چانڊڪا جون غير سياسي پارٽيون
ڊاڪٽر قربان علي جهتيال بنيادي طورتي شاعر ھو شاعري ڪيئن ھئس ايتري ڄاڻ پاڻ کي ناھي. پر ھن جي ھڪ شعر جو ڪجهہ حصو مون کي ياد آھي:
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . توکي دل نہ دردن واري
ڪھڙو توکي قدر اسان جو اي پٿر جا پوڄاري
۽ اھو شعر ھو لس بيان ڪندو ھو. ڀريل بت ۽ ڏاڙھي واري ان جوان جو قدڪاٺ لطيف ميڊيڪوز جي ثناءُ ﷲ کوکر عرف ڀنڀراٽ سان ملندو ھو. قربان علي جهتيال وري لطيف ادبي سنگت ٺاھي.
ھاڻي اچون ٿا لطيف ميڊيڪوز جي طرف، ثناءُ ﷲ کوکر چانڊڪا جي سيڪنڊ بئج ۾ ئي غير سياسي ڇوڪرن جي تنظيم لطيف ميڊيڪوز ٺاھي. جنھن ۾ اڪثر ڇوڪرا ادب سان تعلق رکندا ھئا ڪجهہ وري مئگزين ۾ نالو ڇپرائڻ جا شوقين پڻ ھئا. لطيف ميڊيڪوز چانڊڪا ۾ نشر و اشاعت جا چڱا ڪم ڪيا جنھن ۾ خاص طور تي امتحاني نوٽس ۽ چوپڙيون. ثناءُ ﷲ انتھائي محنتي ماڻھو ھو مئگزين ڪڍڻ ۾ مھارت رکندو ھو کيس حقيقي ڄاڻ ھئي تہ ڪيئن ڪراچيءَ جي ڪمپنين جا اشتھار وٺجن. فل سوٽ واري پرسنلٽيءَ ۾ پروفيسر کان گهٽ ڪو نہ لڳندو ھو. ھن چانڊڪا ۾ لطيف ميڊيڪوز ۾ ھڪ سستو ڪتاب گهر متعارف ڪرايو. جنھن ۾ ڊسڪائونٽ تي ڪتاب ملندا ھئا اھا سٺي شاگرد ڀلائيءَ واري ڪوشش ھئي.
مگر خود لطيف ميڊيڪوز شروعاتي ڏينھن ۾ اختلافن جو شڪار رھي تہ ثناءُ ﷲ auto crate آھي يعني چوندو آھي تہ ان جو حڪم ھلي. ان لاءِ خير محمد پيرزادو، بدر قريشيءَ وارا دوست ھن کي ڇڏي ويا.
اھي اندروني اختلاف شاگرد سياست جو حصو ھوندا آھن ۽ شاگردن ۾ ننڍڙين ڳالھين تي جذباتي ٿيڻ عام رواجي ڳالھہ آھي.
ثناءُ ﷲ جا روم پارٽنر ھئا. رسول ميمڻ جيڪو باقاعدو اديب ھو ۽ مقيم سومرو جيڪو ڪنھن بہ اشاعتي ڪارروائيءَ ۾ ڪو بہ حصو نہ وٺندو ھو. ان کانپوءِ ثناءُ ﷲ کي شمس سومرو مليو جيڪو مشھور ليکڪ ھو. ماٺيڻي مزاج جو شمس ھميشہ مسڪرائيندو ھو ۽ تخليق جي سوچن ۾ گم ھوندو ھو. باقي ڪريم منگي، عزيز منگي، اشفاق منگي، امان ﷲ منگي، ثناءُ ﷲ جا ٻانھن ٻيلي ھئا. مان بہ فرسٽ ائير ۾ لطيف ميڊيڪوز جو ميمبر ٿيو ھوس پر اسان بہ طفيل پٺاڻ، امير ڌاريجي واري اختلافي ڌڙي ۾ ھوندا ھئاسين. ۽ پوءِ مون لطيف ميڊيڪوز مان استيعفا ڏئي ڇڏي ويس ۽ چانڊڪا ۾ فري لانسر جي نالي لکندو ھوس.
لطيف ميڊيڪوز ۾ ”ڪتاب گهر“ خاص اھميت جو حامل ھوندو ھو. اھو نائب صدر ھلائيندو ھو شروعاتي ڏينھن ۾ ثناءُ ﷲ پاڻ ھلائيندو ھو پر پوءِ لطيف ميڊيڪوز ۾ پڻ اليڪشنيون ٿيون پھريون نائب صدر سائين رکيو ميراڻي ھو پر ان اھو اسٽور نہ ھلايو ۽ استعيفا پيش ڪئي ان کانپوءِ قربان ترين نائب صدر ٿيو ان اھو اسٽور ھلايو مگر جيئن تہ ان ۾ پئسي جو عمل دخل ھو ان لاءِ اھو معاملو ھميشہ سان ئي تنقيد ھيٺ ايندو ھو آخر ۾ تہ ان اسٽور مان الاھي ڪتاب غائب ٿيا. لطيف ميڊيڪوز مئگزين ۽ چوپڙيون ڇپرائيندي ھئي. لطيف ميڊيڪوز پنھنجا اليڪشن ۾ بہ اميدوار بيھاريا جنھن مان ڪلثوم چنا سوڀاري ٿي.
لطيف ميڊيڪوز سنڌي ساھت سال ڪانفرنس ڪوٺرائي جيڪا چڱي خاصي ڪامياب وئي. ان لاءِ آءُ لطيف ٻرڙو، ھي سٺو پڙھندڙ شاگرد ھو. اشفاق منگي ۽ حميد جماڻي ان ساھت ڪانفرنس لاءِ چندو گڏ ڪرڻ لاءِ سکر کان ٿيندا پنوعاقل، گهوٽڪي، ميرپور، ڏھرڪي، اوٻاوڙو گڊو ٿرمل ۽ رائيس ريسرچ انسٽيٽيوٽ ڏوڪريءَ تائين چندو وٺڻ وياسين. ڪٿي تہ ڪن دوستن خاص طور تي ڊاڪٽرن سٺو چندو ڏنو. پر گڊو ٿرمل جي سنڌي انجنيئرن ۽ ڊاڪٽرن بہ وسان نہ گهٽايو. انجنيئر ڪنڀر کان وٺي ڊاڪٽر قاضي تائين سڀني مدد ڪئي. چندو تہ وس آھر رائيس انسٽيٽيوٽ ڏوڪريءَ وارن بہ ڏنو پر خواري ڏاڍي ٿي. مان سمجهان ٿو تہ شاگردن لئہ ٻہ ڪم ڏاڍا ڏکيا آھن ھڪ تہ چندو گڏ ڪرڻ ٻيو ڪنھن اديب جا ڪتاب کپائڻ.
ثناءُ ﷲ جي وڃڻ کانپوءِ شمس سومرو، ڪريم منگي، امان ﷲ منگي جنھن جي والد جو نالو جان محمد ھو ۽ ھو جانسن منگي لکرائيندو ھو.
لطيف ميڊڪوز کي ايڏي فعال طريقي سان نہ ھلايو. آخري ڏينھن ۾ جڏھن ملڪ جلباڻي لطيف ميڊيڪوز جو جنرل سيڪريٽري ھو تہ ھنن ڊبيٽنگ جو مقابلو ڪرايو. لطيف ادبي سنگت ۾ منصور مغل نمايان ھوندو ھو. انھن دوستن رسول ميمڻ سان شام ۽ ھڪڙو سنڌي لوڪ گيتن جو فنڪشن ڪرايو ھو. مگر اھي ٻئي پارٽيون پنھنجي خاص مزاج ۾ ھونديون ھيون ۽ اھي ليڊر شپ جي شھنشاهي انداز ۾ ڪم ڪرڻ پسند ڪنديون ھيون. سنڌي ادبي سنگت بہ چانڊڪا ۾ ڪڏھن ڪڏھن فارما ڪولوجي جي ڪينٽن تي پنھنجون گڏجاڻيون ڪرائيندي هئي. ان ۾ شاھڪار قسم جا ادبي نمونا پڙھيا ويندا ھئا. ان ۾ شمس سومرو ۽ مولا بخش ڪلھوڙو سٺو ڪردار نڀائيندا ھئا. پر پوءِ اھي گڏجاڻيون ايڏي پابنديءَ سان نہ ٿيون ان ۾ ڪافي دوست شرڪت ڪندا ھئا:
چانڊڪا ۾ سپاف جي حمايت يافتہ دوستن ھڪڙي مھراڻ ميڊيڪوز بہ ٺاھي ھئي جيڪا يونس اسد شيخ ۽ لالو زبير پٺاڻ ھلائيندا ھئا. انھن بہ ڪجهہ ڪرڪيٽ مئچون ۽ ننڍڙا فنڪشن ڪرايا. انھيءَ تنظيم جو باقاعدہ وال شيٽون قابل توجھہ ھونديون ھيون. جنھن ۾ مزاحيہ انداز ۾ مرزا غالب جي شاعريءَ جا بکيا اڊيڙيا ويندا ھئا ۽ ٻيون مزاحيہ ڳالھيون بہ لکيل ھونديون ھيون.
اھو وال پيپرس جو چانڊڪا ۾ فيشن ھيو ۽ ڪيئي تنظيمون پنھنجون اخبارون بہ انھيءَ انداز ۾ ڪڍنديون ھيون. شروعاتي ڏينھن ۾ چانڊڪا ۾ شاگرد تنظيمون وال چاڪنگ ڪنديون ھيون. انتظاميہ انھن جي پرچار لئہ ھر سياسي پارٽيءَ کي ائڊمنسٽرين بلاڪ ٻاھران بورڊ بہ ھڻائي ڏنا. پر اھي بہ ايڏا پرڪشش نہ رھيا.
ھڪڙي تنظيم غير سياسي قسم جي خادم قريشي عرف خادم سنڌي بہ ٺاھي جيڪا جيئي سنڌ جي ذيلي تنظيم ھئي. ان چانڊڪا جو ڏھ سال فنڪشن ڪرايو پر اھا بہ ايڏو فعال نہ رھي. چانڊڪا ۾ نشر اشاعت لئہ بہ شاگردن جون ننڍڙيون ننڍڙيون تنظيمون ھيون. آغا جان محمد ۽ مڱرئي وارا ڀنڀور مئگزين ڪڍندا ھئا. ھندو ڀائر بہ پنھنجا ڌرمي ڏڻ چڱي نموني ملھائيندا ھئا ۽ اھي باقاعدہ ڏياري مئگزين بہ ڪڍندا ھئا. جنھن ۾ گهڻو تڻو مسلمان شاگرد لکندا ھئا. 85 واري ڏياري مئگزين ۾ منھنجي ڪھاڻي ”جنم جنم ۽ پيار“ ڇپي ھئي.
ھن ڪھاڻيءَ ۾ ھڪ ڊبيٽر جو ھڪ ڇوڪريءَ سان ڪنھن فنڪشن ۾ ٽڪر ٿيندو آھي ۽ اھي جنمن تي بحث ڪندا آھن ھندو ڇوڪري جنمن کي نہ مڃيندي آھي ۽ ڇوڪرو جنمن کي مڃيندو آھي.
چانڊڪا ۾ لطيف ميڊيڪوز ”لطيف گزيٽ“ جو ھڪ رسالو بہ ڪڍيو جنھن جي ايڊيٽوريل بورڊ ۾ طفيل پٺاڻ، ملڪ جلباڻيءَ سان گڏ مان بہ ھئس. شروع ۾ نيڪ محمد صاحب جو انٽرويو شايع ڪيوسين جنھن ۾ ھڪ سوال تي شاگردن ڏاڍيون مذاقون ڪيون. سائين نيڪ محمد کان سوال پڇيو ويو تہ سائين توھان جي ”آخري خواھش“ شاگردن پڇيو تہ ڀلا سائينءَ جي زندگيءَ جو آخري ڏينھن ھو جو اھڙي قسم جو سوال ڪيو ويو.
شاگرد انفرادي طور تي بہ ڪجهہ لکندا ھئا. ارشاد نوناري ستارن جي علم تي ڪتاب لکيو. اديب انقلابي انقلاب ۾ ڊاڪٽر جو ڪردار لکيو ۽ گهنشام پرڪاش ميخائيل گورباچوف جو ڪتاب پروستيڪا جو سنڌي ترجمو بہ ڪيو. ائين چانڊڪا جي شاگردن انيڪ ڪتاب بہ لکيا فقط رسول ميمڻ ٻہ ڪھاڻين جا مجموعا ھڪ شعري مجموعو اوشا جي آشا ۽ مشھور فنڪارن ۽ موسيقارن موزارٽ ليونارڊو وغيرہ تي ڪتاب لکيو. لطيف ڪوئز ڪامپٽيشن يونائيٽيڊ ميمڻ جماعت ڪرائي هئي، جنھن ۾ مجتبيٰ ميمڻ جو مک ڪردار هو. اهو مقابلو اسان جي ڪلاس فيلو حضوران شيخ کٽيو هو.