سائين محمد اسماعيل ماڪا جي ڪتاب “چانڊڪا ۾ داخلا” تي ٻہ لفظ
سائين محمّد اسماعيل جي اندر جي نارَ جون لوٽيون لاڙڪاڻي جي گهٽِين، چئونڪن، رستن مان جَرُ ڀرينديوُن اچن ٿيون تہ ڪڏھن چانڊڪا ميڊيڪل ڪاليج جي ڪئمپس ۽ ھاسٽلن جي خيال جو امرتُ کنيون اچنس ٿيون. ايئن ڪو ماڻھو سايو ڪري ڪو نہ ٿو ڪري جو وڃي ڪالھہ ۾ ھنڌُ پٿاري پئي رھي، اھيو انَ ماضيءَ جي تجربي سان شعوريل (Empirically) سچُ آھي. ماڻھوءَ وٽ، جيڪو کيس جاڳَ ۽ ننڊ ۾ ان پاسي سان واڳيل رکي ٿو. سندن ننڍپڻ ۾ ريلَ گاڏيءَ مان لنگهندي ڏسڻو سندن ارادي ۾ پختو ٿي بيٺو ۽ اھو کين ان ئي اولاھين سنڌَ جي عظيم شھر جي واسن ۾ کڻِي آيو. لاڙڪاڻو ساھَ سيباڻُو مٿس نالو ڪو ائين ڪو نہ پيو ھو، گهاڙِ واھَ نڪرڻ واري ھنڌِ رائيس ڪئنال تي وڏو منڊل متل رھندو ھو. واپار جو مرڪز ھوندو ھو ۽ چانڊڪا پرڳڻي جي مٿي جو موڙ ھو.
پاڻ پنھنجي تعليم جي حالَ اور ڪن ٿا ۽ پنھنجي سنگتين جا احوال اھڙو سُروري انداز ۾ ڪن ٿا جو پڙھندڙ کي ٻانھن کان وٺي سي ڏينھن ۽ جايون ڏيکارن ٿا. اھڙو ھڪ اظھار پاڻ ھيئن ڪيو اٿن؛
”شاگرد پنھنجن رومَن مان وڃڻ وقت نہ ان جي تاريخ کي مسخ ڪندا هئا ۽ نہ جاگرافي کي، وال ڪلاڪ کان وٺي پنھنجي پسند جون تصويرون سڀ اُتي جو اُتي ڇَڏي ويندا هئا ۽ پارٽنر کي چوندا هئا تہ يارَ! انھن جي پارت اَٿئي، ڪڏهن اچڻ ٿيو تہ ڏسنداسين. انھن رومن سان هنن جو پيار فطرتي ۽ حقيقي هو، ڇو جو انھن رومن ۾ ئي هنن جي زندگيءَ جا حسين لمحا، جوانيءَ جون ڪھاڻيون جوان ٿيون هيون ۽ اهي انھن لمحن کي ڪڏهن بہ نہ وساريندا هئا جيڪي هنن رومن ۾ گذاريا. روم مان سامان گهٽ ۾ گهٽ کنيو ويندو هو البتہ ڪتاب، نوٽس، پنھنجا پنا کڻندا هئا. لڳندو هو تہ هر روم ۾ ڪا ننڍي لائبرري آهي جيڪا پنھنجي مستقبل ماڳ لئہ وڃي ٿي. بس هوندا هئا انھن اکين ۾ جهجها ڳوڙها هئا جيڪي کڻي روانا ٿيندا هئا. هنن کي خبر هوندي هئي تہ هاڻ هنن کان زندگيءَ جو نرالو روٽين هاسٽل کان ڪلاس، ڪلاس کان ڪينٽين، ڪينٽين کان لائبرري، لائبرري کان ميس ۽ ميس کان هاسٽل سڀ اوچتو وڇڙي ويندو. هنن کي هتي گذاريل زندگيءَ جون تلخيون بہ ساروڻين ۾ ڪتابن ۾ بند رابيل ۽ گلاب جي پتين جيان سھڻيون لڳنديون هيون، جيڪي هو هزار ڪوششن باوجود پرين کي آڇي نہ سگهيا. “
ڪاليج جي ھاسٽل ۾ رات دير تائين شاگردن جا ڪُوڪرا، ھُلَ، صبح جي پھر کان ئي شرارت، غسل خانن کان شروع ٿيڻ، بالٽيون لڪائڻ، ٻاھران کان پاڻِيءَ جي ٽونٽِي بند ڪري ڇڏڻ، ھمراھَ کي صابڻ لڳو پيو ھجي ۽ اندران کان گاريون ڏيڻ شروع ڪري ۽ ٻاھران گنجين ۾ بيٺل شغلائي لڏي جا ٽھڪَ. . . ھاءِ ھاسٽل جا ڏينھن. . . سڄي عمر تہ ياد جا پاڇا ڪيون بيٺا ھوندا آھن. تن يادُن جا ڪيفَ، سنگت جي ساٿ جي يادِ ماڻھوءَ کي جيئرو رکندي آھي ۽ رکي رکي اکين جي ٻني کي ٻٽِڙو پياريندي ويندي آھي.
سائين جن جي انداز بيان ۾ سندن تن حياتيءَ ڏينھنِ سان حُبَ تجلا ڏئي ڇُلڪي ٿي. ڪاليجَ ۾ سياسي، سماجي معاملا، ڪينٽين جي بورچيءَ جي ڳالھہ تہ مونکي کلائي وڌو ته؛ ھو اُٺُ بہ پچائي تہ چوندو ھو مرغي پچائي آ. انتھائي نگهداشت جي وارڊ مان سندس استاد جون ڳالھيون تہ فلاڻو گذاري ويو!، فلاڻو تہ بچڻو ئي نہ ھئو وغيرہ سندن شعبي جي ماحول کي عڪس ڪن ٿيون.
ڪتاب اسان کي پنھنجين ورسٽِيءَ يادُن ڏانھن پڻ وٺي ويو، جيڪي اسان پاڻ گُذاري آيا آھيون. سندن ڳالھيون پڙھندي سچ پچ تہ سڪون بہ مليو ۽ پوئتي ڇڏيل ماضيءَ تي ڏُکارو احساس بہ جو اُھي ماڻھو ڪي تہ حيات ھوندا ۽ ڪي اڳيين ماڳ ڏي اُسھي چُڪا ھوندا. ھڪ يادِ جي لڙھي پوئي اٿن جن لاءِ کين ساراھجي ٿو ۽ اميد ڪجي ٿي تہ پڙھندڙن وٽ ھڪ نئون ڀلو ڪتاب پھچندو.
محب علي راڄپر
ڄامشورو