سور
(نوٽ: هن چيپٽر بابت شروعاتي پنا نہ مليا آهن جتان مليا آهن اتان لکجن ٿا)
جڏهن پيٽ جي جهلي peritonium جزوي طور تي چيڙاڪ ٿي ويندي آهي تہ پيٽ ۾ سور ان جاءِ تي محسوس ٿيندو آهي جتي عضوو متاثر ٿيل هوندو آهي ۽ پوءِ پيٽ جي جهلي وارو سور وارو وڌي ٻئي جاءِ تي بہ ويندو آهي.
مثال طور: appendicitis پھريون سور اوهان کي دن جي ويجهو محسوس ٿيندو ۽ پوءِ اهو سور اپينڊڪس ڏي ويندو عموماً ساڄي Iliac اڀار ڏانھن.
سور جي شدت:
ان ڳالھہ کي ڪٿيو تہ سور جي شدت ڪيتري آهي مريض کان پڇو تہ اهو سور ايترو آهي جو مريض ننڊ مان جاڳي پوي ٿو. جي عورت آهي تہ ان کان پڇيو جي ان ٻار پيدا ڪيا آهن تہ اهو سور ويم جي سور کان ڪيترو مختلف آهي. يا مريض کان پڇو تہ اهو ڀڳل هڏي جي سور کان ڪيترو مختلف آهي.
سور جي وهڪ Radiation:
جيڪڏهن سور ساڄي پاسي (پاسرائين حد) Subcostal Region کان هيٺ، ڪلھي يا ڦڻيءَ جي هڏي ( Scapula) جي هيٺين حد تائين وڃي ٿو تہ، ان صورتحال ۾ پتي جي سور Cholecystitis لئہ سوچبو آهي. جيڪڏهن سور چيلھہ کان شروع ٿي ۽ Lumber حد ۾ محسوس ٿئي تہ بڪيءَ جي پٿري يا بڪيءَ جو مرض ذهن ۾ آڻيو. جيڪڏهن سور چيلھہ کان شروع ٿئي ۽ نرن ڏي اچي تہ پوءِ پيشاب جي نالي Ureter جي پٿر لئہ سوچيو ۽ دن کان شروع ٿيندڙ سور جيڪو وڃي ساڄي Iliac اڀار fossa طرف وڃي تہ اهو appendix وارو سور هوندو آهي. پيٽ جي مٿئين حصي جو سور جيڪو پٺيءَ ڏي وڃي تہ اهو لبلبي Pancrease جي سوزش ڪري ٿيندو آهي.
سور جي پائيداري ۽ چال چلت Character and constancy:
جيڪڏهن سور لڳاتار ڪن ڪلاڪن تائين هلي تہ اهو مرض (Infection) وارو هوندو آهي.
مثال طور: Pyelonephrits ۽ Diverticulitis اهي سور ساڳي طريقي سان پوندا آهن ۽ ائين آنڊي جو وڪڙ وارو سور مثال طور: سور ڪجهہ وقت پوي وري ڇڏي وڃي ۽ وري جڏهن وڪڙ پوي تہ سور وڌي. اهو ننڍي آنڊي جي بندش وارو سور هوندو آهي.
جيڪڏهن اهو سور ڪئي ڪلاڪ شدت سان پئي ۽ يڪدم ڇڏي وڃي تہ پوءِ viscus جي perforation (سوراخ) ذهن ۾ رکو. وڏي آنڊي جي بندش وارو سور، ننڍي آنڊي جي بندش واري سور کان وڌيڪ وقت هلندو آهي. آنڊي جو وڪڙ عموما ظاهر هوندو آهي.
سور پوڻ جو طريقہ ڪار Mode of on set:
جيڪڏهن پيشاب جي نالي جي پٿري يا پتي جي نالي جي پٿري يا وري انھن جي بندش هوندي آ يا آنڊي جي بندش، آنڊي جي زخم يا آنڊي جي هڪ حصي جو ٻئي حصي ۾ اچڻ وارو سور. ان ماڻھوءَ جي ڪم ڪرڻ جي نوعيت سان آهي. ڪجهہ ڪلاڪ اڳ مريض ٺيڪ هوندو، Infection ۽ سوزش وارو سور آهستہ آهستہ پوندو آهي. ان جو ڪو بہ وقت نہ هوندو آهي ڪجهہ ڪلاڪ پوندو يا ڪيترا ڏينھن هلندو آهي. تمام ڳورو کاڌو کائڻ سان بہ مريض جي سور جي شدت پيدا ٿيندي آهي. گهڻو شراب پيئڻ يا وري اسپرين جون گهڻيون گوريون کائڻ يا سٽيرائيڊ علاج سان معدي ۾ سوراخ يا زخم ٿي پوندو آهي ۽ رت جون الٽيون بہ ٿي پونديون آهن.
سور مان نجات:
جيڪڏهن سور آرام ڪرڻ سان ڇڏي تہ پوءِ ان جو سبب (infection) يا وري سوزشي بداعماليون هونديون آهن. جيڪڏهن مريض اڃان ٺيڪ نہ ٿئي درد کان وڪوڙجي وڃي تہ پيشاني نالي يا پتي جي نالي جو ڪو مرض هوندو آهي.
الٽيون Vomiting:
الٽيءَ جو اڪيلو حال احوال ايڏو مددگار نہ ٿيندو آهي ڇو جو الٽي ڪنھن بہ سور کي ردعمل ڏيڻ لاءِ ايندي آهي. جيڪڏهن الٽي بغير ڪوشش جي تير وانگر نڪري تہ ان ۾ Pyloris جو سوڙهو ٿيڻ stenosis يا ننڍي آنڊي جي تمام گهڻي بندش هوندي آهي. پيٽ جي جهليءَ جو سوزش جي صورت ۾ الٽي تمام گهٽ ايندي آهي. پر شدت سان ايندي آهي. ڪڏهن ڪڏهن الٽيءَ ۾ پائخاني وانگر ڌپ هوندي آهي جڏهن ننڍي آنڊي ۾ تمام هيٺ تائين بندش ٿي ويندي آهي. شدتي الٽي جنھن سان گڏ دست بہ ايندا آهن اها عموما ظاهر ڪندي آهي Gastro-enteritis (معدي ۽ آنڊي جي سوزش کي).
Bowel:
پيٽ جي ڪيترين بيمارين ۾ قبضي راڄ ڪندي آهي. جڏهن سوزشي يا بندشي نوعيت هوندي آهي. گهڻي قبضي تڏهن ٿيندي آهي جڏهن آنڊي جي بندش ٿيندي آهي. سڀ کان پھريائين مريض جو پائخانو بند ٿي ويندو آهي. ان کان بعد هن جي پيٽ واري هوا اچڻ بہ بند ٿي ويندي آهي ۽ پيٽ وڌڻ شروع ٿيندو آهي. دست پڻ پيٽ جي سور ۾ جلد ايندا آهن ۽ اهڙو سبب سرجري هوندي آهي. ڪڏهن دست ۽ ڪڏهن الٽي اهڙن مريضن ۾ ٿيندي آهي جن ۾ Diverticullm جي سوزش يا وري ننڍي آنڊي جي ٿوري بندش ٿيندي آهي.
ڪڏهن ڪڏهن مريض کي آنڊن جا آواز ٻڌڻ ۾ وڏا ٿي ويندا آهن ۽ جلدي جلدي اڀرندا آهن تہ اهو شاهدي ڏيندو آهي تہ اڌ مڪمل subacute آنڊي بندش عموماً وڏي آنڊي ۾، پائخاني جو جائزو باب نمبر 5 ۾ وضاحت سان ڪيو ويندو.
پيشاب Urine:
پيشاب جي جهجهائي، پيشابي رستي جي مرضن ۽ ڀڏر جي سوزش ۾ نمايان ٿيندي آهي. يا اهڙن مريضن ۾ پيشاب جهجهو ايندو آهي جن ۾ بڪيءَ جا مرض ۽ پيشاب جي ناليءَ ۾ پٿر هوندا آهن. جنھن کانپوءِ پيشاب ۾ عموما رَتُ ايندو آهي.
بک ۽ وزن:
اهي مريض جن کي پيٽ ۾ ڪينسر يا سرطان هوندو آهي (اندريون) انھن ۾ مانيءَ کان بي رخي ۽ وزن جو گهٽ ٿيڻ نمايان ٿيندو آهي. وزن جي گهٽ ٿيڻ جا ٻيا بہ ڪئي سبب آهن. بک جو گهڻو لڳڻ جو هڪ سبب پيٽ جي مرض جو يڪدم نموندار ٿيڻ آهي.
ٻيون نشانيون Other Features:
اها ڳالھہ اهميت جھڙي آهي تہ مريض کان پڇڻ گهرجي تہ هن کان اڳ هن کي پيٽ جي سور جي ڪا ماجرا ٿي هئي اها سخت تڪليف بہ هئي يا نہ. مريض جي نشانين ۾ گهٽتائي يا وڌائي (عذاب ۾ اچڻ) اها پڻ مريض جي تندرستي لاءِ يا علاج لاءِ ڪم ايندي آهي.
بندوبست:
جيڪڏهن مريض سوڄ لاءِ چئي تہ اها ڇن واري جاءِ تي آهي. تہ اهو گمان ڪري سگهجي ٿو تہ مريض کي بندشي ڇن Obstructive hernia آهي. يا اتي مريض کي تکو يا هلڪو ڌڪ تہ نہ لڳو آهي. ڪڏهن ڪڏهن مريض خبردار ٿيندو آهي تہ هن جو پيٽ وڌي رهيو آهي اهو عمل ظاهر ڪندو آهي آنڊي جي بندش، اليس جي اڌ رنگ (paralytic illus) کي، جنھن جو سبب سوزش يا ڪو مرض هوندو آهي آنڊي جي اندر جو.
کاڌي جي زهريلي اثر لاءِ ماڻھو تڏهن سوچيندو، جڏهن هن ڪا غير ضروري شيءِ کاڌي هجي. مثال طور، کوپي دار مڇي (سپي) يا ناموزون هنڌ تي ماني کاڌي هجي.
ماهواريءَ جي حال احوال کي نہ وساريو ڇو جو اهو ٻار جو ٻچيدانيءَ کان ٻاهر هجڻ Ectopic pregnancy لئہ ٻڌائيندو آهي. ان لاءِ پڻ حال احوال وٺڻ گهرجي تہ ڇا عورت کي روڳ (گند) سان ڪا شيءِ انجي ٻچيدانيءَ مان تہ خارج تہ نہ ٿي ٿئي.
اهو ظاهر ڪندو آهي (fallopintube) جي سوزش کي، مک جھڙو گند يا رت جيڪڏهن مقعد (anus) مان خارج ٿئي ٿو تہ پوءِ ulcerative colitis ٿي سگهي ٿو.
هن ڪتاب ۾ پيٽ جي سور جي تڪڙي پوڻ جي نشانين جا تفصيل ڏنل نہ آهن ان لاءِ شاگرد جراحيءَ جي ڪتاب مان مدد وٺن هتي تمام مختصر نموني ۾ پيٽ جي جهليءَ ۾ ٿيندڙ سور جي سوزشي حالتن جو مختصر بيان ٿيل آهي. طبي نشانيون ڏسو نظري جانچ ۾ ۽ چڪاسڻي جانچ ۾ اڳ ۾ بيان ڪيل آهي.
حفاظت Guarding:
حفاظت اهو خود ڪار فطرتي عمل آهي جنھن ۾پيٽ جون مشقون سڪڙجي وينديون آهن پيٽ جي ڀت جون جيڪي سوزشي جهلي يا سوزشي عضوي مٿان هونديون آهن، اهو ظاهر ڪندو آهي تہ مقامي پيٽ جي جهلي جي سوزش کي. جانچ ڪندڙ کي مشڪي ڇڪ محسوس ٿيندي جيڪا ڇھڻي جانچ کان عضوي کي بچائيندي، حفاظتي عمل تڏهن هڪ مخصوص طريقي ۾ ٿيندو آهي جڏهن غير پيچيدہ appendicitis تڪڙو ٿيندو آهي. اهو ضروري آهي تہ ان سڪڙجڻ کي اوهان شعوري ڀيڪوڙجڻ سان ڀيٽيو.
سختي Rigidity
اڻ پورو
اوهان ڇا ڪندئو جڏهن ڪو ڳوڙهو (ماس) ڇھڻي جانچ دوران معلوم ٿئي. .
سڀ کان پھريائين جيڪا سوڄ ڇھڻي جانچ دوران معلوم ٿئي ان کي ڏسو ۽ ڀيٽيو تہ اها عام بناوت تہ نہ آهي. ان کانپوءِ اهو ذهن ۾ رکو تہ اهو جيري، تري، کاٻي يا ساڄي بڪي، پتي، مثاني، شھہ رڳ ۽ اڳين شھہ رڳ Aorta جي رڳي ڳنڍين سان تہ تعلق نہ اٿن. ان کان پوءِ ان سوڄ کي وري Palpate ڪيو، جانچ جو مقصد اهو آهي تہ اها ڇو ٿي آهي ۽ مرض جي حالت ڪھڙي آهي تہ ڪھڙي عضوي مان نڪري ٿي. ان کي سمجهڻ لاءِ هيٺان نقطا مددگار آهن
هنڌ site:
پھريائين ان ڳالھہ جي تصديق ڪريو تہ سوڄ پتي Gall bladder جي خال يا پيٽ جي اڳئين ڀت Ant-Abdominal wall ۾ آهي. مريض کي چئو تہ وهاڻي تان پنھنجو مٿو ۽ ڪلھا مٿي کڻي ۽ پوءِ پنھنجي مٿي Forehead جي خلاف زور سان دٻايو. ان کان پوءِ سوڄ کي وري جانچيو. جيڪڏهن گم ٿي وڃي يا گهٽ واضح نظر اچي تہ پوءِ اها پيٽ جهلي خال ۾ هوندي. جيڪڏهن ان جي ماپ ۾ ڪو فرق نظر نہ اچي تہ پوءِ ان جو تعلق پيٽ جي اڳئين ڀت جي تھن ۾ هوندو آهي. ان کان پوءِ اها حد area ڏسو جنھن ۾ سوڄ موجود آهي. انھن عضون لاءِ سوچيو جيڪو عام رواجي طور انھن حدن يا انھن حدن جي ويجهو هوندا آهن ۽ فرض ڪيو تہ ڇا سوڄ انھن مان ڪنھن هڪ عضوي مان تہ نہ نڪتي آهي.
مثال طور: پيٽ جي مٿئين ساڄي (Quadrant) حصي ۾ سوڄ عموما، جيري، ساڄي بُڪي، وڏي آنڊي، جيرن جي Flexors يا پتي مان نڪتي آهي. جيڪڏهن سوڄ پيٽ جي مٿئين حصي ۾ آهي ڪوشش ڪيو ۽ جانچيو. ڇا اهو ممڪن آهي تہ ان کي مٿي ڪري سگهجي ٿو (getabove) ساڳي ريت، جيڪڏهن پيٽ جي هيٺين حصي ۾ آهي تہ ان کي هيٺ ڪري سگهجي ٿو. (Get below) ان طريقي جيڪڏهن ڪو ماڻھو محسوس نہ ٿو ڪري تہ مٿيان ۽ هيٺان ڪنارا سوڄ جا گم ٿين ٿا پاسرائين کان مٿي يا ڀڏرائين حد ۾.
جيڪڏهن مريض اها سوڄ مٿي نہ ٿو ڪري سگهي تہ اها پيٽ جي مٿئين حصي واري سوڄ، جيرائين، بڪائين، يا معدائين هوندي آهي. جيڪڏهن اها سوڄ هيٺ نہ ٿو محسوس ڪري تہ اها هيٺ پيٽائين سوڄ، مثاني، ٻچيداني يا وري مٿئين مقعد anus واري حصي جي هوندي آهي.
ماپ ۽ شڪل:
جيئن تہ عام رواجي قاعدو آهي تہ ، جيري، تري، مثاني، ٻچيداني، بيضيداني جو وڌي وڃڻ تشخيص ۾ ڪا بہ دشواري ناهي ڪندو، ٻئي هٿ تي جيڪا سوڄ، معدي، ننڍي آنڊي مان نڪرندي آهي. پيٽ جي جهليءَ جي پويان وارن عضون retroperitoned يا وري پيٽ جي جهلي (چرپر ڏسو) تشخيص ۾ دشواري پيدا ڪندي. جيڪڏهن انھن عضون مان جيڪڏهن سوڄ ڪنھن بہ حصي مان نڪرندي آهي تہ اها عضوي جي ظاهري ڏيک کي مروڙي ڇڏيندي آهي.
مثال طور: بڪيءَ جھڙو ماس اڳ ۾ نمايان ٿيندو آهي، پر پوءِ جڏهن بڪيءَ ۾ وڌيڪ ماس ٿيندو آهي تہ بڪيءَ جي شڪل جي وضاحت ڪرڻ ۾ مشڪل ايندي آهي.
مٿاڇرو، ڪنارو، موافقيت يا گهاٽائي، ان ماس جي مرضي حالت ڪيترن ئي نشانين سان ظاهر ڪبي آهي.
اهو ڳوڙهو جيڪو سخت، بي ترتيب ۽ ڳنڍ وانگر هوندو آهي اهو ڪينسريائي ڳوڙهو سڏبو آهي. ان جي ابتڙ ترتيب وار، گول، لسو ڇڪيل ڳوڙهو شروعاتي (Cystic) هوندو آهي. پر ياد رکو بگاڙ، تنزلي (Degeneration) ۽ نرم، جنھن تھہ ۾ cyst ٺھيل هجي، اڪثر ڪري ڪينسريائي ڳوڙهي نہ هوندي آهي. هڪ سخت ۽ غير واضح ڪندڙ ماس، سوزشي مرض ظاهر ڪندو آهي. جيئن اليوسيڪل حد ۾ (مرض crohns)
لاڳاپو ۽ حرڪت Mobility and attachment:
ٿوري گهڻي معلومات ان ماس جي چرپر ۽ هڪ هنڌ بيھڻ متعلق معلوم ڪريو. سوڄ جيڪا، جيري، تري، بڪين، پتي ۽ معدي جي هيٺين حصي مان نڪرندي آهي. اها ساھہ اندر کڻڻ وقت هيٺين حرڪت ڏيکاريندي آهي ڇو جو پيٽ ڇاتائين پردي Diaphargm جو ڀيڪوڙجڻ ٿيندو آهي. ڪو بہ ماڻھو (جاچيندڙ) پنھنجي هٿن سان انھن کي حرڪت نہ ڏي، جيڪي سوڄون ميزنٽري Mesentry يا وري تريءَ سان ڳنڍيل هونديون آهن اهي ساھہ جي اندر کڻڻ سان متاثر نہ ٿينديون آهن. پر اهي ڇھڻي جانچ سان انھن کي آسانيءَ سان حرڪت ڏئي سگهجي ٿي. مثال طور: ننڍي آنڊي، وڏي آنڊي جي وچين حصي وارا ڳوڙها ميزنٽري واريون سوڄون، اومينٽم واريون سوڄون جيڪي مڪمل قابوهجن ٽي ڳالھيون بيان ڪنديون آهن.
1. پيٽ جي جهلي جي پوئين حصي واري
2. وڌيل ڳوڙهي جو حصو جيڪو وڌيل هجي، پيٽ جي اڳئين ڀت، پوئين ڀت ۽ پيٽ جي عضون ڏي.
ڪڏهن ڪڏهن پوئين حصي ۾ موجود پتو، يا وري جيري جي ساڄيLobe وارو پويون هيٺائين حصي وارو ماس پڻ ٻن هٿن ۾ ڇھندڙ محسوس ٿيندو آهي.
اهو ڏسڻو پوندو تہ ڇا سوڄ ڌنوڻي اثر Pulsation ڏئي ٿي، اهو تمام ڏکيو هوندو آهي جڏهن سوڄ پيٽ جي مٿئين حصي ۾ هوندي آهي. جيڪا شھہ رڳ طرفان موڪليل ڌنوڻي هوندي آهي. ۽ شھہ رڳ جيڪا هوندي آهي ۽ ها سڄي ڦھليل محسوس ڪبي آهي. ان لاءِ سٺو طريقو اهو ٿيندو تہ سوڄ تي ٻہ آڱريون رکو ۽ محسوس ڪيو تہ دل جي سڪڙجڻ وقت اتي ڇا ٿو ٿئي.
جيڪڏهن آڱريون پور وڇوٽيءَ تي رکيل هجن تہ پوءِ اها ڌنوڻي موڪليل آهي ۽ جي جدا ٿين تہ پوءِ سوڄ aneurysm جي ڪري هوندي آهي ۽ اتي حقيقي expasile pulsatin هوندي.
3. سوڄ پراڻي خطرناڪ سوزشي اثرڪري جيڪو ٻين عضون کي متاثر ڪري ٿو. مثال طور: ڊاءِ ورٽيڪولائٽس (سگمائيڊ آنڊي جي) ياوري ڪولوويريڪل يا وري نواسير fistula .
هيٺين پيٽ ۾: هڪ طرف کان ٻئي طرف چرپرFibroid يا وري ٻچيداني ۾ ٻار جي ڪري ٿيندي آهي ۽ جلدي ظاهر ڪندي آهي تہ اها سوڄ اصل ۾ ٻچيداني مان نڪري ٿي يا مثاني يا بيضي داني مان تہ نہ ٿي نڪري. ٻہ هٿائين (Bimanually) ڇھڻي يا وري نبضي آواز Pulsational ٻنھي هٿن کي ڇھڻي سوڄ جيڪا لمبر حد ۾ هجي اها بڪين واري هوندي آهي.
ٺوڪڻي جانچ:
ٺوڪڻي جانچ صحيح ڪرڻ لاءِ تفصيل ڏنل آهي. پيٽ لئہ هلڪي ٺوڪڻي جانچ ضروري هوندي آهي. پيٽ ۾ دهلي (Tympanic) آواز ٻڌڻ ۾ ايندو آهي. سواءِ ان جاءِ جي جتي جيرو هوندو آهي. اتي اوهان کي موڳو آواز (Dull) ٻڌڻ ۾ ايندو آهي. ان طريقي جي ٿوري اهميت آهي ۽ اهو ڪا وڏي خبر چار نہ ڏيندو آهي.
پيٽ جي عضون جون حدون:
جيرو:
جيري جي مٿئين ۽ هيٺين ڪناري جو آسانيءَ سان نقشو تيار ڪري سگهجي ٿو ٺوڪڻي جانچ سان شروع ڪيو چوٿئين وچ پاسرائين خال کان جتي پڙاڏي آواز هوندو آهي ۽ هيٺ سڌا لھندا اچو، صحتمند جيري ۾ مٿيون ڪنارو تقريبا پنجين وچ پاسرائين خال ۾ ملندو آهي جتي آواز موڳو هوندو ۽ اها موڳائي هيٺ لھندي ايندي جيستائين هيٺيون ڪنارو هوندو. بس ساڄي subcostal کان ٿورو هيٺ. جيري جي مٿئين ڪناري جو اهو آواز emphysema ۾ گهٽبو آهي يا وري ساڄي پاسي ڇاتيءَ جي نمونيا ۾ اهو آواز بدليل هوندو.
ٻياماس:
پيٽ جي اندر ڪنھن مقامي سوڄ جون حدون پيٽائين خال يا وري پيٽائين ڀت ۾، ڪڏهن ڪڏهن ٺوڪڻي جانچ کان ڇھڻي جانچ جي بنسبت واضح هوندي آهي.
موڳائي (Dull) آواز نھري يا cystic ماس جو فرق ٻڌائيندو آهي. دهلي Tympamic آواز جو جيڪو آنڊن ۾ موجود هوندو آهي.
اوهان ڇا ڪندئو، جيڪڏهن مريض چوي تہ هن جي نرن ۾ ڳوڙهي آهي:
مريض کي چئو تہ اهو اوهان جي سامھون اٿي بيھي ۽ ان جاءِ جي نشاندهي ڪري جتي سوڄ اٿس. ۽ اها ڳالھہ نوٽ ڪيو تہ اها خصين جي ٿيلھيءَ ڏي تہ نہ ٿي وڌي ان کان پوءِ هن کي چئو تہ منھن پري ڪري زور سان کنگهي، ڏسو (Expansileimpulse) ۽ ڏسو تہ اهو inguinal ligament کان مٿي آهي يا هيٺ آهي.
جيڪڏهن expansile impulse نظري جانچ ۾ نظر اچي تہ اهو ڇن جو ٿي سگهي ٿو. سو مريض جي ان طرف رخ ڪيو جنھن نري ۾ ڳوڙهو اٿس. مريض جي ٿورو ڀرسان ٿورو پوئتان بيھو، جيڪڏهن ساڄو نرو جانچيو وڃي ٿو تہ کاٻو هٿ مريض جي چتڙن تي رکو ۽ ان سان هن کي مدد ڏيو. ۽ اوهان ساڄي هٿ جون آڱريون مريض جي inguinal canal جي مٿان ٽيڙيون oblique رکو. ۽ هاڻي مريض کي چئو تہ وري کنگهي جيڪڏهن expansile impulse محسوس ٿئي تہ اهو ڳوڙهو ڇن جو هوندو هاڻي اهو فيصلو ڪيو تہ اهو ڇن inguinal يا femoral آهي. ان لاءِ ضروري آهي تہ ڳوڙهي جي ڳوٿري جو pubic tubercle سان تعلق ڏسو.
سيبو suture: اهو سيبو ڏسڻ لاءِ مٿي ڌڪيو. خصين جي ٿيلھي جي هيٺان شھادت آڱر سان خصين جي ٿيلھي کي اندرئين طرف نہ پلٽيو انسان عذاب محسوس ڪندو. اهو ٽيوبر ڪل اوهان کي هڪ هڏائين نقطي وانگر محسوس ٿيندو، pubic crest کان سنھڙن ماڻھن ۾ اهو آسانيءَ سان محسوس ٿيندو آهي پر ٿلھن ۾ نہ، جيڪڏهن ان ۾ تڪليف ٿئي تہ پوءِ adductor longus مشڪ جي ٻنڌڻي (tendon) ڏسو جيڪو بلڪل ان ٽيوبرڪل هيٺان هوندي آهي. ۽ جيڪڏهن ڇني ڳوٿري اندرئين طرف مٿي وڃي ٿي آڱر جيڪا pubic tubercle تي رکيل آهي تہ پوءِ اهو انگوائل ڇن هوندو ۽ جيڪڏهن ٻاهرئين طرف ۽ هيٺ هجي تہ اهو فيمورل طرف هوندو. ڇن کي فيصلو ڪرڻ لاءِ inguinal آھي تہ هيٺيان نقطا ڏسڻا پوندا.
ٿيلھيءَ ۾ ڇا آهي:
پائخانو گڙ گڙ ڪري وهندو نرم هوندو ۽ دٻائي سگهجي ٿو. جڏهن تہ omentum سخت محسوس ٿيندو ۽ اهو ڦيڦو سخت لڳندو.
ڇا ڇن پورو گهٽ وڌ ٿيندڙ آهي يا نه:
ان لاءِ ضروري آهي تہ مريض کي هيٺ سمھاريو ۽ ان جو فيصلو ڪريو مريض کي چئو تہ اهو ڇن گهٽ وڌ ٿيندڙ آهي. يا نہ جي آهي تہ گهٽ ڪري ڏيکاري، جانچ دوران اهو سور ڏيندڙ آهي يا نہ.
ڇن سڌو سنئون آهي يا نه؟
ان لاءِ بہ ضروري آهي تہ مريض کي هيٺ سمھاريو. نظري جانچ ۽ Impulse جو رخ عموما تشخيص ڏياريندڙ آهي عموما سنھڙن مريضن ۾، سڌي سنئين ڇن ۾، هڪ ڳوڙهو سڌو نموندار ٿيندو آهي. Inguinal canal جي پوئين ڀت ۾، جڏهن تہ جيڪو ڇن سڌو نہ هوندو آهي. اهو جوش impulse ٽيڙو سفر ڪندي نظر ايندو آهي. اينگوئنل ڪئنال ۾ ٻيو مددگار طريقو اهو آهي تہ آڱر رکو، ٿورو مٿي وچئين inguinal نقطي کان اونھي inguinal دائري مٿان جيڪڏهن ڇن ان آڱر سان سنڀالي سگهجي تہ اهو ڇن غير سڌو سنئون هوندو آهي.
انگوائنل ڇن جو فيمورل ڇن کان جدا، ٻين شين کان عليحدگي:
ان ۾ خصين جي ٿيلھيءَ ۾ پاڻي (Tunicavaginis) ۽ وڏي پاڻياٺي ڳوڙهي (epidymis) مٿي ڏسندو ۽ ٻنھي جو مٿيون ڇيڙو خصين جي ٿيلھي ۾ محسوس ڪندو.
هڪ خصيو: خصين جي ٿيلھيءَ کان ٻاهر يا ننڍڙو خصيو (متاثر خصيي جي ٿيلھي خالي هوندي).
ڪارڊ (cord) جو چرٻيلو ڳوڙهو lipoma ۽ ڪارڊ ۾ پاڻي اچي وڃڻ مرد ۾، ۽ (ڪئنال آف نڪ) پاڻي ڀرجڻ عورتن ۾ فيمورل ڇن جي D/D
ان لاءِ اهو ضروري سوچجي تہ فيمورل ڇن سان گڏ چرٻيءَ جي ڳوڙهي پڻ فيمورل ڇن ۾ ٿي سگهي ٿي.
فيمورل شريان جو ويڪرو ٿيڻ ان حالت ۾ Expansile impulse وڌيل ڌنوڻي موجود هوندي.
سفونس نس جو ڦھلجڻ (جيڪو سمھڻ سان گم ٿي ويندو آهي) اهو هلڪو نيرو چٽو نظر ايندو، ان کان علاوہ ڦھليل نسون هونديون.
انگوائنل لمفوائي ڳنڍ جو وڌڻ:
ان کان علاوہ پير، ڄنگهون، سٿرون، مقعدي پٽو perineum ، آلتي ۽ ويجهو مقعد حد ۽ خصين جي ڳوٿري کي جاچڻ کپي تہ اتي ڪو ڳوڙهو تہ نہ آهي يا وري ڪو مرض جو وسيلو تہ نہ آهي، ان کان پوءِ ٻي نري جي بہ ساڳي نموني جانچ ڪيو.
اوهان ڇا ڪندو:
جيڪڏهن مريض چوي تہ کيس خصين (Tests) جي ڳوٿريءَ جي سوزش آهي ان لاءِ اوهان مريض کي سمھاري ۽ پوءِ بيھاري ان جو معائنو ڪيو نظري جانچ ۽ transilliumروشنائي جانچ اهي ٽئي ڪنجيون آهن صحيح تشخيص جون. خصين جي ٿيلھي ڏسڻ کانپوءِ مريضن جا نرا جاچيو ۽ هيٺين سوالن جا جواب ڏيو.
خصين جي ٿيلھيءَ جي ڳچيءَ کي ڇھيو Palpate ڪيو آڱرين ۽ آڱوٺي جي وچ ۾ جيڪڏهن آڱوٺو ۽ اچي نہ ملن، تہ پوءِ فقط مني جي نالي spermatic cord ڇھڻو هوندو آهي.
خصين جي نالي ۾ ڪا سوڄ آهي ۽ نري جي هيٺ سوڄ آهي تہ پوءِ inguinal scrotal ڇن لاءِ سوچي سگهجي ٿو. ڪنھن کي بہ ان کان مٿي نتيجا نہ ملندا. (تمام گهٽ موقعن تي جڏهن ٻار جي خصين جي ٿيلھي ۾ پاڻي جمع ٿي ويندو آهي جيڪي پڻ اهڙين حالتن کي جنم ڏيندا آهن ۽ خصيا بہ palpable نہ هوندا آهن.
جيڪڏهن آڱر آڱوٺي کي بہ خصيا نہ ملن تہ پوءِ ائين چئبو تہ سوڄ مٿي آهي ۽ سوڄ نڪري ٿي، مني جي نالي ۽ مٿين خصيي Epididmis ، ڇا سوڄ (غلافي ڳوٿرائين) آهي يا سخت، ڇا آنورا پالپيبل آهن ۽ اهي سوڄ کان جدا ڪري سگهجن ٿا.
ڇھيو سوڄ کي اهڙي جھڙي نموني خصين ۽ خصين سان متعلق scrotal واريون شيون ڇھيون اٿو. جيڪا توهان کي ٻڌائيندي تہ سوڄ سخت آهي يا غلافي هاڻي سوڄ جي مٿان روشني وجهو. ڇڪيو خصين واري کل کي ۽ جلدي سوڄ مٿان ۽ پوءِ سوڄ پويان روشني وجهو جيڪڏهن روشني ان مان گذري وڃي تہ پوءِ اها هوندي آهي cyst of epididymis يا وري hydrocele of tunica vaginilis اڳئين مٿين ۽ خصين جي ٿورو پويان هوندي ۽ خصيا palpable هوندا آهن ۽ انھن کي سوڄ کان جدا ڪري سگهبو آهي. پوين ۾ خصيا palpable نہ هوندا آهن ۽ اهي سوڄ کان جدا ڪري نہ سگهبا آهن.
مثال طور: اهي بند هوندا آهن (tunica vaginilis ) سان ۽ انھن جي چوڌاري پاڻي هوندو آهي.
جيڪڏهن سوڄ غير شفاف هجي تہ پوءِ نھري هوندي آهي ڇھيو خصيي ۽ epididymis کي ٻيھر، epididymis جو وڌڻ عموماً ان جي سوزشي حالت epididymitis ۾ هوندو آهي. جيڪڏهن اهو نرم، جلدي ۽ سور کان بغير هوندو آهي جيڪو پراڻي T. B، خصين جو وڏو ٿيڻ عموما خصين ۾ ٿيندو آهي ۽ جڏهن نرم هوندا آهن. ڪڏهن ڪڏهن ان جو سبب ڪينسر بہ هوندو آهي ان کان پوءِ مريض کي اٿاري بيھاريو جيڪا سوڄ سمھڻ وقت نموندار نہ ٿيل هجي ۽ فقط بيھڻ تي نموندار ٿئي ۽ اها ائين لڳي جيئن ڪا ڪينئن جي ٿيلھي هجي تہ ان جو سبب Varicocel، خصين جي ٿيلھيءَ جو ٿلھو ٿئي ڳنڍ ٿيڻ Varicosity Of The Veins Of The Panlinitor شاخ وانگر، يا وري Cremaster plex .
کاٻي بُڪي Left Kidney:
انساني جسم ۾ 31 مھرا يا ڪرنگهي واريون هڏيون ٿينديون آهن. 7 ڳچيءَ واريون (cervical) 12 ڇاتيءَ واريون Thoracie 5 چيلھہ واريون lumber 5 ڀڏرواريون sacral ۽ هڪ coccegeal هوندي آهي.
سڄو هٿ رکو اڳئين لمبر حصي ۾ جيستائين اچي سگهي ٿو جڏهن تہ کٻو هٿ رکو ڪمر يا چيلھہ جي پوئين حصي تي. مريض کي چئو تہ وڏو ساھہ کڻي. کٻي هٿ کي اڳتي زور ڏيو ۽ سڄي هٿ کي پوئتي. مٿي ۽ اندر تي، عموما کٻي بڪي Palpable نہ هوندي آهي، جيستائين اها پنھنجي جاءِ کان هيٺ نہ هجي يا وڌيل نہ هجي.
جڏهن کٻي بڪيءَ جو هٿ جي وچ ۾ هيٺيون ڇيڙو palpable هوندو آهي تہ اهو هٿن جي وچ ۾ ماس جو يا سوڄ جو گول ڳوڙهو لڳندو ۽ اهو هڪ هٿ کان ٻئي هٿ ڏي ڌڪي سگهجي ٿو.
اضافي؛ مريض پٺيءَ تي سمھي، وهاڻو هجي ۽ گوڏن کي بند ڪري. هڪ هٿ آخري پاسريءَ جي پوئتان رکڻ کپي. جڏهن تہ ٻيو هٿ اڳئين پاسي کان costal margin کان هيٺيون رکڻ کپي.
ساڄي بڪي Right Kidney:
اها بہ ساڳي طريقي سان محسوس ڪبي آهي. جيئن کاٻي بڪي، ساڄو هٿ ساڄي لمبر ايريا ۾ ۽ کاٻو هٿ چيلھہ جي پويان. ساڄي بڪيءَ جو هيٺيون ڇيڙو محسوس ٿيندو آهي، اهو عموما سنھڙن ماڻھن ۾ محسوس ٿيندو آهي اهو ساھہ کڻڻ واري تي دارومدار رکي ٿو.
تري Spleen:
کاٻي بڪيءَ وانگر تري بہ Palpable نہ هوندي آهي. اها جيستائين پنھنجي عام رواجي ماپ کان ٻيڻي يا ٽيڻي نہ وڌي وڃي ۽ پوءِ اها کاٻي هيٺ پاسرئين حد جي هيٺان محسوس ٿيندي آهي. اهو صحيح نہ سڃاڻي سگهجي ٿو تہ ان جو وڌڻ مٿئين يا هيٺين طرف آهي. ان جي subcostally ڇھہ، کان اڳ ۾، جيڪڏهن ان حالت ۾ اها ظاهر ٿي تہ پوءِ وڌڻ جو رخ هيٺ تي ۽ ساڄي اليڪ فوسا جي طرف هوندو اٿس. اوهان پنھنجو هٿ پاسرين جي پڃري جي هيٺان پويون پاسيرو posterior lateraly رکو.
متفرقہ:
مختلف ڊاڪٽر جائزو ۽ حال احوال مختلف طريقن سان لکندا آهن مقصد اهو هجي تہ مريض جي بيماريءَ جو پورو جائزو هجي. بلاشڪ اهو مختصر ڇو نہ هجي. ان لاءِ ضروري آهي تہ اوهان ڳالھيون لکندا رهو. ڪم وارين کي، طبعي جائزو مٿان کان هيٺ ڪجي. اهو سرشتن متعلق لکڻ گهرجي. هڪ مختصر بيان لکجي جنھن ۾ جيڪي نشانيون نہ ملن اهي بہ لکجن جيڪي آهن اهي بہ لکجن.
دل جي سرشتي جو مختصر بيان هيئين هجي
نبض 76 دفعا عام رواجي
ڳچيءَ جون نسيون نہ وڌيل
رت جو دٻاءُ 80/130
دل جي چوٽيءَ جي ڌڙڪ جاءِ تان مڙيل ناهي.
دل جو پھريون ۽ ٻيو آواز هرجاءِ تي ٻڌڻ ۾ اچن.
Murmurs يا سرسراهٽون نہ آهن.
ساديون ۽ اهم ڳالھيون گهڻي لکڻ کان وڌيڪ معلومات فراهم ڪنديون آهن. شاگرد لئہ ضروري آهي تہ اهي بيماري جي تشخيص لئہ مختصر فيصلو ڪن ۽ جانچن جي فھرست لکن جنھن جي ضرورت هجي هڪ ڪيس کي پيش ڪن.
ان وقت انھيءَ لکڻ جي اهميت گهٽ ٿي ويندي آهي جڏهن هڪ ماڻھو ان کي مختصر نہ ٿو لکي سگهي، جيئن ٻيو شاگرد يا ڊاڪٽر لکي ٿو، يا هي ان تان نقل ڪري ٿو. ان لاءِ ضروري آهي تہ شاگرد مختصر بيان لکڻ جي مشق ڪن. جيڪي نشانيون ڳولن ۽ حاضر ۽ غير حاضر شڪايتون شد مد سان بيان ڪجن. اهو مختصر بيان عموماً نالو، عمر ۽ جنس سان لکبو آهي.