مهرچند ٻالاڻي

(1907-06-17 کان 1990-01-07) سي ئي جوڀن ڏينهن، جڏهن سڄڻ سفر هليا، رُئان رهن نه سپرين، آيل ڪريان ڪيئن، مونکي چاڙهي چيئِن، ويو وڻجهارو اوهري. (شاهه) هن ٿر تي ڪيترائي پڪا ۽ سچا ڪانگريسي انقلابي پُرش ٿي گذريا آهن، جن ۾ پنهون مل هميراڻي گوڙهيار، سگاڙچند سيجو ڳوٺ آڌيگام، سرڳواسي ڪلا رام جئپال لوڻيو، سرڳواسي همير سکاڻي مٺي، سرڳواسي رائڌڻ مٺڙيو هاليپوٽا ۽ ڪارو مل اسلام ڪوٽ قابل ذڪر نانءَ آهن. اهڙي هڪ انقلابي ۽ سماج سڌار پُرش سرڳواسي مهر چند ٻالاڻي تاريخ 1907-06-17ع ۾ مٺي شهر ۾ ٻالو کوکر جي گهر جنم ورتو. سندس خانداني پس منظر پيش ڪندي اهو لکڻ ضروري آهي، ته سندس پتا ٻالو، مٺيءَ ۾ پنهنجي نيات جو چڱو مڙس ۽ پٽيل هو. ٻالو ٻه شاديون ڪيون هيون، پهرين شادي ڳوٺ پوسرِڪو مان ڪئي، جنهن مان کيس ٽي پٽ ٿيا. رامچند، لالو، گنگو ۽ ٻئي شادي ڳوٺ ماڃٺي مان، نالي جامان سيجو سان ڪئي، جنهن مان کيس 3 پٽ ۽ هڪ نياڻي ٿي 1. تلوڪ 2. گوبند 3. مهرچند ۽ هڪ نياڻي هستو. مهرچند شادي نالي ست ٻائي، ڌي چتون، ذات پرگڙو، ڳوٺ حجامڙو تعلقه مٺي مان ڪئي. جنهن مان کيس 7 نياڻيون ۽ ٻه پٽ ٿيا. 1. ڀيرو مل ٻالاڻي (جيڪو MPA به ٿي رهيو هو هن وقت ذاتي ڪاروبار ڪراچيءَ ۾ ڪري ٿو.) ٻيو دريوڌن، جو سرڪاري نوڪري ڪري رهيو آهي. سندس سڀ نياڻيون شادي شده ۽ پنهنجي اولاد سان خوش آهن. مهرچند جو جنم وقت، آزاديءَ جي هلچل جو دؤر هو. تنهن ڪري ڪانگريس جو مٿس وڏو اثر هيو. انهي وقت جا هندو ميگهواڙن، ڀيلن، ڪولهين ۽ ٻين اڇوت ذاتين کي هندو اڇوت، يا هريجن ڪري سڏيندا هئا. گانڌي هريجن ڪري سڏيو هو. انهن کان مهاجن هندو ڏاڍي نفرت ڪندا هئا. انهن کي اڇوت سمجهي وهڻ، رهڻ، کائڻ ۽ پيئڻ ته در ڪنار، ڇُهڻ سان به انهن هندون جو ڌرم ڀرشٽ ٿي ويندو هو. سرڳواسي مهرچند ٻالاڻيءَ کي پنهنجي حالت ۽ ذات ۽ ڀائورن سان اها نفرت ڏسي، ڏاڍو ڏک ٿيندو هو. کين سڌارڻ لاءِ هميشه سمجهائيندو هو. تنهن کانسواءِ اڇوتن جي پڙهڻ لاءِ اسڪول پڻ ڪونه هو. ڪانگريس جي مدد سان سال 1916ع ڌاري اڇوت ٻارن کي پڙهائڻ جو بندوبست ڪيائين، پر هندن مهاجنن جي زور تي گڏ ويهڻ جي اجازت نه هُئي. تنهن ڪري اسڪول جي ڀرسان هڪ لانڍي ٺاهي، اڇوت ٻارن کي انهيءَ ۾ پڙهائڻ لاءِ پونجو نالي هڪ گرڙو ماستر رکي ڏنائين، جنهن ۾ مهرچند ۽ سندس ڀاءُ گوبندرام به فائنل امتحان جي تياري ڪئي. انهي اسڪول ۾ ٻيا به اڇوت ۽ مڱڻهار ڇوڪرا هئا. جن عمرڪوٽ وڃي امتحان ڏنو پر ٻئي ڀائر فيل ٿيا هئا. انهي زماني ۾ جيڪي به ڪانگريسي ايندا هئا، انهن جون تقريرون ٻڌڻ ۽ انهن تي عمل ڪرڻ سندس مقصد هو. انهيءَ کانسواءِ ڌرم جون ڳالهيون ٻڌڻ ۽ مٿن عمل ڪرڻ پنهنجو فرض سمجهندا هئا. جتي اڳ مٺيءَ ۾ سڪندر سوشل ڪلب هو، اُتي هندو ڌرم تي تقريرون ڪندا هئا. پنڊت لوڪ ناٿ هندو ڌرم تي وياکياڻ ڏيندو هو. آريه سماج وارا صرف هندن کي گهرائيندا هئا. انهي وقت ڪانگريس جو زور هو. تنهن جي مدد سان اهو اسڪول کولايو ويو هو. انهي وقت اسڪول جو هيڊ ماستر پراڳچند پُشڪرڻو برهمڻ هو. ماستر پونجو مل گرڙو سان مليو، تنهن کي سڀ ڳالهيون سمجهائي ۽ حاضريءَ بوڪ ۾ هريجن ڇوڪرن جا نالا لکائي، پڙهائي شروع ڪئي هئائون. سرڳواسي مهرچند ۽ سندس ڀاءُ گوبند رام سال 1916ع کان انهي اسڪول ۾ پڙهائي شروع ڪئي هئي، ۽ 1929ع ۾ فائينل جو امتحان عمرڪوٽ ۾ ڏنو هئائون، پرپاس ڪونه ٿيا. ڪلاس ۾ ڪل 30 شاگرد هئا جن ۾ هڪ ڀيل، هڪ گرڙو، ٽي مڱڻهار ۽ ٻيا سڀ ميگهواڙ شاگرد هئا. انهي اسڪول جي وزٽ ڪرڻ لاءِ ڪڏهن ڪڏهن انگريز آفيسر ايندا هئا، ۽ حاضري بوڪ تي ريمارڪس هڻي ويندا هئا. هيڊ ماستر، جيڪو پڙهائڻ لاءِ مين اسڪول ۾ ويندو هو، ايتري وقت لاءِ پونجومل کي ڪُرسيءَ تي ويهڻ جي اجازت هوندي هُئي. هو جڏهن واپس ايندو هو ته ڪرسيءَ کي پاڻيءَ جا ڇنڊا هڻي ڇيپ لاهي، پوءِ وهڻ لائق سمجهيو ويندو هو. آريه سماج جو زور هو پر ڪانگريس جو مٿن دٻاءُ هو. انهي وقت انهي مت ڀيد ڪري ڪيتريون ئي درخواستون ڪيون ويون هيون. تنهن ڪري انهي اسڪول ۾ هيڊ ماستر روي شنڪر ٻڌايو ۽ انڪوائري ٿي، تڏهن سڀني کان لکائي ورتو ويو هو ته هتي ڪابه ڇوت ڇات يا متڀيد ڪونه ٿو ٿيئي. اهو لکرائي انڪوائري وارن کي جواب ڏنائون، سڀنيءَ جي اها مجبوري هئي. انهي وقت ڪانگريس طرفان جئرام داس، ڊاڪٽر وطن مل، هوند راج دکايل، پروفيسر ملڪاڻي، هاسانند ۽ پروفيسر گهنشامداس سوامي ڪرشنانند ۽ سنت ليلا شاهه وغيره ايندا هُئا. جئرام داس ۽ دولت رام خاص ڪري ميگهواڙ جاتيءَ لاءِ ڪانگريس طرفان مقرر ٿيل هئا، اهي سڌاري ۽ تعليم لاءِ مدد ڪندا هئا. جيئن ته مهرچند ۽ سندس ڀاءُ گوبند رام فائينل امتحان ڪونه پاس ڪري سگهيا، سو واپس اچي درزڪو ڪم سکيا. مهرچند وڃي اسلام ڪوٽ ۾ اهو درزڪو ڪم شروع ڪيو، انهي وقت اسلام ڪوٽ ٿر جو واپاري شهر هو. شهر جو مُکي سيٺ رامچند هو. تنهن جو پٽ نهالچند لهاڻه، جو تمام لائق ماڻهو هو، جو بعد ۾ اسلام ڪوٽ يونين ڪائونسل جو چيئرمن رهيو هو، ۽ هو انهي وقت غريب ۽ هيٺين ذات وارن سان ايترو مت ڀيد نه رکندو هو. 2 سال اسلام ڪوٽ ۾ ڪم ڪري، پوءِ اچي مٺي شهر ۾ درزڪو ڪم ڪيو. مٺيءَ جي بازار ۾ سيٺ ڌرمداس ۽ ڀاءُ چترو مل وڪيل جي دڪان تي مشين رکي ڪم ڪندو رهيو. وڪيل چترو مل لوهاڻه ۽ بجير آچار خان سندس خاص دوست هُئا. آچار خان بجير مئٽرڪ پاس هو. پهريائين چترومل وڪيل وٽ ڪلارڪ هو ۽ آفيس ۾ ڪم ڪندو هو. پوليس ۾ نوڪري ڪيائين. پاڙي جو چڱو مڙس هو ۽ پوءِ يونين ڪائونسل مٺيءَ جو چيئرمن به ٿي رهيو هو. مهرچند کي پوءِ سنڌ سمال انڊسٽريءَ ۾ اسٽور ڪيپر جي نوڪري ملي. آخرتائين نوڪري ڪيائين ۽ اتان رٽائر ٿيو. آخر هيءُ آدرش انسان تاريخ 1990-01-17 تي، هن سنسار کي الوداع چئي، پنهنجي حقيقي مالڪ سان وڃي مليو. هو جو پيار کامي ويا ۽ ڪيڏو دور اڏامي ويا. (اياز)

شخصيتون ۽ خاڪا

ميگهه ونس مالها (ڀاڱو پهريون)