پنهون مل هميراڻي

(1907 کان 1992) اڄ نه اوطــاقــن ۾، سـنـدي جـوڳـيـن ذات، سـاري سـنـيـاسـيـن کـي، رُنـم ســاري رات، مــون جنيـن جـي تـات، سـي لاهوتي لڏي ويا. پنهون مل هميراڻي اڏول ڀٽن جي ڀر ۾ همير جي ڍاڻي، لڳ گوڙيهار تعلقي مٺي، ضلع ٿرپارڪر ۾ سال 1907ع ڌاري هڪ سخي مرد، همير چند جوڳو جي گهر جنم ورتو، سندس ماتا جو نالو تاران هو، هوءَ پتڙيا ذات جي ۽ ڳوٺ رانجهي نون، تعلقه مٺيءَ جي هئي. پنهون مل شادي ڳوٺ ڪانڪيو شري حاجو ڳنڍير جي ڌي حليمان سان ڪئي. جنهن مان کيس 4 نياڻيون ۽ ٻه پُٽ آهن. هڪ راڻجي مل پوليس کاتي مان رٽائر ٿيو، ۽ ٻيو شري سترام داس پرائمري ماستري تان رٽائر ٿيو آهي ٻئي حال حيات آهن. پنهون مل 5 درجا پرائمري تعليم ڪانگريس اسڪول گوڙيهار مان پاس ڪيا. سندس اکر تمام سٺا هئا. انهيءَ کانسواءِ هو هندي گجراتي پڙهيل هو، جنهن تي گهڻي مهارت حاصل هئس. پنهون مل ننڍپڻ کان پنهنجي پيءُ سان گڏ ٿر مان ڍڳا وٺي، گجرات ۽ ڪڇ طرف وڪرو ڪرڻ ويندو هو. جيئن ته ڀارت جا اتم ذات سڏائيندڙ هندو، هريجنن جي ٻارن کي اسڪولن ۽ مندرن ۾ داخل ٿيڻ نه ڏيندا هئا ۽ کين سياسي، سماجي ۽ اقتصادي طور غلام بڻائي ڇڏيو هئائون، ان ڪري پنهون مل 1930ع ۾ اڇوتن جي اڳواڻ، ڊاڪٽر امبيڊڪر سان بمبئيءَ ۾ ملاقات ڪئي، ۽ ان جي سياسي ۽ سماجي تربيت هيٺ رهيو. سال 1935ع ۾ پنهون مل جي ملاقات سوامي ڪرشنانند سان ٿي، جيڪو ورهاڱي کان اڳ سنڌ اسيمبليءَ جو ميمبر رهيو هو. سوامي کيس انڊين نيشنل ڪانگريس پارٽيءَ ۾ وٺي آيو، ۽ سندس ملاقات سابرمتي آشرم ۾ مهاتما گانڌيءَ سان ڪرايائين. هن مهاتما گانڌيءَ کي هريجنن جي فلاح ۽ بهبود جي سلسلي ۾ چيو ته، ٿر ۾ هريجن اسڪول کولي، استاد مقرر ڪري ڏين. مهاتما گانڌي اها ڳالهه تسليم ڪندي، سنڌ جي مشهور ڪانگريسي اڳواڻن، پروفيسر گهنشام، ڊاڪٽر چوئـٿرام، جيٺمل پرسرام، لالچند امرڏني مل جگتاڻي، پروفيسر هاسانند جادوگر ۽ شاعر هوند راج ڏکايل کي لکيو ته ٿر ۾ هريجن اسڪول کولي، انهن ۾ سُٺا استاد مقرر ڪري ڏيو، ۽ انهن جا پگهار پارٽيءَ جي فند مان ڏنا وڃن. پنهون مل مهاتما گانڌيءَ جو پيغام کڻي حيدرآباد پهتو. انهن صاحبن ٿر ۾ 30 هريجن اسڪول کولي استاد مقرر ڪري ڏنا. جن جي نگراني ۽ انتظام پنهون مل جي حوالي ڪيو ويو. انهن اسڪولن مان تعليم حاصل ڪيل نوجوانن ٿر جي ڀٽن واري علائقي ۾ وڏي سجاڳي آندي، جا اڄ اوهان سڀني جي سامهون آهي. اهو ڪريڊٽ مهان انسان پنهون مل هميراڻيءَ جي حصي ۾ اچي ٿو. پنهون مل هميراڻي ”لوڻ تحريڪ“ ۾، ننگرپارڪر شهر ۾ ان تحريڪ جي اڳواڻي ڪئي هئي. سال 1939ع ۾ ٿر ۾ تمام سخت ڏڪار پيو هو، جنهن لاءِ ڪانگريس طرفان گڍڙو ۾ اناج مهيا ڪيو ويو هو. جنهن جو نگران پنهون مل کي مقرر ڪيو ويو، جنهن ڏڪاريل ماڻهن ۾ اناج جي صحيح ورهاست ڪرائي. پنهون مل 1942ع ۾ ”ڪئٽ انڊيا“ هلچل ۾ حصو ورتو ۽ جيل به ويو. ملڪ جي ورهاڱي وقت هن سنڌ ڇڏڻ کان انڪار ڪيو، ۽ ٿر جي ڳوٺ ”همير جي ڍاڻي“ ۾ ئي رهيو سال 1948ع ۾ هن سرڳواسي گهمن سنگهه ڀيل، ۽ مالچند ڪولهيءَ سان گڏجي ”هريجن سماج سڌار سنگت“ جو بنياد وڌو. انهيءَ پليٽ فارم تان ڪافي ماڻهن کي روزگار جا ذريعا ميسر ٿيا. پنهون مل هميراڻيءَ جو هڪ وڏو ڪارنامو، جيڪو ٿر جي تاريخ جو هڪ اهم باب آهي، سو اهو هو ته 1971ع واري پاڪ ڀارت جنگ ۾ هن ٿر جي هزارين مسلمانن جو دفاع ڪيو. جڏهن ته سندس ڳوٺ به هندوستاني فوج جي قبضي ۾ اچي چُڪو هو. پنهون مل پنهنجي سياسي ۽ سماجي حلقن ۾ تمام گهڻو مشهور هو. سندس ذاتي لئبرريءَ ۾ سوين ڪتاب هئا. پنهون مل ڪجهه وقت يونين ڪائونسل سينگارو جو آنرري سيڪريٽري به ٿي رهيو، ۽ سال 1962ع ۾ بي. ڊي. جو ميمبر به ٿي رهيو هو. هن جا سائين جي. ايم. سيد، حيدر بخش جتوئي، مسڪين جھان خان کوسو، مير محمد بخش خان ٽالپر، محمد عثمان ڏيپلائي، رائچند هريجن، غلام محمد جنجهي راشد مورائي، تاج جويو، انب گوپانگ، مجرم لغاري ۽ ڄام ساقيءَ سان دوستاڻا تعلقات هُئا. پنهون مل هميراڻي پنهنجي ميگهواڙ جاتيءَ لاءِ جاکوڙ ڪندي ڪندي، سال 1992ع ۾ اسان کان هميشه لاءِ جدا ٿي ويو ۽ پنهنجي اصل مالڪ سان وڃي مليو. مـون سـي ڏٺـا مـاءِ، جـنـيـن ڏٺـو پـريـنءَ کـي، تنـيـن سندي ڪاءِ، ڪري نه سگهان ڳالهڙي. اڄ به اسان کي پنهون مل جھڙن ڪردارن جي سخت ضرورت آهي، جيڪي وقت جي ظالمن سان مقابلو ڪن ۽ مسڪين قوم جو ڀرجهلو ٿين. سندس فرزند سترام داس هميراڻي پرائمري استاد هو، جنهن رٽائرمينٽ ڪئي آهي. سندس ڀائيٽو سنڀو هميراڻي ناميارو اديب، استاد ۽ سماج سڌارڪ ٿي گذريو آهي جنهن ڪامريڊ غلام محمد لغاري ۽ مسڪين جھان خان کوسي سان گڏجي هارين ۽ غريب ٿرين جي سجاڳيءَ ۽ خدمت جا ڪم ڪيا.

شخصيتون ۽ خاڪا

ميگهه ونس مالها (ڀاڱو پهريون)