سچائيءَ ڪري اسٽينو گرافر جي پوسٽ تي ترقي ڏيئي، ان وقت جي چيئرمين جسٽس آغا امداد علي جو PA مقرر ڪيو ويو. 1983ع ۾ سندس محنت جي مڃتا ۾ کيس ترقي ڏيئي آفيس سپرنٽينڊنٽ بڻايو ويو، ۽ اضافي چارج ڪنٽرولر آف ايگزمينيشن سنڌ پبلڪ سروس ڪميشن ڏني ويئي، ۽ اهو فرض ٽي سال تائين نهايت محنت ۽ ايمانداريءَ سان نڀائين. پنهنجين ڪوششن سان پهرين 1984ع ڌاري، شيڊول ڪاسٽ ايسوسيئيشن کي زندهه ڪيائين، ۽ ان کانپوءِ ڪجهه ساٿين جي مدد سان 1985ع ۾ ميگهواڙ ايڊيوڪشنل ايسوسيئيشن جو بنياد رکي پهرين ميٽنگ کان رجسٽريشن تائينءَ جو ڪم پايه تڪميل تي پهچايائين، ۽ پنهنجو پاڻ کي ان جو رضاڪار بڻائي ڇڏيائين. سندس ڪوشش مان ڪافي چندو گڏ ڪري، اسڪولي غريب شاگردن کي اسڪالرشپ ڏني ويئي، ۽ سندس جاکوڙ جي نتيجي ۾ ميگهواڙ ايڊيوڪيشنل ايسوسيئشن حيدرآباد جو آئين مرتب ٿيو، ۽ رجسٽرڊ ٿي وجود ۾ آئي. 1984ع ۾ سامارو شهر ۾ پهرين گڏجاڻي سڏائي، اليڪشن ۾ بورڊ آف ڊائريڪٽرس جي 11 ميمبرن مان سڀ کان وڌيڪ ووٽ حاصل ڪندڙ، سرڳيه پريمچند هو. ان بعد ضلعي ۾ تعلقي ليول تي يونٽ کولڻ لاءِ مختلف شهرن ۽ علائقن ۾ سڏايل ميٽنگن ۾ شرڪت ڪئي. شگر جي تڪليف جي باوجود ڪڏهن به ٿڪاوٽ جو اظهار نه ڪيائين. بٺ اونهاري جي گرمي هجي يا وچ سياري جو سيءَ، رات هجي يا ڏينهن طوفان هجي يا برسات، هو هر پل هڪ پير به پوئتي نه هٽيو. جان جيئن تان جل، ڪانهي جاءِ جلڻ ري، تتي ٿڌي ڪاهه هل، ڪانهي ويل ويهڻ جي. جيئن ته هُن پاڻ غريب، افلاس، ڏک ۽ ڏوجهرن جھڙي ڏکي رستي کي پار ڪيو هو، تنهن ڪري سدائين سوچيندو هو ته غريب جاتيءَ سان واسطو رکندي، جيڪڏهن اميراڻا خيال ڪنداسين ته ڪکن جا ڀونگا آهن، انهن جو ڇا ٿيندو، ۽ غريبن جي خدمت وارو جذبو به موڪلائي ويندو، ۽ عام ماڻهو واري لڏي کان به پري ٿي ويندس. اهو خيال دل ۾ رکي غريبن سان ڏک سک ۾ گڏ رهڻ ۾ فرحت محسوس ڪندو هو. خوشي يا غميءَ جي ڪمن ڪارين ۾ سڀني عزيز برادريءَ سان گڏ هوندو هو، ۽ پاڻ کي ڪڏهن به ٻين کان مٿي نه سمجهيائين. سرڳيه پريمچند سدائين خوشيون ونڊڻ ۽ ٻين جا ڏک ميڙڻ جي ڪوشش ڪئي، ۽ ڪڏهن به پئسي جي لالچ نه رکيائين. اهڙي اهم کاتي ۾ اهم پوسٽ تي رهڻ جي باوجود به سادگيءَ جي زندگي گذاريندو رهيو، ڪڏهن به ٺٺ ٺانگر نه رکيائين. سرڳيه پريمچند ڪلارڪي واري وقت کان وٺي ڊپٽي سيڪريٽري ٿيڻ تائين، قريشي ڪمرشل انسٽيٽيوٽ ۾ شارٽ هينڊ سيکاريندو هو. هر کاتي ۾ سندس هڪ يا ٻه شاگرد ضرور ملندا. سندن وحدت ڪالوني وارو سرڪاري گهر به سماجي ڪمن جو مرڪز سمجهيو ويندو هو. ڪيترا ئي ميگهواڙ انهيءَ گهر ۾ رهي، ٽائيپ ۽ شارٽ هينڊ سکي، مختلف کاتن ۾ نوڪريون ڪري رهيا آهن. هو انهن جي اخلاقي توڙي مالي مدد به ڪندو هو، ڪيترائي ماڻهو آفيسر هوندي به، پريمچند جي رهنمائيءَ ۾ ڪميشن جي امتحان جي تياري به سندس گهر ۾ ڪرائيندا هئا. جيڪي اڄ ڪلهه مختلف کاتن ۾ اهم سيٽن تي موجود آهن ۽ سندس ڏسيل راهه تي عمل ڪندي، ماڻهن جي خدمت ڪري رهيا آهن. هن نيڪ انسان جي گڻن جي ڪيتري ساراهه ڪريان؟ هي اڻ کُٽ گڻن جو مالڪ هو، بيروزگار نوجوانن کي ٽائيپ ۽ شارٽ هينڊ سيکارڻ هجي يا نوڪري لاءِ ڪا راهه، شاگردن کي داخلا وٺائي ڏيڻ هجي يا سندن رهڻ جو بندوبست، ڦاٿل ماڻهن کي مفت قانوني مشورا ڏيڻا هجن يا قابل وڪيل جي تلاش، مختلف آفيسن ۾ ڪم ڪار لاءِ ايندڙ غريب ٿرين سان گڏ وڃڻو هجي يا سفارشي چٽ، شهر جا ڪم ڪار هجن يا شادي غميءَ جو سامان خريد ڪرڻو هجي، ماڻهن کي اسپتال حوالي يا کين ضرورت جو سامان، داخل مريضن جي صبح شام سارسنڀال لهڻ هجي يا کاڌي خوراڪ جو انتظام، غريب مريضن لاءِ چندو گڏ ڪرڻو هجي يا مفت دوا لاءِ ڪوشش، رت جو بندوبست ڪرڻو هجي يا پساهه پورا ڪندڙ کي ڳوٺ پهچائـڻو هجي، مطلب ته ضرورتمند کي ڪڏهن نا اميد نه ڪيائين. هي هڪ بڙ جي وڻ وانگر هوندو هو، جو ڪيترائي غريب سندس ڇانوَ هيٺ ويهي پنهنجين پيڙائن کي گهٽائي، سک جو ساهه کڻندا هئا. آخر ۾ اهو لکڻ ضروري آهي ته ميگهواڙ جاتيءَ ۾ ٿوري وقت ۾ گهڻو ڪم ڪرڻ وارو، پريمچند، جنهن جو جھڙو مائٽن نالو رکيو، تيئن هر انسان سان پريم ڪيو. هو هڪ سماجي ورڪر ۽ وڏو انسان هو. ائين چوڻ ۾ ڪوبه وڌاءَ نه ٿيندو ته پاڻ هڪ ادارو هو، جيڪو سندس وڃڻ ڪري بند ٿي ويو آهي. ٿوري عرصي ۾ وڏيون ۽ عظيم خدمتون سرانجام ڏيئي، ميگهواڙ جاتيءَ جي تاريخ ۾ ٿر جي تاريخ جي ورقن ۾ پاڻ کي عظيم سماجي ڪارڪن جي حيثيت سان نالو لکرائي، امر ٿي ويو. کيس وڪيل ارجڻ داس امر وير لڌارام ايوارڊ سال 2007ع، سامي ادبي ڪانفرنس جي موقعي تي سندس سرڳواس ٿيڻ بعد ڏنو ويو. آخر ۾ هيءُ فرشته صفت امر انسان، تاريخ 1997-05-13 تي وڃي پنهنجي حقيقي مالڪ سان مليو. هزارين دلين کي گهايل ڪري، رت روئاڙي، ماتم ڪرائي امر ٿي ويو. پر هيڻن جي همدردي، ڏکويلن جي ڏڍ ۽ دردمندن جي دوا جا در هميشه بند ٿي ويا. هيءُ هڪ قسم جو حاتم طائي هو. هاڻ اسان اهڙي رڻ ڀوميءَ ۾ اڪيلا آهيون، جتي ويجهي ڪابه وسندي، ڇانوَ ۽ روشني نظر ڪانه ٿي اچي. مور ٽهوڪا ڪن جتي، مان اُت هوندو سانءِ، مونکي ياد ڪجانءِ، جڏهين وسن مينهڙا. (اياز)

شخصيتون ۽ خاڪا

ميگهه ونس مالها (ڀاڱو پهريون)