شخصيتون ۽ خاڪا

ميگهه ونس مالها (ڀاڱو پهريون)

ھي ڪتاب ٿر سان وابستہ خاص ڪري ميگهواڙ جاتي جي شخصيتن تي لکيل خاڪن تي ٻڌل آهي، جنھن بابت ليکڪ جو چوڻ آهي تہ سنڌي ۾ خاڪن جا ڪتاب تہ کوڙ آيا پر انھن ۾ ٿر خاص ڪري ميگهواڙ جاتيءَ جون شخصيتون رهجي ويون آھن تنھنڪري پاڻ اهو ضروري سمجهندي هي ڪتاب لکيو آهي.

Title Cover of book ميگهه ونس مالها (ڀاڱو پهريون)

مولچند ڪڏيچه

سڄڻ تون نه ڇڏيج، آئون جيئان تو آسري، سڀئي پاڙون سور جون هڪ لهجي منجهه لاهيج، هڪ تون نه منهن مٽيج، لوڪ مٽيو ته گهوريو. ٿر جي ڀٽن ۾ ڪيترائي ڪاريگر چاهي رازا هجن. مورتي ساز هجن، اُڻ ڪر هجن. استاد هجن، جن ٿر جي سينڌ کي پنهنجي ڪاريگري ڪلا سان سينگاريو آهي. اهڙي ئي هڪ مشهور هستي اُڻڪر شري مولچند ڪڏيچه، جنهن جو جنم سال 1914ع تي سرڳيه سڄڻ مل ڪڏيچه ڳوٺ ويڙهار تعلقه ڏيپلو ۾ ٿيو. سندس ماتا جو نالو تيجان ذات درڙي ڳوٺ مُنگهٽ ڌي ڏيچند هُئي، جا هڪ وڏي گيتار (گيت ڳائڻ واري) هُئي. پاڻ شادي ڳوٺ لسيو تعلقه ڏيپلو مان پاتو نک واڻيون جي سپتري نالي منڀان سان ڪئي، جنهن مان کيس پنج پُٽ آهن 1. چيتن لال HST رٽائرڊ آهي BPS-17 2. هرچند رٽائرڊ BPS-18 HST آهي. 3. بالم ڪلارڪ ايجوڪيشن. 4. شيوڪ ليبارٽري ٽيڪنيشن رٽائرڊ 5. شنڪر لال جيڪو هن وقت مختيارڪار آهي. مالدار هئڻ ڪري مال چاريندو هو. ان وقت فوني تي رڪارڊ وڄندا هُئا ۽ ڪچهرين ۾ ڀڄن ۽ ڪافيون ٻڌڻ ڪري سندس شوق ڳائڻ وڄائڻ تي ٿيو، ۽ سندس شوق گهڙو وڄائڻ، چنگ وڄائڻ، پاوا ۽ بانسري وڃائڻ وغيره هو. پاڻ صفائيءَ جو ڪوڏيو آهي، ۽ هميشه پنهنجي پاڻ کي صاف سٿرو ۽ اپ ڊيٽ رکندو آهي. تنهن ڪري ڳوٺ جون عورتون مختلف نالن سان پڪارينديون هيون، ڪڏهن ”مولو ڦليليو“ ڪڏهن مولو ”کُڙيا مک“ معنيٰ کُڙيون به صاف سٿريون! پاڻ جو شروعاتي شوق راڳ سان هو، سو وقت جو مشهور ڀڄني هو ۽ آهي. جهرمٽ، آگم ۽ وڏا ڀڄن پر سڀ کان وڌيڪ عبور ”گينڊو“ ڀڄن تي آهي ۽ ڪهاوت مشهور آهي ته ”گينڊو ڳائي ته مولو ڳائي، ڪڏيچو ڳائي“. جو اڄ تائين راڳ سان دوستي آهي، ۽ ڪچهرين ۾ ڳائي سڀني حاضرين کي ريجهائي ڇڏيندو آهي. گينڊو ڀجن وڏو ڀڄن آهي، جو ارٿ ڪري ڳائيندو آهي. ڪم جي لحاظ کان هنرمند هو، سڀ ڪم ڪري سگهندو هو. جھڙوڪ سرون وجهڻ، اڏاوت ڪرڻ، واڍڪو ڪم ڪرڻ سڀ ٺيڪ ٺاڪ ڄاڻندو هو. پر سندس خاص ڪِرت اڻڪر هئي جنهن تي پوري پوري مهارت هئس. اُڻڻ جي کيس 40-50 نمونن جي ڄاڻ آهي. جنهن ۾ کٿا، لويون، کيس، نوارون وغيره جو ماهر آهي. هنر هئڻ ڪري کيس وڏي رسائي حاصل ٿي. خاص ڪري ارباب ڪميونٽيءَ سان واسطو پيو، تنهن ڪري سندس ٺاهيل کٿا ۽ کيس وڏين هستين، وڏيرن ۽ پيرن تائين پهتيون. ايتري قدر جو سندس ٺاهيل کيس ۽ کٿا مُلڪ جي سربراهن صدر غلام اسحاق خان، نواز شريف، محترمه شهيد بينظير ڀٽو صاحبه، شوڪت عزيز ۽ ڪيترائي وزير اعليٰ ۽ اُن کان وڏي درجي جي ماڻهن کان علاوه انڊيا ۾ رهندڙ لهاڻه، ٺڪر، سعودي ۾ رهندڙ ميمڻ ڪميونٽيءَ جا ماڻهو اڄ به آرڊر تي کائنس چادرون وغيره ٺهرائيندا آهن. اهڙي طرح انهي هنر مان ڪافي ڪمايو ۽ سندس اولاد کي پڙهايو، جو وڏن عهدن تي رهي چُڪا آهن. سندس واسطو اربابن سان هو خاص طور تي ارباب حاجي الهجڙيو صاحب کيس همٿائيندو هو ۽ چوندو هو ته ٻار پڙهائج، خرچ نه هجي ته آئون ڏيندس. سندس همت افزائيءَ سان علم جو شوق وڌندو رهيو. سال 1965ع واري ڪڇ رڻ واري جنگ ۾ پاڪستان آرمي ڳوٺاڻن کي بيگر ۾ رڻ ڪڇ ڏانهن وٺي ويئي، تڏهن اُتي انهن سان ڊيل ڪري، سڀني جي اڳواڻي ڪئي ۽ ڊيوٽي ڪرائي خيريت سان واپس وٺي آيو. بعد ۾ 1971ع واري لڙائيءَ ۾ به سڄي ڳوٺ جو بچاءُ ڪيو، فوجي ايندا هئا ته انهن کي کاڌي ۽ رهائش جو بندوبست ڳوٺاڻن کان يا ڪٿان نه ڪٿان ڪري پورائو ڪندا هئا. ڪڏهن به فوجين کي موقعو نه ڏنو ۽ وڃڻ وقت کيس Good Certificate به ڏنا آهن. پاڻ هڪ سوشل ورڪر آهن. هن پنهنجي زندگي سماج لاءِ ارپي ڇڏي آهي. مهمان نواز به ايترو هو، جو جنهن وقت لنگهڻ ڪاٽيندا هئا، ان لپ لاءِ ماڻهو سڪندا هُئا، هن دل نه لاٿي، ڪيترا ۽ ڪهڙا به مهمان اچي وڃن دل کولي هڻي ڌڻي کارائيندو هو. بيماري سيماريءَ ۾ بيمارن سان گڏ کين اسپتالن ۾ پهچائڻ ۾ گڏ هوندا هئا ۽ انهن جي سار سنڀال لهڻ ۾ فخر محسوس ڪندو هو. هڪ اصول پرست انسان آهي. ڪڏهن نه ڪنهن کي وڙهايو. هميشه امن پسند رهيو. جيڪڏهن ڪو چار لفط چئي ويو ته برداشت ڪندو هو. تعليم جي باري ۾ جيڪو هن ڪم ڪيو آهي، شايد مثال ملڻ مشڪل آهي. 1962ع ۾ ڳوٺ ۾ هريجن ڪالوني اسڪول کولائي، ان وقت سرڪاري ملازم سائين ٺاڪرو مل، مرحوم تاملچند ۽ ڀڳت جيرام داس مرحوم همت افزائي ڪرائيندا هئا پر آفيس ۾ ڊڪ ڊوڙ ڪرڻ وارو هيءُ شخص هو. جڏهن هريجن ڪالوني کلي ته دل ۾ خيال آيس ته مڊل اسڪول کليو ۽ هن جي دل ڀرجي آئي ۽ خيال ٿيس ته هاءِ اسڪول ڪرائجي. انهي وقت سندس مالي حالت به ٺيڪ ٿي ويئي ۽ چار ماڻهو به کيس سڃاڻيندا هئا. تنهن انهي ڪم ۾ جُٺجي ويو. ڪافي خرچ ۽ ڍُڪ ڊوڙ ڪري ڏينهن رات هڪ ڪري، ڪجهه ڦوڙي ڦراڙي ڪري، ان وقت ۾ 25 هزار روپيه خرچ ڪري پنهنجي جان جوکي ۾ وجهي، MQM جي قتل و غارت واري دؤر ۾ به گهر کان 7-8 مهينا ٻاهر رهي. سِر تريءَ تي رکي مار مارا واري دؤر ۾ سنڌ سيڪريٽريٽ جا چڪر لڳائي، نيٺ پنهنجي مقصد ۾ ڪامياب ٿي هاءِ اسڪول منظور ڪرائي آيو. هڪ اصول پرست انسان آهي، جيڪو اسٽينڊ وٺندو هو، ان تان ڪڏهن ڪونه ڦريو، تنهن ڪري ڪيترو ئي مالي ۽ جاني نقصان به برداشت ڪيائين. 58-1957ع جي دؤر ۾ جڏهن صدر ايوب خان پهرين BD اليڪشن ڪرائي، تڏهن اربابن طرفان اميدوار ٿي بيٺو، پر هارائي ويو پر هٿ نه کنيو. هي اهو وقت هو ج’ڏهين ٺڪرن جي سامهون ڳالهائڻ به ڏوهه هو. پر هن انهن جي سامهون فارم ڀرايو، اُن وقت ڪيتري ئي رقم ٺڪرن طرفان آڇي ويئي ته هٿ کڻ، پر پنهنجي اصول تي پڪو رهيو ۽ هٿ نه کنيائين. ڳوٺاڻن جي ڪجهه ماڻهن کي نوڪريون ڏياريون ۽ برادريءَ جي ماڻهن کي پري کان بدلي ڪرائي انهن کي سهوليت وٺي ڏنائين. 1973ع ۾ سندس گهر واري موڪلائي ويئي بعد ۾ کيس ٻي شاديءَ لاءِ ڪافي زور ڀريو ويو، پر هُن اهو چئي جواب ڏنو ته مڙس جو مرڻو ۽ پرڻو هڪ آهي. بُت پرستيءَ جي سخت خلاف هو ۽ پاڻ ڀڳوان جي شيوا هميشه لڪي ڪندو آهي ۽ چوندو آهي ڌڻيءَ جي شيوا سان منهنجيون سڀ دلي تمنائون پوريون ٿيون آهن، ۽ آئون پاڻ کي هڪ خوشنصيب انسان سمجهان ٿو. محنت ڪئي ۽ ٻچن ڪمايو جو اڳم درتي گڏهه به ڪونه هو، اڄ اُتي پيجارو گاڏيون ۽ رهڻ لاءِ بنگلا آهن. ٽائيم تي رٻ ڪونه ملندي هُئي اڄ اُتي ٺٺ لڳا پيا آهن. اِها سڀ سچائي، محنت ۽ ايشور جي ڪرپا آهي. اهڙي طرح مولچند ڪڏيچه اڄ ته 100 سالن کان مٿي عمر ۾ آهي، پر اڄ به جوان نظر اچي ٿو. چار وڏا ماڻهو عزت ڪن ٿا. معزز ماڻهن جي لسٽ ۾ شمار ٿيئي ٿو. ڀڳوان اڃا به کيس ججهي ڄمار ڏي، مطلب ته آدرش، ڀڳت، سچو، ايماندار، يڪ سخنو انسان آهي. کيس ڌنيواد هجي. تلسي جتنا هيت حرام سي، اتنا هري سي هوءِ، سيڌا جائي وئنڪٽ ۾، تيرا پلا نه پڪڙي ڪوءِ.