شخصيتون ۽ خاڪا

ميگهه ونس مالها (ڀاڱو پهريون)

ھي ڪتاب ٿر سان وابستہ خاص ڪري ميگهواڙ جاتي جي شخصيتن تي لکيل خاڪن تي ٻڌل آهي، جنھن بابت ليکڪ جو چوڻ آهي تہ سنڌي ۾ خاڪن جا ڪتاب تہ کوڙ آيا پر انھن ۾ ٿر خاص ڪري ميگهواڙ جاتيءَ جون شخصيتون رهجي ويون آھن تنھنڪري پاڻ اهو ضروري سمجهندي هي ڪتاب لکيو آهي.

Title Cover of book ميگهه ونس مالها (ڀاڱو پهريون)

سنت موجيرام

ساڌ ساڌ سب ايڪ هين، جِيوَن پوستي ڪا کيت، ڪوئي وويڪي لال هئي، نهين سيت ڪا سيت. سنڌ جي تاريخ ۾ انسانن جي عظيم ڪردارن جو هڪ نه کٽندڙ سلسلو رهيو آهي. جنهن ۾ صوفي، سنت، ڪوي، علم دان جن اٻوجهه ماڻهن کي ڀڳتي ۽ ڪوتا جي وسيلي سچائيءَ جو سبق سيکاريو آهي. اڻ ملهه انسان هُئا جيڪي پنهنجي ڪردار جا چِٽ اهڙا چٽي ويا آهن، جو اڄ تائين ماڻهن جي دلين تان مٽجي نه سگهيا آهن. اهڙوئي هڪ مهان سنت ۽ ڪوي ميرپوخاص شهر، جيڪو مير شير محمد ٽالپر جو جوڙايل آهي، ان ۾ شري آڏو رام ذات ڀاٽي گنڍير جي گهر جنم ورتو. ميرپورخاص شهر جي غريب آباد واري علائقي ۾ شري آڏو رام گنڍير رهندو هو، هو هڪ مهاتما هو ۽ ڪبير پنٿي هو. جو صبح شام هري ڪيرتن ڪندو هو ۽ پنهنجي پگهر جو پورهيو ڪري پريوار جي پالنا ڪندو هو. ڏينهن رات سنتن جي خدمت ڪرڻ ۽ ست سنگ ۾ زندگي گهارڻ لڳو. پر هن کي پُٽ جو سنتان نه هئڻ ڪري ڪافي اداس رهندو هو. هڪ ڏينهن ايڪانت ۾ ويهي پرڀو پرماتما کي پرارٿنا ڪيائين، ۽ اهو عرض ڀڳوان جي درٻار تائين پهتو، ۽ عرض اگهاڻو گهر ۾ پُتر سنتان جو سنبت 1948ع ۾ سندس ماتا چمپا جي گرڀ مان پرڀات ويلي جنم ٿيو. گهر ۾ خوشيءَ سان واڌايون واڌايون گونجڻ لڳيون. ٿال ۽ نوبت باجا وڄڻ لڳا، ۽ منگل گيت ٿيڻ لڳا. برهمڻ کي گهرائي جوتش مطابق نالو موجيرام رکيو ويو. واڌايون ڏيڻ وارن کي گئو دان ته ڪنهن کي ان دان، ڪنهن کي وستر دان، ڪنهن کي ڌن دان ڏيئي خوش ڪندو رهيو. اهڙي نموني ٻالڪ وقت سان گڏوگڏ وڏو ٿيڻ لڳو ۽ اڱڻ تي ڊوڙون پائڻ لڳو. جڏهن اٺن سالن جو ٿيو ته مائٽن وديا پڙهڻ لاءِ وديا گروءَ جي حوالي ڪيو. جتي هو ويد شاستر ۽ پُراڻ وغيره چئن سالن تائين پڙهندو رهيو. سندس من ۾ وئراڳ جاڳرت ٿيو. هڪ ڏينهن موجيرام صاحب کي خيال آيو ته تيرٿ ورت ڪري اچان، جنهن لاءِ هُن پنهنجي پتا کي هٿ جوڙي وينتي ڪئي ته مون کي تيرت ياترا جي آگيا ڏيو، ته مان وڃي تيرٿن تي سنتن جا درشن ڪريان، ۽ چت ڏيئي سنتن کان گيان پراپت ڪريان. سندس پتا آڏو رام صاحب پٽ جي ڳالهه ٻڌي چوڻ لڳو ته پُٽ! اهو وئراڳ جو مارگ تمام ڪٺن آهي. انهي رستي تي هلڻ تلوار جي ڌار تي هلڻ برابر آهي. انهي ڪري تون گرهست آشرم ڌارڻ ڪر ۽ پنهنجو جوڀن ڀڳتي ڀاوَ ۾ ويتيت ڪر. موجيرام صاحب پنهنجي پتا کي چيو ته آئون شادي ڪونه ڪندس ۽ تياڳي جِيوَن گذاريندس. سنسار سپن سمان آهي، جو وارم وار اُپجي ۽ مِٽجي ٿو. آئون سرجڻ هار جو سمرڻ ڪري، جيون سڦل ڪندس. جنهن تي سندس پتا چيو ته پٽ توکي ڌنيواد هجي ته تون ههڙو ڪٺن ورت ڌارڻ ڪرڻ چاهين ٿو. جنهن لاءِ منهنجي آگيا آهي ته ڀلي تيرت ياترا ڪر ۽ سنتن جو سنگ ڪري پنهنجو جِيوَن سڦل ڪر پتا جي آگيا ملڻ کانپوءِ هو ماتا جي چرڻن ۾ ويو ۽ سرنمائي وينتي ڪيائين ته هي ماتا جي! مون کي گهر ٻار ۽ سنتان ڪونه ٿو کپي منهنجي من ۾ وئراڳ اُپجيو آهي، آئون پرڀو سمرڻ ڪري پنهنجو جيوَن سڦل بنائڻ چاهيان ٿو. اها ڳالهه ماتا جي اندر هردي ۾ سوچ ۽ دُک اُپجيو، ۽ سندس نيڻن ۾ پاڻي ڀرجي آيو ۽ چوڻ لڳي ته پٽ! وئراڳ جو مارڳ تمام گهڻو ڪٺن آهي، تون گهر ۾ رهي پرماتما جو سمرڻ ڪر! موجيرام چوڻ لڳو ته ماتا! شري تيرٿ ورت ڌارڻ سان ڪيترائي پاپ ڪٽجي وڃن ٿا، ۽ سنتن جو سنگ پراپت ٿيئي ٿو ۽ پرماتما جو انڀو ٿيئي ٿو. اهو سڀ گهر ٻار ۾ نه ٿو ٿي سگهي، تنهن ڪري مون کي آگيا ڏيو! ماتا شري جي ڪافي سمجهائڻ تي به مڃيو ۽ آخرڪار ماتا خوشيءَ سان تيرت ياترا وڃڻ جي آگيا ڏني، ۽ گهر کان ٻاهر اچي پٽ کي آشيرواد ڏيئي روانو ڪيو. موجيرام صاحب ميرپورخاص کان حيدرآباد روانو ٿيو پوءِ ڪراچي، سکر، مُلتان ۽ لاهور پهتو. جتان امرت سر ويو، جتان گنگا تيرٿ لاءِ هري دئار ڏانهن روانو ٿيو، جتي تيرٿ ياترا ڪري ڪجهه ڏينهن رهڻ کانپوءِ ڪلڪتي مان ٿيندو، پرياگ راڄ پهچي تيرٿ ڪيائين، ۽ اتان پوءِ ڪانپور، دهلي، مٿرا پهتو، جتي گوڪل ۽ بندرابن ڀيٽيائين ۽ مٿرا مان آگرهه، گواليار مان ٿيندو اُجين اونڪار پهتو اُتان ناسڪ ويو ۽ بمبئيءَ ۾ رهيو. جتان سورت ڀروچور، بڙودا، ڊاڪور مان ٿيندو احمد آباد پهتو، جتي ڪجهه وقت رهڻ کانپوءِ گرنار، دوارڪا، سڌپور ۽ آبوجي کان ٿيندو پُشڪر راج پهتو، اُتي سنان پاڻي ڪري، ڦل ڦول وٺي برهمانند مهاتما وٽ پهتو، پرڻام ڪري وينتي ڪيائين ته مان توهان جي شرڻ ۾ آيو آهيان، پنهنجي چرڻن جو سمجهي ڪر تارٿ ڪريو ۽ ست شٻڌ جو اُپديش ڪريو. سڀ تيرٿ ورت ڪري اوهان وٽ آيو آهيان، مون کي ڀڳتي يوگ، گيان، ڌيان، پردان ڪريو. شش جي نماڻي وينتي ٻڌي ڪري ستگرو برهمانند مهاراج، ست شٻڌ يعني گرو وچن جو اپديش ڪيو، ۽ ڪرتارت ڪيو. ست گرو برهمانند جي، سکلايو سب ساج، موجيرام گڻ سِک ڪي، ڪِيا اپنا ڪاج. ست گروءَ کان گُڻ پراپت ڪري، سنت موجيرام ڀڳتي يوگ ۽ گيان جو اپديش ڪرڻ لڳو. اونچ نيچ جي ڀيد ڀاو کي تياڳي، سڀني کي ستيه اپديشن ڏيڻ لڳو، چار سال اُتي رهي، اَن تياڳي، کير پي پنهنجو نت نيم ڪندو رهيو. سواس اسواس پرماتما جو سمرڻ ۽ هري گن گان ڪندو رهيو. اهڙي نموني ياترا ڪندي ڪندي واپس پنهنجي جنم ڀومي واري شهر ميرپورخاص موٽي آيو. اچي پريوار وارن کي اپديش ڏنو ۽ ميرپورخاص شهر جي غريب آباد علائقي ۾ موجي مندر، يعني موج درٻار ٺهرايو، جو پوءِ موجيرام ٺڪاڻو جي نالي سان مشهور ٿيو، ۽ جيڪو اڄ به موجود آهي. پاڻ اُتي گادي نشين ٿي رهيو. روزانه شش ۽ ٻيا ڪيترائي پريمي ايندا هئا، جيڪي موجيرام صاحب جو اپديش ٻڌي ڪرتارت ٿيندا هُئا. موجيرام هڪ مهان گويو به هو جو هارمونيم تي ڀڄن ڳائي، پريمين کي سنگيت رس سان سر شار ڪندو هو. درٻار بڙا سَهاوَنا، سُر لوڪ ڪي سمان، شام سميه سب آءِ ڪي، ڌري رام ڪا ڌيان. * مُلڪ سنڌو ڪي ماهين ني، ميرپور سُک ڪار، غريب آباد ڪي ماهين ني، موجيرام درٻار. موجيرام درٻار سدائين آباد ۽ وسندي رهندي هئي، جتي سماجي ميڙاڪا، ميٽنگون وغيره ٿينديون رهنديون هيون. جتي سماجي سڌار ڪرم، ميگهواڙ جاتيءَ کي تعليم سان منوّر ڪرڻ لاءِ اپديش ۽ خرابيءَ کي تياڳي صفائي ۽ پاڪائيءَ جا سبق سيکاريا ويندا هُئا، جتي ٿر کان ڪيترائي ٿرواسي ميرپورخاص ڪم سانگي ويندا هُئا ته اُنهن جي رهڻ جو اجهو به موجيرام ٺڪاڻو هوندو هو. جنهن مان اسان جي ميگهه ونس کي ڪافي لاڀ حاصل ٿيو. موجيرام صاحب هڪ وڏو سنت ڪوي، شاعر به هو، جنهن پنهنجي ڪوتا سان پرچار ڪيو، جنهن ڪوتا جا چار جلد شايع ٿيل آهن، جيڪي هندي ٻوليءَ ۾ آهن. 1.موجيرام 2. موجي صاحب 3. موج دريا 4. موج آنند. موجيرام صاحب ڪافي ڏينهن ميرپورخاص ۾ رهڻ کانپوءِ هڪ ڏينهن هو ٽنڊو آدم ۾ پڌاريا، جتي سڀني ششن ۽ پريمين کي ست اپديش ڏنو، ۽ سجاڳي اُتپن ڪئي ۽ سته وديا جو دان ڏنو، ۽ ڌارو ڀڳت وانگر اِڌگ آسڻ ڄمايو. موجيرام پرسن رهي، رات دِن بِرهم مانهين،سهج سمادي ۾ جهولي، ڏِگي ڏوگاوي ناهين. ٽنڊو آدم شهر ۾ به هُن هڪ آشرم ۽ گئو شالا به قائم ڪئي. مُلڪ سنڌوڪي مانهين ٽنڊو آدم گام، گئو شالا ڪي سامني ٽڪاڻا موجيرام. مهاتما موجيرام ڪڏهن ٽنڊو آدم ۾ رهندا هئا، ته ڪڏهن ميرپورخاص، ڪڏهن سنڌ پنجاب ته ڪڏهن مالوا گجرات ۾ وڃي گيان جو ڦهلاءُ ڪندا هُئا. سمجهاوي سنسار ڪو، موجيرام مهاراج، ديس وديس ۾ ڦري، پرمارٿ ڪي ڪاج. سندس ششن ۾ اچلو رام، سکرام ۽ چنديرام مشهور هُئا. موجيرام صاحب کانپوءِ موجيرام آشرم، پورڻ ناٿ سنڀاليندا هُئا. انهي کان پوءِ پدم ناٿ شيواڌاري آهي. موجيرام صاحب آخر ۾ سماڌي ورتي، جيڪا ڪالي مندر ميرپورخاص، نواب شاهه ڦاٽڪ وٽ جاءِ ٺهيل هُئي، جا فسادن ۾ ڊاٺي ويئي.