ڪامريڊ اومون مل ”مسافر“

(1944-01-27 کان 1992-02-02) جلي جي ٻين کي سُهائو ڏين ٿا، لکين گهور تِن تان پتنگا ٿين ٿا. سنڌ سونهاريءَ جي ڌرتي پنهنجي انگ مان ڪيترائي گل، ماڻڪ موتي ۽ بي بهار هيرا جنم ڏنا آهن، جن جا ڪردار امر آهن، ۽ اسان جي دلين تان تا حيات مٽجي نه ٿا سگهن. اهڙو ئي هڪ ميگهه ونس هيرو اومون مل ”مسافر“ هو، جنهن ڳوٺ ٽيڀري تعلقه عمرڪوٽ ۾، ڀارو مل ذات چوڏيسو جي گهر اک کولي. سندس ماتا جو نالو جيلان پڙهيار هو، جيڪا نرسي پڙهيار، ڳوٺ ٽيڀري واري جي ڌيءَ هئي. پاڻ شادي آهوري مان، مالڻي ٻوچيي جي گهران ڪئي هئائون. سندس ڌرم پتني جو نالو آسي ٻائي هو جنهن مان کيس چار پٽ آهن. 1 ڪامريڊ هاٿيرام، جيڪو ٺيڪيدار آهي 2. اشوڪ ڪمار، 3. دليپ ڪمار ريڊيو ميڪر آهي ۽ 4. ديو آنند جيڪو گارمينٽ ۾ ڪم ڪندو آهي. سرڳيه ڪامريڊ اومون مل ”مسافر“ پرائمري تعليم ڇوڙ ۾ ورتي، ۽ فائينل پاس ڪيائين. غريب هجڻ ڪري وڌيڪ پڙهي نه سگهيو ۽ کلن جو واپار ڪرڻ شروع ڪيا. هن سال 1971ع ۾ ٽيڀري کان لڏي ڳوٺ فضل چوهاڻ لڳ ڍورونارو اچي رهائش پذير ٿيا. پاڻ سماجي ورڪر سان گڏوگڏ سياست ۾ به حصو ورتائين. کيس تاريخ 1968-06-20 تي پيپلز پارٽيءَ ۾ رُڪنيت جي سند ملي هئي. هو شهيد ذوالفقار ڀٽي جو شيدائي هو ته ڀٽو صاحب وري هن جو شيدائي هو. سال 1988ع واري اليڪشن ۾ ڪامريڊ اومي مل ڊاڪٽر کٽو مل کي پيپلز پارٽيءَ ۾ شامل ڪرايو ۽ MPA جو ٽڪيٽ ڏيارايو، پاڻ ڊاڪٽر کٽو مل جيوڻ جو MPA جو ٽڪيٽ، بيگم نصرت ڀٽو کان ضد ڪري ورتائين. نه ته انهي ٽڪيٽ جي مخالفت پي. ڪي شاهاڻيءَ کان وٺي گهڻن اقليتي ميمبرن ڪئي هئي. چون ٿا تڏهن اومون مل کي MNA جو ٽڪيٽ پنهنجي نالي سان پي. ڪي شاهاڻي ڏيئي چُڪو هو. هنن صرف ڊاڪٽر کٽو مل جيوڻ کي ٽڪيٽ ڏيڻ کان انڪار ڪيو هو، تڏهن ڪامريڊ اومون مل مخدوم طالب الموليٰ وٽ نه صرف شڪايت کڻي ويو، پر هو محترمه بينظير صاحبه وٽ مخدوم صاحب کي گڏ وٺي ويو. پر انهي باوجود محترمه ٽڪيٽ ڏيڻ کان صاف انڪار ڪري ڇڏيو ته ڪامريڊ اومي مل کي ٽڪيٽ ڏيو، کٽو مل کي ٽڪيٽ نه ڏيو. پوءِ ڪامريڊ اومو بيگم نصرت ڀٽو سان مليو ۽ چيائين ته هن پارٽيءَ ۾ منهنجي هڪڙي ٽڪيٽ جي به اميد نه آهي ڇا؟ انهي تي بيگم نصرت ڀٽو چون ٿا ته محترمه کي فون ڪيو، ته سنڌ ۾ اقليتين جون ٻه ٽڪيٽون هڪ قومي ۽ هڪ صوبائي جي مونکي ڏيو. باقي سنڌ ۾ اوهان جي مرضي آهي. انهي تي محترمه مجبور ٿي MPA جي ٽڪيٽ ڊاڪٽر کٽو مل کي ڏني ۽ ايم. اين. اي. جي ٽڪيٽ اڳم ئي اومي مل کي مليل هئي. انهي کان اڳ ۾ ڊاڪٽر کٽو مل جيوڻ لياري ۾ ڊاڪٽري ڪندو هو. انهيءَ 1988ع واري اليڪشن ۾ ڊاڪٽر کٽو مل جيوڻ MPA جي سيٽ تي ڪامياب ٿيو، ۽ ڪامريڊ اومون مل صرف 400 ووٽن تان هارايو هو. انهي ئي ڪامريڊ اومي مل کي 1979ع واري اليڪشن ۾ MPA جي پ پ پ واري ٽڪيٽ ملي هئي، پر ضياءَ اليڪشن ڪينسل ڪري ڇڏي. اُها انهي دؤر جي پيپلز پارٽي هئي، جنهن ۾ هڪڙي ميگهواڙ قبيلي جي فرد جي ايڏي حيثيت هُئي. هاڻي ته ٿر جو ميگهواڙ قبيلو باقي سڀني قبيلن کان گهڻو پڙهيل ۽ سياسي شعور رکندڙ قبيلو آهي، جن مان ڪيترائي وڏا وڏا ڊاڪٽر، آفيسر وڏن وڏن عهدن تي فائز آهن. پر 20 جون 1968ع ۾ ميمبرشپ سرٽيفڪيٽ ۾ اومي مل پنهنجو ڪاروبار به کلن جو واپاري ڏيکاريو آهي. انهي اومي مل ميگهواڙ کي ذوالفقار ڀٽي، پير غلام رسول شاهه جيلاني ميرپور واري جي پٽ جي شاديءَ واري ڀت ۾، ڇني ۾ بيٺل ڏسي ان کي سڏ ڪري پاڻ سان گڏ ماني کارائي هئي، ۽ انهي ئي شهر ميرپورخاص ۾ ذوالفقار علي ڀٽي جي جلسي ۾، جن چار پنج ماڻهن تقريرون ڪيون هيون، انهن تقرير ڪندڙن ۾ ڪامريڊ اومون مل به هو. انهي ڪامريڊ اومون مل کي ذوالفقار علي ڀٽي سائيڪل تحفي طور موڪلي هُئي، انهي سائيڪل سان گڏ پنهنجي صحيح سان خط به هو. جنهن ۾ ذوالفقار علي ڀٽو لکي ٿوته، ”اوهان جيڪي پنهنجي قوم لاءِ خدمتون ڪيون آهن. انهي جي صلي ۾ آئون بطور چيئرمين پيپلز پارٽي اوهان کي سائيڪل جو تحفو موڪليان ٿو. مون کي اميد آهي ته اوهان سواريءَ جي انهي سهوليت سبب پنهنجي قوم جي وڌيڪ خدمت ڪري سگهندا“. اها ڳالهه ته هونئن ئي مشهور آهي ته لاهور جي ڪنهن جلسي ۾ ذوالفقار علي ڀٽي هجوم مان ڪامريڊ اومي مل کي سڏ ڪري، اسٽيج تي ويهاريو هو، پر چون ٿا ته جڏهن سانگهڙ واري پ پ پ واري جلسي ۾ ذوالفقار علي ڀٽي جي گاڏيءَ تي گولي هلي هئي، انهي گاڏيءَ ۾ ڪامريڊ اومون مل به ساڻس گڏ هو. ڪامريڊ اومي مل جي سچائي ۽ ذوالفقار علي ڀٽي جي کيس ڀانئڻ جا ڪيترائي واقعا آهن، جيڪي هاڻي صرف سندس خاندان ۽ سندس ويجهن دوستن جون يادگيريون ٿي رهجي ويا آهن. جڏهن ذوالفقار علي ڀٽو وزيراعظم ٿيو ته هن ڪامريڊ اومي مل کي ڪراچيءَ گهرايو، تڏهن جيئن ئي هي پنهنجي ڳوٺ فضل چوپاڻ واري ڀٽ تان لٿوته ڳوٺ ۾ موجود اڪيلي کوهه تي ڪجهه ”مسلمان عوررتون هن جي ميگهواڙ قبيلي جي عورتن کي پئي چيو ته ڍيڍڻين پنهنجي گهڙا پرها ڪريو.“ اهي لفظ ڄڻ ته ڪنهن تير ڪمان سان سندس دل تي کُپي ويا. پوءِ هو جڏهن ڀٽي صاحب سان مليو ته ذوالفقار ڀٽي سان اڪيلائيءَ واري ڪچهريءَ دوران وزيراعظم هن کي چيو ته، ڪامريڊ گهر جيڪي گهرڻو هجي، جيڪي کپي، هن درويش صفت انسان اندران زخمي ٿيل چيو ته، ”سائين پيئڻ جي پاڻيءَ لاءِ کوهه کپي.“ سندس انهي صدا ۾ هڪڙي ٿريي جي صدين جي پياس سمايل هئي. ذوالفقار علي ڀٽي صاحب چيو ته ڪامريڊ تون پهچندين ئي ڪونه ته پاڻيءَ جو مسئلو حل هوندو. جڏهن ڀٽي صاحب سان ميٽنگ ڪري ٻاهر نڪتو ته گڏ ويل وڏيرن چيو، ”ڪامريڊ ڀٽي کان ڇا گهريئي؟ ڪجهه ورتئي يا نه؟“ چيائين ها سائين کوهه ورتو آهي، پاڻيءَ لئه. پوءِ اهو کوهه کوٽجي ويو ۽ هاڻي ته ذوالفقار ڀٽي طرفان ڏنل کوهه پورجي ويو آهي، پر انهي کوهه مان پاڻي ٻاهر ڪڍڻ لاءِ جديد مشين به ڀٽي صاحب موڪلي ڏني. ٿيو ڇا جو جيڏي مهل مشين آئي، ته ڪامريڊ، جيڪو سدائين مسافر هو، اهو گهر ۾ هوئي ڪونه. انهن ماڻهن، جنهن کوهه تي ڪامريڊ کي طعنو مليو هو، اهو ئي ڪامريڊ جو کوهه آهي، ۽ مشينون وري به با اثرن جي کوهه تي لڳيون. ڀٽي صاحب کي ڦاسي ڏني ويئي، ممتاز علي ڀٽي فرنٽ ٺاهي، پٽيل جي ڳوٺ ۾ آيو. تڏهن هن ڪامريڊ اومي مل کي سڏايو، ڪامريڊ ممتاز علي ڀٽي سان مليو. ڪامريڊ کي ممتاز علي ڀٽي پنهنجي پارٽيءَ ۾ اچڻ جي آڇ ڪئي. انهي تي ڪامريڊ چيو ته ”واسطو اوهان سان آهي، باقي پاڻ سياسي مسافر ڀٽي جي واٽ جا آهيون.“ ڪامريڊ جا جيل ۾ وڃڻ جا ته ڪئي واقعا آهن. سکر جيل ۾ 21 ڏينهن رهيو. ايم. آر. ڊي. تحريڪ ۾ به جيل ويو. هن جو خاندان اڄ به مڃي ٿو ته ڪامريڊ کي ڀٽي تائين پهچائڻ ۾ پير غلام رسول شاهه جيلانيءَ جو هٿ هو. جنهن ڇاڇري جي ڪوٽڙي جي ڍاٽي لڇمڻ سنگهه کي به ڇڏايو هو. ٿيو ائين جو پير غلام رسول شاهه جيلاني اليڪشن ۾ بيٺو، ۽ ورڪ لاءِ ڍوري ناري آيو، ڪنهن ٻئي سان نه مليو. اهو جماعت سڳوريءَ جي عروج جو دؤر هو. ڪامريڊ اومي پاسي واري دڪان تي ڪرسي کڻي، پُٽ جي ڦٽل ريڊيا ٺاهڻ واري دڪان تي کيس ويهاري چانهه پياري. پير صاحب چيو ”ڪامريڊ! ڪيئن ٿيندو؟“ چيائين سائين ڪجهه نه آهي اليڪشن پاڻ کٽنداسين. پوءِ چون ٿا ته ڪامريڊ 1800 ووٽن تان اُتان پ. پ. کي کٽرايو. جڏهن پير صاحب کٽي ويو ته ڪامريڊ مبارڪ ڏيڻ لئه هار وٺي ويو. ٻين ماڻهن جڏهن پير صاحب کي هار پئي پارايا، ته پير صاحب چيو ته ”هار مون کي نه ڪامريڊ اومي کي پارايو.“ اُتان پير صاحب سان واسطو شروع ٿيو ۽ هن وري ڀٽي صاحب سان واسطي ۾ معرفت جو ڪردار ادا ڪيو. ائين هن اومي مل ”مسافر“ جو سفر شروع ٿيو. اومي مل مسافر پنهنجي طرفان ڪيترن ئي سومرن جي راڄن، جيڪي ڇوڙ جي اوسي پاسي رهندا هئا پ. پ. ۾ شموليت ڪرائي. هُن پ. پ ۾ مهان ڪردار ادا ڪري پنهنجو پاڻ کي مڃرايو. هُن پنهنجي وقت ۾ بيگم نصرت ڀٽو صاحبه کان ڪيتريون ئي اسڪيمون وٺي ٿرين کي ڏنيون جن ۾ پاڻيءَ لاءِ کوهه، واٽر سپلاءِ، لڳ ڀڳ 25 پرائمري اسڪول بلڊنگ، جنهن مان هڪ اسان جي شهر ڏيپلو ۾، 1994ع ۾ هريجن ڪالوني بوائز اسڪول به ڪامريڊ اومون مل ”مسافر“ جي طرفان ڏنل آهي، جا اڄ به موجود آهي. آخر ته مٽيءَ جو پُتلو مٽيءَ ۾ ئي وڃڻو آهي. اسان سڀنيءَ کي به انهيءَ طرف وڃڻو آهي ”مسافر“ جو روح به تاريخ 1992-02-02 جو وڃي پنهنجي حقيقي مالڪ سان مليو، هن دنيا جي تختي تي ڪيترائي اهڙا مهاپرش اچن ٿا، جيڪي پنهنجي زندگي ٻين جي خوشيءَ لاءِ وقف ڪن ٿا. پوءِ هن دنيا مان هليا وڃن ٿا. پر نالو تاريخ ۾ هميشه روشن رهي ٿو. انهن سڀني خوبين جو مالڪ ڪامريڊ اومون مل ”مسافر“ هو.

شخصيتون ۽ خاڪا

ميگهه ونس مالها (ڀاڱو پهريون)