لالچند ”لال“

لالي ميري لال ڪي، جت ديکون تت لال، مين ديکن لالي گئي، تو مين بهي هو گئي لال. شاعري جذبن، احساسن ۽ خيالاتن کي بيان ڪرڻ جو نالو آهي. شاعر پنهنجي اندر جي آواز کي شاعريءَ ۾ بيان ڪري ٿو. زندگيءَ ۾ پنهنجي طرفان مليل ڏک دوستن جون وفائون، رويا، زماني جا ستم، پنهنجي محبوب جي جدائي، حُسن جي تعريف سڀ ڪجهه شاعريءَ ۾ بيان ڪري پنهنجي اندر جا اُڌما، خيال، ڏک، جذبا پنهنجي شاعريءَ ۾ بيان ڪن ٿا. اهڙي ئي هڪ ننڍي عمر جي وڏي شاعر لالچند ”لال“، شري موهن لال پرمار حيدرآباد جي گهر، پنهنجي ناناڻن جي شهر ميرپورخاص ۾ تاريخ 1973-09-29 تي جنم ورتو. سندس ماتا جو نالو ڪملان ڌي ڀوڄو پتاريه جا ميرپورخاص شهر جي آهي. لالچند کي والده ٻڌايو ته کيس چار پنج سال کان اولاد ڪونه ٿيو، ۽ سندس ماتا پريشان رهندي هُئي. ڪنهن ڏس ڏنو ته اوهان اُڏيري لال جي درگاهه تي وڃي دعا گهريو ته لال سائين ضرور ٻڌندو. ڪافي عرصي کانپوءِ هڪ فقير اچي سندس گهر جي دروازي تي صدا هنئين ته ”لال“ سائين جي نالي خيرات ڏيو! لال سائين اوهان جي من جي مراد پوري ڪندو. سندس ماتا هُن کي خيرات ڏني ته هُن مٿي تي هٿ رکي چيو ته دُکي نه ٿي توکي لال وارن وارو پٽ ٿيندو. ان جو نالو لالچند رکجو. ايترو چئي فقير هليو ويو، چون ٿا ته اهو فقير وري ڪڏهن نظر ڪونه آيو. پوءِ سندس ماتا اڏيرو لال صاحب جي حاضري ڏيڻ لڳي. انهي کانپوءِ سال 1973ع ۾ پٽ پيدا ٿيو، جنهن جو نالو لالچند رکيو ويو. سندس مائٽ تمام غريب هُئا، غربت ۽ افلاس ۾ سندس پرورش ڪئي. کيس مقامي پرائمري اسڪول ۾ داخل ڪرايو، ڇهون ڪلاس پاس ڪرڻ کانپوءِ غربت سبب پڙهائي جاري رکي نه سگهيو، ۽ پنهنجي مائٽن جي غريبيءَ واري حالت ڏسي محنت مزدوري ڪرڻ لڳو. سال 93-1992 ۾ گهريلو جهڳڙن ڪري هوادانن ۽ سرمئي شامن جي شهر حيدرآباد جي دل تلڪ چاڙهي، جتي هي رهندا هُئا، ان کي خيرآباد چئي علي اصغر آباد (نئين ڪالوني) اچي آباد ٿيا. مسئلن، ڏکن ۽ دردن هتي به سندس ساٿ نه ڇڏيو. سندس والد صاحب کي سال 97-1996ع ۾ فالج ٿي، جنهن جو علاج ڪرايو ۽ ٺيڪ ٿي ويو. وري ٻيهر کيس فالج ٿي پر ڪافي علاج بعد به صحت ياب نه ٿيو ۽ سول اسپتال حيدرآباد، علاج لاءِ کڻي ويا، پر جمع جي ڏينهن 12 بجي ڌاري ماه سيپٽمبر 2006ع ۾ ديهانت ڪري ويو. پاڻ شادي سال 2004ع ۾ شريمتي جمنا، ڌي ناميري ذات موسڙيا شهر تلهار، ضلع بدين مان ڪئي. جنهن مان اولاد هڪ نياڻي نالي ميران پرمار ۽ هڪ پٽ هميش پرمار، جو هن وقت چوٿون ڪلاس ۾ پڙهي پيو. 16 سالن جي عمر ۾ لالچند جي زندگيءَ ۾ هڪ حسين چهرو دل ۾ سمايو ۽ محبت پروان چڙهي. پر خاندانن جي ماڻهن اهو ڪونه چاهيو ته اسان ملي وڃون. سچي به معصوم محبت هُئي پر پوءِ به هُن جي منڱڻي ٻئي جاءِ تي ٿي ويئي، ۽ لالچند جي منڱڻي ٻئي هنڌ تي ٿي. نه تم بي وفا هو نه هم بي وفا هين، مگر ڪيا ڪرين اپني راهين جدا هين. بس شاعريءَ جي لگن اتان شروع ٿي، پوءِ روزي ڪمائڻ خاطر پنهنجي چاچي نارو مل واگهيلا سان اڏيرو لال ويو، جتي سندس مامو اشوڪ پتاريه هن کي اردو ۽ سنڌي زبان جي مشهور شاعر، امين اُڏيرائي وٽ شاعري سکڻ لاءِ خواهش ظاهر ڪئي. ان کيس بحر ۽ وزن سيکارڻ سان گڏوگڏ ادبي ماحول به ڏنو. شاعري سکڻ کانپوءِ مشاعرن ۾ پنهنجا ڪلام پڙهڻ جي قابل ٿي ويو. اهڙي طرح لالچند جو تخليقي سفر محترم استاد امين اُڏيرائيءَ جي لاڳيتي رهنمائيءَ جي زير اثر رهيو. سال 2001ع ۾ انٽيل ڪميونيڪيشن جي مالڪ موهن لال مڪواڻه جي دڪان تي اردو سنڌيءَ جي مشهور شاعرن سان ملاقات ٿي، ان جي چوڻ موجب ان جي رهائش گاهه هوسڙي ويندو هو، جتي محمد تقي راجپوت صاحب سان ملاقات ٿي، اهڙي طرح کيس سٺو ادبي ماحول مليو ۽ قابل فخر هوسڙي شهر جي ادبي محفل سروريءَ جي باني ۽ سنڌ جي ڀلوڙ شاعر محترم پروفيسر محبوب سروري جي لاڳيتي علمي ۽ ادبي ماحول جي تسلسل سان شاعري جاري رهي. پروفيسر محبوب سروري جن کيس شاعريءَ ۾ ”لال“ جو تخلص ڏنو، تنهن کانپوءِ شاعري ۾ ”لال“ استعمال ڪندو آهي. لالچند 2000-1999ع ۾ هڪ شاعري، جي محفل سروري جي هفتيوار گڏجاڻيءَ ۾ اچڻ لڳو، ۽ پنهنجي محنت ۽ سٺي اخلاق جي ڪري محفل سروريءَ ۾ نالو ڪڍايو، ۽ شاعرن اديبن لاءِ هر دل عزيز بنجي ويو. لالچند هڪ باهمت عوامي شاعر آهي. انهيءَ لاءِ چيو وڃي ٿو جو هو سچ کان ڪم وٺي پنهنجي هستيءَ تي احترام ڪري ٿو. لالچند هونءَ ته اردو جو شاعر آهي، ڇاڪاڻ ته سندس ننڍپڻ اهڙي علائقي ۾ گذريو جتي اردو ڳالهائي ويندي هئي، پر سندس فڪر جي اُڏام گهڻي مٿاهين آهي. لالچند ڪڏهن ڪڏهن تصوراتي دنيا ۾ گم ٿي ويندو آهي، ۽ وري شعر جي صورت ۾ انسان کي آگاهه ڪندو آهي: جِيوَن گُلن جي روپ ۾ گلزار ٿي وڃي، جي لال ماهتاب جو ديدار ٿي وڃي، بس عمر واري ڏيان يا رکي سزا، منهنجي اکين سان جي هو گفتار ٿي وڃي. لالچند ”لال“ 11 ڪتاب شاعريءَ جا لکي تخليقي طور هڪ املهه خزانو سهيڙيو آهي. پنهنجي شاعريءَ ۾ لاڳيتو درد جي ورلاپ ۽ سوز ۾ ئي رهيو آهي. هيءُ نوجوان شاعر دل جي ويرانين ۾ دفن ٿيل احساسن کي لفظن ۾ پروئڻ جي ڏات به رکي ٿو. لالچند جي ٻولي گجراتي، شاعري اردو ۽ پڙهائي سنڌي اٿس. سندس 11 ڪتاب ميرا درد، آنسو، عذاب غم، ڪس ڪو اپنا ڪهون، محبت سي محبت هئي، ياد ڪيا جائون گا، اوم نمه شوائي، ميري محبت قبول ڪريو، تحفئه محبت ۽ هڪ سنڌي ڪتاب سپرين شايع ڪري، هڪ وڏي شاعر جي حيثيت سان پاڻ کي مڃرايو آهي. سندس شاعريءَ ۾ جوش ۽ همت سان همڪنار جذبا آهن. هارين سان ويساهه گهاتين خلاف دانهون پڻ آهن. ته اقرار واعده، دلڪشي نموني سان ساراهه جي واکاڻ ڪنهن سان وابسته خوشين جو اظهار ته آس ۽ اوسيئڙي، سوز ساراهه جي منجهان ڏوراپا به آهن. اهڙي طرح مصوّر ۽ شاعر ٻئي حُسن پرست هوندا آهن. مصوّر تصوير کي تصوير ٺاهڻ لاءِ رنڱن جو استعمال ڪندو آهي. شاعر پنهنجي خيالات کي لفظن جي ذريعي شڪل ڏيندو آهي. لالچند جي شاعريءَ ۾ وطن پرستي به آهي. جيئن چيو آهي: يه بدنصيبي ميري وطن ڪي هئي ڪيا ڪرون، جو ٿي لٽيري ملڪ ڪي وه رهنما بني. شاعريءَ جي لحاظ کان لالچند کي سمنڊ چئون، ڇو ته يارنهن ڪتابن ۾ لال هر ڪتاب ۾ مختلف نظر آيو آهي. تمام آسان اردو زبان ۾ شاعري، جو هر ماڻهو سمجهي سگهي ٿو. لالچند ۾ انهي هُنر جي صلاحيت موجود آهي جو ملڪ جا ماڻهو ”لال“ جا ڪتاب پڙهن ٿا. غم يي نهين که هم ڪو زمانه برا ملا، رونا يه هئي ڪي ايسي زماني ڪو هم ملا. لالچند پنهنجي محنت ۽ مشقت سان هلال جي روزي ڪمائي پنهنجو گذارو ڪري ٿو. ڪريا نه جي هڪ ننڍڙي دڪان تي مسلسل ڏهن سالن کان صبح سوير دڪان، کولڻ ويهڻ، دنڌو ڪرڻ، جيئن هن مهنگائي دؤر ۾ پنهنجي گهروارن کي پريشاني ۽ مشڪلات کان دور رکي سگهي. هلال جي روزي ڪمائي گهر هلائڻ مشڪل ضروري آهي، پرناممڪن ڪونهي، ڪاش سڀ ماڻهو روزي حلال ۽ محبت سان هلن ته اهي گهر جنت بنائي سگهن ٿا. ڪام ڪروڌ، لوڀ، لالچ، موهه، اهنڪار جھڙي پٿريلي رستي تي پاڻ کي هلايو ۽ پنهنجي ڪتاب ”اوم نمه شوائي“ لکي سناتن ڌرم جي لا فاني اصولن تي ڄميل دز دور ڪرڻ وارو پالڻهار آهي.

شخصيتون ۽ خاڪا

ميگهه ونس مالها (ڀاڱو پهريون)