تماچي واڻيون

(1889ع کان 1991ع-03-03) هُن جي مُرڪ ائين هُئي جيئن سنڌوءَ تي باک، پکيءَ پکيءَ ساک، هُن ٿي چاهي آزادي. هي ڌرتي هڪ باغ يا ٻنيءَ مثل آهي. جنهن کي سنوارڻ ۽ سينگارڻ لاءِ هر دؤر ۾ پروردگار عالم دنيا ۾ مختلف خطن ۾ مهان هستين کي جنم ڏنو آهي. اهڙين عظيم شخصيتن پنهنجي مختصر جِيوَن جو عرصي دوران پنهنجي عقل ۽ ڪوشش سان پنهنجا فرض ۽ ذميواريون انتهائي خوش اسلوبيءَ سان نڀايون، ۽ تاريخ جي صفحن تي امر ٿي ويا. ٿرپارڪر ضلع جي ڏيپلي تعلقه جي ڳوٺ اونهريو واڇرا ۾، شري نرسينگ نکُ واڻيو جي گهر، سال 1889ع تي جنم وٺندڙ شري تماچي واڻيو ميگهواڙ جو شمار به اهڙين مڻيا وارين هستين ۾ ٿئي ٿو، جيڪي گهڻين خوبين ۽ خصلتن جا مالڪ هُئا ۽ سندس نوڙت، مهمان نوازي ۽ انسان دوستي سبب ٿر واسي کيس عزت ۽ احترام سان ياد ڪن ٿا، ۽ سندس شخصيت جون خوبيون بيان ڪندي نه ٿا ڍاپن. جيئن ٿوهر مٿي ماڪ، تيئن مون تنهنجو سمرتيون، چڪيا منهنجا چاڪ، توکي ساري سپرين. سندس ماتا جو نالو سوهجان، ڌي نيتو، ذات دَرڙا، ڳوٺ ٻٽڙي تعقله ڏيپلو جي هُئي. پاڻ ننڍپڻ کان ئي وڏي ذهن جا مالڪ هُئا. انهي وقت پڙهائيءَ جو رُجحان گهٽ هئڻ ڪري پڙهي ڪونه سگهيا. پاڻ 14 سالن جي عمر جو هو ته سندس پتا ديهانت ڪري ويو. انهي وقت ڳوٺ ڏيڙو تعلقه ڏيپلو جي واڻين جو چڱو مڙس ٽمون مل هو، جو گذاري ويو. ڏاڀڙي ۽ لسيو جا گڏجي کيس پڳ ٻڌائي. واڻين ذات جو پاڳارو ڪري چونڊيو ۽ انهي کانپوءِ مکُي سڏجڻ لڳو. پوءِ ترت ئي سڱاوتيون (ويهان) ڪرڻ جو شوق جاڳيو، پاڻ پهريون ويهان سوجو درڙو ڳوٺ ڊونڊيو، جنهن جي پُٽ کنگهار مل، جيڪو ميگهواڙ جاتيءَ جو وڏو سگهڙ هو، انهي جو ويهان ڪيو ۽ پوءِ اهو سلسلو زندگي ڀر هلندو رهيو. چون ٿا ته اٽڪل 200 کن ويهان ڪيا. يعني جوڙي واري حساب سان 400 ٿين ٿا. سنڱاوتين ڪرڻ ۾ ايتري ته مهارت حاصل هُئي، جو ڪڏهن ڪٿان به خالي واپس نه آيو. ڪڏهن ڪڏهن ائين به ٿيندو هو جو ڌي جي پيءُ کان پڇڻ سواءِ ڀٽن تي ويهي مصري ورهائي ڇڏيندا هُئا. پوءِ جڏهن ڇوڪريءَ جو پيءُ گڏبو هو ته تڏهن کيس چوندا هئا ته مون تنهنجي نياڻيءَ جو مڱڻو فلاڻي ڳوٺ ۾ ڪري ڇڏيو آهي، تماچي توکي صحيح لڳي ٿو ته اسان کي منظور آهي. وڏي سٺي ڳالهه اها آهي. انهن 200 ڪيل مڱڻن مان اڄ تائين سڀ ڪامياب شاديون رهيون، سڀ جوڙيون خوش خرم آهن. چون ٿا ته هڪ دفعي ڪنهن ڳوٺ ۾ ويل هئا، جتي هڪ کوهه جي ڀرسان مٽيا، جتي ٽي چار ڇوڪريون کوهه تان پاڻي ڀري رهيون هيون. اُتي بيهي انهن ڏانهن نهارڻ لڳو ته ڇوڪرين چيو ته ”ڪاڪا اسان سَمهون اُونهين پيو ڏيکين، اسان سڀني را ويهان ٿيل آهين.“ تماچي مُشڪي هليو ويو. انهي کانسواءِ سماج ۾ فيصلا ڪندڙ ماڻهو هو، ڪٿي به جاتيءَ ۾ ڪابه نيات گڏ ٿيندي هئي ته پهريان تماچي واڻيئي کي گهرائيندا هئا. هو هڪ سچو ۽ ڳالهائڻ جو پاور فل هو. ڍاٽ توڙي سنڌ کان به نياءُ نبيرڻ لاءِ ماڻهو وٺي ويندا هُئا. هڪ دفعي هڪ ٻانهن جو مسئلو ڳوٺ حسن ڀاڻ، جيڪو پنگريو جي ڀرسان آهي، اُتي هڪڙو لڌو سيجو ۽ سامهان ڀانگهاريا ميرواهه جو، ڪيتري وقت کان هلندڙ هو. اُن فيصلي ۾ تماچي کي گهرايو ويو. اهو فيصلو پير جي ڳوٺ، جيڪو پنگريو کان اتر طرف آهي، جتي مينهتر پورو، الهڏنو مکي، سانگهڙ وارو ۽ کمن مکي ڪوٽڙيءَ وارو جي روبرو ٺاهي فيصلو ڪري، ٻنهي ڌرين کي کير کنڊ ڪري ڇڏيو. ٻيو فيصلو ڏيسر کنڀو ڳوٺ جارونڀڙي جو گذاري ويو، انهي اوسر تي تماچي ويو هو. جتي لالو کنڀو ڳوٺ گانگاڻ جو پاڻ ۾ تڪرار هلندڙ هو، جو اوسر تي ڪونه پي آيو ته تماچي پاڻ گانگاڻ وڃي لالوءَ کي وٺي اچي اوسر ۾ شامل ڪيو، ۽ انهن جون ٻنيون ڳوٺ واڍڻ ۾ تڪراري هيون، اُتي وڃي انهن جي روبرو جڙون هڻي فيصلو ڪيو، ۽ پاڻ ۾ ٺاهه ڪرايو. ڪافي عرصي جي ڳالهه آهي ته سنڌ ۾ مسلمان ڌرين جو ڪيتري وقت کان پاڻ ۾ تنازعو هلندڙ هو، جو وڌي وڏو تڪراري ٿي ويو هو. پراڻي دعا سلام جي ڪري ڪُجهه همراهه کيس وٺڻ لاءِ آيا ۽ پاڻ انهن سان گڏ ويا. انهن جون ڳالهيون ٻڌي پاڻ راڄوڻي ٺاهه ڪرايو، ٻئي ڌريون خوش ٿي ويون، انهي کانپوءِ پڪو مُکي سڏجڻ لڳو. پاڻ ته اسان وٽ ڪونهي پر سندس يادگيريون امر آهن، امر رهنديون. پاڻ هڪ ڪوي ۽ شاعر به هئا، ڪيتريون ڪافيون وغيره لکيون آهن ۽ ڀڄن رچيل آهن پر انهن جو رڪارڊ لکت ۾ ڪونه پيو ملي. تماچي ٻه شاديون ڪيو هيون، پهرين شادي شريمتي ڪرمائي ڌي ميگهو جئپال، ڳوٺ سارڻ تعلقه ڏيپلو مان ڪئي، جا ڇهن مهينن کانپوءِ فوت ٿي ويئي. انهي کانپوءِ ٻئي شادي شريمتي سنڀان ڌي سکو ذات ٻڙهيه، ڳوٺ موٽاٽيو تعلقه ڏيپلو سان ڪئي، جنهن مان پُٽاڻو اولاد ڪونه ٿيو ٻه نياڻيون ٿيون، هڪ هانسو جيڪا هڪ مهان استاد، تامل چند گورڙيه، ڳوٺ ويڙهار سان ڪرائي، جنهن جو پٽ ماستر رانجهو مل آهي. ٻي نياڻي مصران جنهن جي شادي شري وسند گوهيل، ڳوٺ ڪاريويري تعلقه ڏيپلو سان ڪرائي هُئي، پٽ نه هجڻ ڪري سدائين هي جملو چوندا هُئا: ”پَن ته اڳئي پٽبا هُئا، هاڻي مورَ هُون ڏيئي ويا مُڇو.“ پراڻي وقت ۾ ماڻهو لاڙ طرف لاباري تي ويندا هئا ته ٿر ۽ سنڌ جي ڪس وٽ، واٽ تي هڪ وڏو نم جو وڻ بيٺل هو، ماڻهو انهي جي ڇانوَ ۾ ويهي ٿڪ ڀڃندا هئا، پوءِ ڪن ماڻهن اهو نم وڍي ڇڏيو. انهي کانپوءِ اهو جملو پاڻ تي استعمال ڪرڻ لڳا. پاڻ وڏا مهمان نواز هوندا هئا. واڇرا جي ميلي تي ماڻهو ويندا هُئا ته سندس اوتاري ۾ پاڻي ۽ چانهه پي ٿڪ ڀڃندا هُئا. هاڻي اهو اوتارو ۽ نم نه رهيو آهي، تنهنڪري اهو جملو ورجائيندا هُئا: ”اندر جي ڏک جو آواز پاڻهي نڪري ويندو آهي.“ آخر دنيا فاني آهي، پاڻ تاريخ 1991-03-03 تي 102 سالن جي عمر جو ٿي هن دنيا کي الوداع ڪيو. سندس دوست ۽ جوڙ ۾ خاص ڪري مينهتر پورو مل هيلاريو لنجا ۽ راڄو ٻڙهيو ڳوٺ ننائي، جيڪو سندس سڳو ماسات به هو، اِهي ٽيئي ميگهواڙ جاتيءَ جون مشهور هستيون ٿي گذريون آهن. اوسئيڙي ۾ نيڻ اُڃايل، ٿر جي پياسي واريءَ وانگر.

شخصيتون ۽ خاڪا

ميگهه ونس مالها (ڀاڱو پهريون)