سوجو مل جمعدار

(1915–02–09 کان 1988–05–30) ڪوچ ڪري ويا سڀئي، هن سنسار مون، پير پيغمبر، اوليا، جن پنهنجا پنٿ ڪيا، گياني ڌياني گرهستي، ”سامي“ پنڌ پيا، سڀئي عيب ٿيا، تو ڇا سمجهيو پاڻ کي. (سامي) ڪي ڪي منش املهه ۽ بهار باغ هوندا آهن، جيڪي پنهنجي مختصر زندگي ۾ ايترو وڏو ڪم ڪري ويندا آهن، ۽ پنهنجو نالو ڇڏي ويندا آهن، جو پويان صدين تائين ياد رکندا آهن. اسان جي ميگهه ونس ۾ هونءَ ته ڪيترائي استاد، شاعر، اديب، آرٽسٽ، سماجي ڪردار، سنت ٿي گذريا آهن، پر ميگهه ونس پهريون بهادر جمعدار شري سوجومل، جنهن تاريخ 1915–02–09 تي منجي ٻاروپار، ڳوٺ پاٻوهر تعلقه مٺي، ضلع ٿرپارڪر جي گهر جنم ورتو. سندس ماتا شري جو نالو لاڇان ٻائي، ڌي ڏاهو مل ذات جوڳو، ڳوٺ هاري مار تعلقه مٺي جي هئي. سندس ماتا ٻن جاڙن ٻارن کي جنم ڏنو وڏو سڄڻ مل ننڍو سوجومل. سڄڻ مل ڪونه پڙهيو پر ڇهن سان جي عمر ۾ سوجو مل کي مائٽن پرائمري اسڪول پاٻوهرجيڪو 1921ع ۾ کليو هو، سال 1921ع ۾ داخل ڪرايو ۽ سوجو مل پهريون بينچ جو شاگرد هو. انهي وقت اسڪول جو ماستر کيتارام مهيشوري مٺيءَ جو واسي هو. سوجومل پڙهائي ۾ هوشيار هو، استاد سندس پتا کي چيو ته توهان جو پٽ هوشيار ۽ ذهين شاگرد آهي، تنهن ڪري هن کي اڳتي ضرور پڙهائجو. پرائمري پاس ڪري انگريزي پڙهڻ لاءِ مٺيءَ ۾ داخل ٿيو. اُن وقت مٺي ۾ E.V Class پنج درجا هُئي. ان وقت سوجو مل جا ڪلاسي 1. کينراج ٺڪر پاٻوهر 2. اکيراج ٻاوو مٺي، 3. روچيرام وڪيل مٺي جو حيات آهي. 4. سڳاڙچند ننگر پارڪر 5. طاهراڻي وڪيل ڏيپلو 6. محمد عرس بجير مٺي، جيڪي ان وقت جون مشهور هستيون ٿي گذريون آهن. مٺيءَ مان پنج درجا پاس ڪرڻ کانپوءِ، ٿر ۾ هاءِ اسڪول ڪونه هو، ميرپورخاص، حيدرآباد ۽ ڪراچيءَ ۾ هاءِ اسڪول هُئا. سڳاڙچند ۽ سوجومل کي پڙهڻ جو تمام گهڻو شوق هو، سڳاڙچند جي مالي حالت ٺيڪ هئي ۽ سوجومل جو پتا تمام غريب هو، ۽ انهي وقت ڪراچي ٿر وارن لاءِ ولايت لڳندي هئي، پر مائٽن سڳاڙچند ۽ سوجومل جو پڪو ارادو ڏسي، کين اڳتي پڙهايو، ان وقت ڪانگريس هلچل هئي ۽ ڪانگريس وارا امير سيٺ ڪجهه مدد ڪندا هئا. هن جي پيءُ نيٺ پٽ سٽ ڪري 7.50 ساڍا ست روپيه ڪري ڏنائين. ان وقت ٽرين جهڏو شهر تائين ايندي هئي، جتان ٽرين رستي ڪراچي ويا، ان وقت ڪراچيءَ جو ڪرايو اڍائي روپيه هو، جتي هاءِ اسڪول ۾ داخلا ورتي، جتي ڪانگريسي سيٺين سٺي مدد ڪئي. ان کانسواءِ اسڪول ٽائيم کانپوءِ ڪلاڪ کن چمڙي جي مشين تي پنن تي بکائي به ڪندو هو، ته اُتان ڪجهه رقم ملي ويندي هئي ۽ گذارو ٺيڪ ٿيندو هو، ۽ ڪجهه امير شاگرد گڏ پڙهندا هئا، اُهي به غريب ٿر جو شاگرد ڏسي پينون پينسل ۽ ڪتاب وغيره وٺي ڏيڻ ۾ مدد ڪندا هُئا. جتي هُن انگريزي پنجون ڇهون پاس ڪيو پر واپس ڳوٺ نه آيو، کيس ڊپ هو ته واپس ويس ته سندس پتا وري ڪونه ڇڏيندو. اوچتو سوجو مل کي مدي جو بخار ٿي پيو، ڊاڪٽر صلاح ڏني ته تون ٿر وڃ، آبهوا بدلائي اچ، نه ته ٺيڪ نه ٿيندين. سوجو مل ان وقت ميٽرڪ ۾ اچي چڪو هو، ٿر ۾ اچڻ کان پوءِ بلڪل ٺيڪ ٿي ويو. پنهنجي پتا کي چيائين ته هاڻي ڪراچي وڃان ٿو آخري سال آهي، مئٽرڪ پاس ڪري اچان، پر سندس پتا کيس ڪونه ڇڏيو ۽ پوليس کاتي ۾ درخواست نوڪري لاءِ ڏني، ۽ 15 ڏينهن 1934ع ۾ آرڊر مليو، جو ڏيپلي ٿاڻي تي ننڍو منشي ڪري مقرر ڪيو ويو ۽ ميگهواڙ جاتيءَ جو پهرين پوليس جمعدار جو اعزاز ماڻيو. انهي وقت روينيو جو هيڊ منشي ڪلارام جئپال لويڻه واسي هو. ڏيپلو ۾ ڪجهه وقت رهڻ کانپوءِ اسلام ڪوٽ مقرر ٿيو، جتي پوليس جي سواري لاءِ اٺ مليل هوندو هو، اسلام ڪوٽ کانپوءِ گهوڙي سوار جُهن ٿاڻو مقرر ٿيو. ان وقت ايس. پي صاحب، جنهن کي اُن وقت ڪماني صاحب چوندا هُئا، جڏهن دوري تي آيو. SP صاحب جي لاءِ رسائي ۽ انتظام تمام سٺو ڪيو هو، جنهن تي ايس. پي. صاحب ڏاڍو خوش ٿيو، ۽ بروقت کيس اُتيئي جمعدار جو آرڊر ڏنو. جتي هو ٽي سال رهيو. تنهن کان پوءِ رحمڪي بازار تعلقه ڏيپلو ۽ هاڙهو ننگرپارڪر ۾ به رهيو. رحمڪي ٿاڻي جي اها حالت هُئي، جو لاڙ جي زميندارن جون چانورن جون قطارون ڪڇ ڏانهن اسملنگ ٿينديون هيون. پوليس ٿاڻو بند ڪري ڇڏيندي هئي، جيستائين قطار لنگهي وڃي. ايترو زميندار جو پوليس تي اثر هو. پر سوجو مل جڏهن مقرر ٿيو ته هُن پهريائين سڀني زميندارن کي اطلاع ڪيو، ته آئون ڪابه قطار اسملنگ ٿيڻ ڪونه ڏيندس، پوءِ جيئن هوندو تيئن ٿيندو، ۽ پوءِ قطارون رحمڪي بازار کان ٻئي طرف کان وڃڻ لڳيون. ان وقت لاڙ جو بوهڙ نالي زميندار مشهور هو، جنهن جا گهٽ ۾ گهٽ اڍائي سو اُٺ اسملنگ جي ڪاروبار ۾ هلندا هُئا. نيٺ سوجي مل پنهنجا ماڻهو انهن لنگهن تي CIA طور بيهاريا. هڪڙي ڏينهن CIA طرفان خبر ملي ته بوهڙ جي قطار رڻ ۾ داخل ٿي ويئي آهي، جنهن ۾ اڍائي سو اُٺ ۽ پنجاهه ماڻهو آهن. سوجو مل يڪدم پوليس سوارن کي حُڪم ڏنو ۽ سڀني گهوڙن تي سوار ٿي، رڻ اندر ڇهن ميلن تي وڃي قطار جو گهيرو ڪيو، قطار کي گهيري ڪرڻ وقت ٽي سوار، هڪ پنهنجو اسپيشل ماڻهو ۽ پنجون پاڻ جمعدار هو. شروعاتي قطار وارن ڏاڍي ڪاوڙ ڏيکاري ته پوليس رحمڪي ۾ رهي ڪونه سگهندي، هي بوهڙ جي قطار آهي، سوجو مل چيو ته اسان رحمڪي رهڻ ڪونه آيا آهيون، اسان ڊيوٽي ڪرڻ آيا آهيون. بوهڙ جو نالو اسان به ٻڌو آهي باقي هاڻي سرن جا سودا آهن. قطار هتان اسان کي ماري پوءِ اڳتي ويندي ۽ مقابلو بلڪل ٿيندو، پوءِ کٽن سڀ ڪنهن جا ڀاڳ نصيب. هُنن ڪافي تولا ماسا ڪيا پر ڏٺائون ته پوليس هٽڻ واري ڪونهي ۽ خونريزي ٿيندي، تڏهن انهن مجبور ٿي هار مڃي ۽ پيش ٿيا. سوجو مل حڪم ڪيو ته جيڪي به ماڻهو آهن، اُهي پنهنجو پاڻ پويان هٿ ٻڌي پيش ٿيندا وڃن. سڀني ماڻهن جي پيش ٿيڻ کانپوءِ قطار واپس آڻي ٿاڻي تي آندي ويئي. پوءِ انهن جو فيصلو ٿيو، جنهن ۾ 20 اُٺ ۽ 3 ماڻهو چالان ڪيائون ٻين کي موڪل ڏنائون. ڪجهه وقت گذرڻ بعد بوهڙ پنهنجو خاص ماڻهو موڪلي، سوجو مل کي دعوت ڏنائين. اهو به چيائين ته جعمدار کي چئج ته رحمڪي تي ڪافي پوليس رهي ويٺي آهي، ليڪن ميگهواڙ جا پُٽ، آئون توکي داد ڏيڻ لاءِ دعوت ڏيان ٿو. نيٺ سوجو مل وقت ڪڍي بوهڙ کي ٽائيم ڏنو ۽ دعوت تي ويو. بوهڙ تمام سٺو انتظام رکيو هو. بوهڙ انهي تر جا سڀئي سمگلر زميندار گهرايا ۽ سڀ دعوت ۾ شريڪ ٿيا. سڀني سوجو مل کي سٺو داد ڏنو ۽ بوهڙ پاڻ هڪ لونگي انصاف ۽ دليري لاءِ سوکڙي طور پيش ڪيو. ٻه ڏينهن پاڻ وٽ ترسائي پوءِ پاڻ گڏجي رحمڪي سوجو مل کي ڇڏڻ آيو. سرڳيه سوجو مل شادي شريمتي ٿانو، ڌي والم ذات گورڙيو، ڳوٺ ويڙهار تعلقه ڏيپلو سان ڪئي، جنهن مان کيس اولاد ٻه پٽ ٿيا. هڪ کينرو مل 2. هرچند ۽ نياڻي ڪانه هُئي. ٻئي پٽ پرائمري ماستر ٿيا جيڪي رٽائرڊ آهن. کينرو مل جي پهرين نوڪري مقرري اسڪول ڪٻڙي تعلقه ننگر پارڪر جي آهي، جيڪو ڳوٺ ڪاپڙي خان کوسي جو آهي. جتي کوسا سڀ سوجو مل جا دوست هئا، جيڪي استاد کينرو مل جي تمام گهڻي عزت ڪندا هئا. هرچند به هڪ سٺو ۽ مهان استاد هو، جنهن ڪيترين ئي اوندهه دلين ۾ تعليم جي روشنيءَ جا ديپ جلايان جيڪي اڄ به روشن آهن. سوجو مل ميٽرڪ فيل هو پر انگريزي ۽ گرامر ۽ رياضيءَ ۾ تمام سٺي مهارت حاصل هُئس، ٻارن کي پڙهڻ لاءِ همٿائيندا هُئا ۽ شام جي ٽائيم ڳوٺ جي ٻارن کي بنا معاوضي پڙهائيندا هُئا، ۽ کيس تعليم سان گهڻو لڳاءُ هوندو هو. انهيءَ کانسواءِ ڌرم سان لڳا هئڻ ڪري، ڌرمي پستڪ سدائين پڙهندا هئا. ڳوٺ ۾ ست سنگ هوندو هو ته خاص دعوت ڏيئي گهرائيندا هئا، جيئن ڌرمي پرچار، ڀڳتيءَ بابت ٻڌائي سگهي. ڪچهريءَ جو ڪوڏيو هو. ڳوٺ ۾ ڪو فيصلو هوندو هو ته به سوجو مل کي گهرائي، ان جي فيصلي تي عمل ڪندا هئا. ڳوٺ ۾ ڪو آفيسر وغيره ايندو هو ته سوجي مل کي گهرايو ويندو هو ته جيئن آفيسر کي ڪچهريءَ مان مطمعن ڪري. هڪڙي دفعي محمد اسماعيل عرساڻي صاحب، جيڪو ان وقت جو D.I.S ٿرپارڪر هو جنهن جو پروگرام پاٻوهر ۾ ٿيو، استادن سوجو مل کي گهرايو ۽ جڏهن سوجو مل سان ملاقات ڪري ڪچهري ڪئي، ته تمام گهڻو خوش ٿيو، جو ڏيڍ ڪلاڪ وڌيڪ ترسي پيو. انهي کانپوءِ جڏهن به مٺي منزل انداز ٿيندو هو، ته ڪچهريءَ لاءِ سوجو مل کي گهرائيندو هو، ۽ سلام موڪليندو هو. محمد عمر سمون پهرين سپروائيزر تعليم هو، پوءِ SDEO مٺي گهڻو وقت رهيو. اهو سوجو مل جي ڪچهريءَ مان ايڏو خوش هو، جو کيس چوندو ئي گرو صاحب هو. سوجي مل جهڙا بهادر سپاهي، سچا ۽ ايماندار انسان ڪڏهن ڪڏهن جنم وٺندا آهن، جنهن تي پوري قوم کي ناز آهي ۽ رهندو. دنيا هڪ مسافر خانو آهي جنهن ۾ ڪي ايندا آهن ته ڪي ويندا آهن، ته ڪي اچڻا آهن. اهو ڀڳوان جي جوڙ جو سلسلو هلندو رهندو، اهڙيءَ طرح تاريخ 30 مئي 1988ع جو هيءُ مهان ۽ آدرشي انسان 73 سالن جي ڄمار پوري ڪري، اسان کان هميشه لاءِ وڇڙي ويو ۽ سندس آتما پرماتما سان وڃي ملي. وڇڙڻ تنهنجو پن ڇڻ جھڙو، منُ منُ اڄ مُرجهايل آهي.

شخصيتون ۽ خاڪا

ميگهه ونس مالها (ڀاڱو پهريون)