چانڊڪا ۽ ملينيئم گرل (يادگيريون)

پيٽ کي معائنو ڪرڻ لئہ ڪجهہ حصن ۾ تقسيم ڪيو ويو آهي ٻہ ڊگهيون لڪيرون Femoral شريان کان 9 پاسيريءَ تائين ڇڪيو ۽ ويڪريون پڻ هيٺئين طريقي سان. . .

پيٽ جو نقشو

1. کاٻو هائپو ڪونڊرم 2. اپيگسٽرم
3. ساڄو هائپو ڪونڊرم 4. کاٻولمبر
5. دن 6. ساڄو لمبر
7. کاٻو اليڪ 8. هائپو گيسٽرم
9. ساڄو اليڪ
مريض پٺيءَ ڀر سنئون نئون ڪري سمھارجي، هن جون ٻانھون هن جي پاسن سان هجن. مريض لاءِ بھتر رهندو تہ هن کي ڪنھن ڪوچ يا گدي تي سمھارجي (اڄڪلھہ معائنہ ٽيبليون دستياب آهن)، ان جي مٿي ۽ ڪنڌ کان جيڪڏهن ڪجهہ ناهي تہ ٺيڪ آهي. جي مريض تڪليف محسوس ڪري تہ ٻہ ننڍڙا وهاڻا رکجن، جنھن گدي يا ڪوچ تي مريض کي سمھارجي اهو لڏي يا جهلي نہ تہ palpation يا ڇھڻي جانچ ڏکي ٿيندي. ڪمرو ڪجهہ گرم هجي ۽ اتي روشنيءَ جو پڻ مناسب انتظام ٿيل هجي. ڊاڪٽر کي مريض جي ساڄي پاسي کان بيھڻ کپي ۽ ان جا هٿ پڻ گرم هجن. جيڪڏهن مريض کي ڏڪڻي هجي تہ ان کي ڍرو يا relax نہ ٿو ڪري سگهجي ۽ ڪيتريون اهم نشانيون ڀلجي وڃن ٿيون. پيٽ تي جيڪي بہ ڪپڙا پيل هجن. انھن کي مٿي ڇاتيءَ تائين ڇڪي وڃجي (xiphisternum) تائين ۽ بدن تي پڻ ٻين ڪپڙن کي ايترو پري ڪجي جو مريض جون سٿرون اگهاڙيون نظر اچن. مريض جي جنسي عضون تان پڻ ڪپڙو وغيرہ پري ڪري ڏسڻ کپي نہ تہ آنڊي جي بند ٿيڻ جنھن جو هڪ سبب ڇن (Hernia) پڻ آهي. اصل سبب نظر کان گم ٿيو وڃي. ڪيترا مريض پاڻ کي شرميلو ظاهر ڪندا آهن. انھن کي قائل ڪجي جيئن انھن جي جنسي عضون جو معائنو ڪري سگهجي جيئن ئي اوهان معائنو پورو ڪيو، ڪپڙي کي يڪدم ڇڪي مريض جي مٿان رکو جيئن ان جا جنسي عضوا ڍڪجي وڃن. ائين ڪرڻ سان مريض جي پريشاني ختم ٿي ويندي.

نظري جانچ Inspection:
سرسري يا نظري جانچ نھايت اهم آهي، ليڪن اها عموما غفلت ۽ لاپرواهيءَ ڪري نہ ڪئي ويندي آهي. ان لاءِ ضروري آهي تہ گهٽ ۾ گهٽ ٽيھہ سيڪنڊ مختلف جڳهن تي بيھي مريض جي پيٽ جو سرسري جائزو وٺڻ گهرجي ۽ هيٺيون ڳالھيون ڏسجن.

ٻاهريون خاڪو:
عام طور تي پيٽ ڀريل ۽ ڦھليل نظر ايندو آهي ان جو سبب آهي تہ ان ۾ چرٻي پاڻيٺ، هوا، ٻچو، يا قبض جي صورت ۾ پائخانو جمع ٿيل هوندو آهي. جيڪڏهن پيٽ جا ڪئي عضوا پنھنجي عام حالتن کان وڌي وڃن تڏهن بہ پيٽ ڀريل نظر ايندو آهي.
اهو ڏسو تہ پيٽ ڪنھن مخصوص جڳھہ تي تہ نہ وڌيل آهي. جيڪڏهن دن جي چوڌاري هڪ جھڙي سوڄ هجي تہ اها ننڍي آنڊي جي بند ٿيڻ جي سوڄ آهي. پر ان سوڄ ۾ جي هڪجھڙائي نہ آهي ۽ سوڄ گهڻي آهي تہ پوءِ اهو گمان ڪري سگهجي ٿو تہ اها تري، جيري يا ٻچيداني وڌڻ ڪري ٿي آهي. اوهان سوڄ يا پيٽ جي وڌيل حصي متعلق هڪ ذهني خاڪو تيار ڪيو تہ اهو Anatomy يا تشريح البدن مطابق ڪھڙي حصي ۾ سوڄ آهي ۽ اتي ڪھڙا عضوا موجود هوندا آهن. ان تي ساھہ کڻڻ ڪري ڪا چرپر يا عمل تہ نہ ٿو ٿئي اها سوڄ حرڪت ڪري ٿي يا نہ، تمام اندر تي پيٽ يا دٻيل پيٽ غذائي قلت جي آخري حدن ۽ ٻين ڪينسر جي حالتن ۾ ٿيندو آهي. عموما معدي جي ڪئنسر ڪري.

دُن Umblicus:
دن عموما پٺتي ۽ اندر تي وريل هوندو آهي. غير ارادي طور معائني واري جون نظرون ان تي پونديون، ڇو جو پيٽ جي وچ ۾ هوندو آهي. جيڪڏهن دن مٿي هجي تہ پوءِ دن ڇن Umblical Hernia ٿي سگهي ٿي ۽ ڇن واري ڳوڙهي ۾ omentum آنڊو Bowel يا پاڻيٺ هوندي آهي. يا ڪڏهن ٿلھي پوڙهي عورت ۾ هجي تہ ان ڳوڙهي متعلق پڻ اهو سوچي سگهجي ٿو تہ اهو Epithelium چمڙيءَ جي گهرڙن جي جمع ٿيڻ ڪري آهي يا وري Umblical Harnia ٿي سگهي ٿي.

Movements of abdorninal wall
عموماً پيٽ ساھہ کڻڻ سان حرڪت ڪندو آهي. ساھہ کڻڻ وقت پيٽ مٿي ڦوڪجي ايندو آهي ۽ ٻاهر ڪڍڻ وقت وري اندر هليو ويندو آهي. اها حرڪت آزاد ۽ ٻنھي حصن ۾ هڪ جيتري هوندي آهي پيٽ جي جهليءَ جي سوڄ (Peritonitis) جي صورت ۾ اها حرڪت يا تہ ختم ٿي ويندي آهي يا گهٽ ٿي ويندي آهي. اهو ان ڪري ٿيندو آهي تہ هڪ تہ پيٽ اندر عذاب گهٽ ٿئي ۽ بيماريءَ جي پيٽ جي ٻين حصن کي متاثر ڪرڻ جي قوت پڻ گهٽ ٿئي.

نظري ڌنوڻيون Visible Pulsations:
پيٽ واري شھہ رڳ Epigastrium حد ۾، سنھن، ذهني طور پريشان ماڻھن ۾ نظر ايندي آهي. ان کي پيٽ جي شھہ رڳ جي ڦھلجڻ A bdorninal Aorta Anerysm کان جدا ڪبو آهي. پيٽ جي شھہ رڳ جي ڦھلجڻ جي صورت ۾ ڌنوڻي وڏي هوندي ۽ اوهان ڇھڻي جانچ وسيلي ويڪري شھہ رڳ (Abdominal Aorta) محسوس ڪري سگهو ٿا.

ظاهري حرڪتون Visible Peristalsis:
اوهان معدي ۽ ننڍي آنڊي جي ٽن حالتن ۾ ڏسي سگهو ٿا.

پائلورس بندش obstruction of pyloris
معدي جي هيٺين حصي واري ڇيد ڪنڊ کي پائلورس چئبو آهي جڏهن اهو بند ٿي ويندو آهي تہ تڏهن ڌاڳائون عمل fibrosis ٿيندو آهي يا وري ڊيوينم.
زخم duodenal ulcer ۽ تمام گهٽ موقعن تي سرطان يا ڪينسر ٿيندي آهي معدي جي پائلورس واري حصي ۾ اها حرڪت ائين لڳندي آهي. جيئن ڪا هلڪي لھر پيٽ جي مٿئين حصي جي ساڄي ۽ کاٻي هاپو ڪونڊرم ۾ ويندي محسوس ٿيندي.
جيڪڏهن معدو تمام گهڻو ڦھليل آهي تہ اها Suprapubic حد ۽ ساڄي Epigastrium ۾ ويندي.
جيڪڏهن پائلورس Pylorus جي بندش آهي تہ اوهان کي ٿوري ڦھليل سوڄ پيٽ جي کاٻي طرف مٿئين حصي ۾ نظر ايندي، جيڪڏهن معدي جي ڦھلجڻ جو انداز تمام پراڻو آهي تہ پوءِ اها سوڄ، کاٻو وچون ۽ هيٺيون Quadrats والاريندو. معدو 2 لٽر پاڻيٺ کڻندو آهي ۽ جڏهن لوڏبو تہ پيٽ ۾ ٿاڦوڙا ۽ ڇنڊا هڻڻ وارو آواز ٻڌڻ ۾ ايندو آهي. Succussion splash اهو ٿاڦوڙي آواز اوهان صحتمند ماڻھوءَ ۾ بہ ٻڌي سگهو ٿا. ماني کائڻ کانپوءِ ٽن ڪلاڪن تائين.
جيڪڏهن پائلورس جو سوڙهو ٿيڻ ڄائي ڄم کان آهي تہ پوءِ نظري حرڪتون نظر اينديون، ان سان گڏوگڏ Antrum جا گول مشڪ پڻ وڏا لڳندا ۽ ائين محسوس ٿيندو ڄڻ ڪو ڳوڙهو آهي. ساڄي ليڪ اپيگسٽرم حد ۾. اهي ڳالھيون ٻار ۾ جلدي ڳولي وڃبيون آهن جڏهن ان کي ڪجهہ کارايو پياريو وڃي.

ننڍي آنڊي جي آخري ڇيڙي جي بندش
Obstruction in the distal small bowel
نظري حرڪت تڏهن بہ نظر ايندي جڏهن ننڍي آنڊي جي آخري ڇيڙي جي بندش ٿي هجي ۽ ننڍي ۽ وڏي آنڊي گڏ ڪري Colonic obstruction ڪئي هجي. جڏهن اليوسيڪل والو Ileocaecalvalve ۾ گهٽتائي ايندي تہ اهو گئس ۽ پاڻيٺ کي Ileum ڏي لاهيندو آهي. ان وقت نہ فقط پيٽ وڌي ويندو آهي ۽ دهلي Tympamic آواز ٻڌڻ ۾ ايندا آهن. ۽ ننڍي آنڊي جا وڌيل وڪڙ پڻ سنھن ماڻھن ۾ پيٽ جي وچ ۾ ڏسڻ ۾ ايندا آهن.

باقاعدہ ڏيکاءُ Normal Findings:
تمام سنھن ۽ پوڙهن مريضن ۾ جنھن جا مشڪ ڍرا هوندا آهن يا وري ڪنھن آپريشن جو نشان پڻ پيٽ جي نشانن ۾ نظر ايندو آهي.

چمڙي ۽ پيٽ جو مٿاڇڙو Skin and surface of abdomen:
پيٽ جي چمڙي اچي ۽ لسي (shiny) نظر ايندي آهي پيٽ وڌيل صورت ۾ stria atroplica يا gravidurm اڇيون يا گلابي ليڪون پيٽ جي چمڙيءَ تي نظر اينديون آهن. اهي چمڙيءَ تي وڏا ٽاڪا هڻڻ کان پوءِ پيدا ٿينديون يا وري لچڪيدار ڌاڳن جي ٽٽڻ کان پوءِ، اهي ظاهر ڪنديون آهن. پيٽ جي ماپ ۾ جلدي ٿيل تبديلي کي، جيئن ٻار ٿيڻ، پيٽ ۾ پاڻي هجڻ، تمام گهڻي بک ڪاٽڻ جسم جو وڃائڻ. واڱڻائي رنگ جي ليڪ ظاهر ڪندي آهي ڪشنگ سنڊروم کي . . . . . . . . . . ۽ تمام گهڻو ايسٽرائيڊ جي علاج کي.
جيڪڏهن ڪو بہ ڦٽ جو نشان يا چٽو هجي تہ ان جي جاءِ کي لکجي ڇا اهي نشان پراڻا آهن اڇا، يا وري نوان آهن (گلابي يا ڳاڙها) رنگ وارا.
اهي ليڪون ڪيئن آهن هن شڪل ۾ ڏسو

1. مٿيون وچيون
2. ساڄو هيٺ پاسيرائون
3. ساڄو وچين جي ويجهو
4. هيٺون وچين ليڪ وارو
5. اپينڊڪس وارو Gridiron
6. کاٻو انگوائنل
7. سپراپيوبڪ

ڏسو ظاهري واضح پيٽ واريون نسون جيڪي ٽن حالتن ۾ هونديون آهن ڏسو تصوير 4. 4

ننڍڙيون نسون جيڪي پاسرين جي هيٺان هونديون Sub costal اهي عموماً هونديون آهن انھن جي ڪا بہ اهميت ڪانھي. ويڪريون نسون جيڪڏهن دن جي چوڌاري هونديون آهن عام راوجي طور غير حاضر هونديون آهن. (Caput madus) جيڪڏهن اهي هجن تہ پوءِ پورٽل (جيري واري) نس جي رت جي دٻاءُ وڌڻ جي نشاندهي ڪنديون آهن. انھن جون ٻيون نشانيون تريءَ جو وڌي وڃڻ (Spleenomegaly) ۽ Ascites پيٽ ۾ پاڻياٺ جو هجڻ هوندو آهي.
رت جي سرشتي جون نسون موڪن ۽ ايسوفيگل ۾ بہ نظر اينديون آهي. اهي مريض جن ۾ هيٺين Inferior venacava بند ٿي وڃي تہ انھن جي هٿن پيرن، سٿرن ۽ چتڙن تي بہ سوڄ هوندي آهي. ان صورتحال ۾ پيٽ ۽ ڇاتيءَ تي ڀت وٽ اهي ڦھليل نسون نظرا ينديون آهن. اهي مريض جن ۾ هيٺين Inferior venacava بند ٿي وڃي تہ انھن جي هٿن، پيرن، سٿرن ۽ چتڙن تي بہ سوڄ هوندي آهي. ان صورتحال ۾ پيٽ ۽ ڇاتيءَ تي ڀت وٽ اهي ڦھليل نسون نظر اينديون آهن ۽ ظاهر ڪنديون آهن نسن جو ڄار مٿي Epigastric ۽ هيٺ Circum flexiliac veins جو پاسري ڇاتائين، نس مٿي ۽ وڏي سيفنيس نس جو رخ ڪڇائين نس ڏي. اهڙي صورتحال ۾ رت جو رخ مٿي هوندو آهي. جيڪڏهن نسون ظاهر آهن تہ اوهان ان ڳالھہ کي ڏسو تہ وهڪ جو رخ ڪھڙي طرف آهي. ڪڏهن ڪڏهن پيٽ تي رنگ دارو مادو وچين ليڪ Midline وٽ دن جي هيٺان هوندو آهي. Linea nigra ٺاهيندو آهي جيڪو پيٽ ۾ ٻار جي نشاني هوندو آهي.
آخر ۾ ٻئي نرا ڏسو، ان کان پوءِ مرد ۾ مردانو عضوو ۽ آنورن جي ڳوٿري ڏسو، تہ اتي ڪا سوڄ تہ نہ آهي ۽ ٻئي آنورا پنھنجي اصلي حالت ۾ آهن، ان کان پوءِ اوهان چادر کي مٿي آڻيو.

ڇھڻي جانچ Ralpation:
ڇھڻي جانچ پيٽ جي جانچ جو مکيه حصو هوندو آهي. مريض کي چئو تہ اهو پاڻ کي ڍرو ڇڏي جيترو ٿي سگهيس ۽ تڪڙا ساھہ کڻي ۽ اوهان پڻ ايترا تڪڙا ٿيو جيترو ٿي سگهو ٿا. مريض کان پڇو تہ ان کي سور ڪٿي آهي ۽ ان تي آخر ۾ اچو، گرم هٿ ۽ غير تڪڙي ڇھڻي جانچ مريض کي ڪافي اعتماد ڏينديون آهن. ۽ اوهان ان لائق ٿي ويندئو جو اوهان کي وڌ ۾ وڌ معلومات ملي سگهندي. ان لاءِ ضروري آهي تہ توهان مڃيل رستو اختيار ڪيو ۽ اهڙو طريقو اختيار ڪيو جو ڪا بہ اهم ڳالھہ اوهان کان رهجي نہ وڃي ان لاءِ هيٺين ترتيب اپنايو.
1. شروع ڪيو کاٻي Iliac حد ۾ تمام هلڪي طريقي سان ڇھڻي جانچ ۽ توهان گهڙيءَ جي ابتڙ رخ ۾ هلندا رهو ۽ ختم ڪيو پيو بڪ حد ۾، ۽ ان کان پوءِ ڇھڻ کي اونھو رکو ۽ ٻئي هٿ استعمال ڪيو جيڪڏهن ضروري سمجهو تہ.
2. ان کان پوءِ کاٻي بڪي محسوس ڪيو
3. پوءِ تري محسوس ڪيو.
4. پوءِ ساڄي بڪي معلوم ڪيو.
5. پوءِ جيرو معلوم ڪيو.
6. پوءِ مثانو معلوم ڪيو.
7. محسوس ڪيو شھہ رڳ ۽ شھہ رڳاوان غدود، فيمورل رت جون ناليون.
8. جيڪڏهن ڇھڻ وقت ڪا سوڄ وغيرہ نظر اچي تہ ڪجهہ وقت ان تي صرف ڪيو ۽ ان جا خدوخال (Features) معلوم ڪيو.
9. خصين جون ٿيلھيون
10. جانچيو مٿيان جنسي عضوا

ڪنھن نس ۾ رت جي وهڪ جو رخ معلوم ڪرڻ
الف: ٻہ آڱريون نس جي مٿان هڪ ٻئي جي ويجهو رکو.
ب: هيٺين آڱر کي اتان هيٺ گهلي اچو ۽ نس کي خالي ڪيو.
ث: هيٺين آڱر پري ڪيو ان صورتحال ۾ نس خالي نظر اچي.
ج: هيٺين آڱر وري ساڳي جاءِ تي رکو ۽ مٿين آڱر کڻو اوهان کي رت مٿان کان هيٺ وهندي نظر ايندي.
ساڄو هٿ مريض جي پيٽ جي کاٻي Iliac Fossa وٽ تراکڙو يا سڌو رکو. ويڻي ۽ ٺوٺ تائين ٻانھن انھيءَ هٿ جي سڌ ۾ ئي رکو جتي ضروري هجي، ان لاءِ بيشڪ جاچيندڙ کي اڳتي جهڪڻو ڇو نہ پوي، يا وري مريض جي ڀڪ سان گوڏا کوڙڻا پون. پيٽ تي پيل ساڄو هٿ، سختيءَ سان نہ جهلجي هٿ جي حرڪت حليم هجي، پر اتي ٿورو سخت دٻاءُ وجهو آڱرين سان، اهي آڱريون ائين جهليل هجن جو آڱريون تريءَ واري جوڙ وٽ ٿورو بند ٿيل هجن هر قيمت تي آڱرين جي چوٽين سان ٽنبڻ بند ڪجي.
تصور ڪيو اتي جتي اوهان هٿ رکيو آهي، ان جي هيٺان عام رواجي طور علم تشريح البدن Anatomy تحت ڪھڙي عضوي جو نظام آهي. پوءِ پيٽ جو هر حصو Quadrant احتياط سان ڇھيو ۽ اهو معلوم ڪيو تہ ڪنھن حصي ۾ ڪو Tendernessيا سختي تہ نہ آهي.
ان کان پوءِ ڇھڻ جي عمل کي آهستہ ڪيو ۽ اونھو پڻ ڪيو جيڪڏهن ضروري هجي تہ جيڪڏهن مريض ڪو تازو توانو ماس وارو آهي يا چرٻيءَ وارو آهي تہ پوءِ سڄي هٿ مٿان کٻو هٿ رکو جيڪو ان دٻاءُ کي وڌائيندو. ان ۾ ڪو بہ شڪ نہ آهي مريضن جو ڪجهہ تعداد اهڙو هوندو آهي. جيڪو پيٽ جي مشڪن کي مشاهدي دوران ڍرو نہ جهلي سگهندو آهي. اهڙي صورتحال ۾ مريض کي چئو تہ اهو اونھا ساھہ کڻي، پنھنجا گوڏا بند ڪري ۽ پنھنجي خيال کي ٻئي طرف بدلائي.
ڪو بہ مسئلو نہ آهي، تجربيڪار جاچيندڙ لاءِ، اهو ڍرو نہ ڇڏيل مريض جي ڇھيل معائني دوران بہ ڪجهہ نہ ڪجهہ سمجهي ويندو آهي. شاگرد سوچيندا هوندا تہ گرم هٿ ڪيئن ڪجن بس مريض جي معائني کان اڳ پنھنجا ٻئي هٿ گسايو اهي پاڻھي گرم ٿي ويندا.
مريض جي پيٽ تي ٿورو هٿ گهمائي ان کي پڻ گرم ڪجي مريض جي ڇھڻي جانچ دوران هن کي چئو تہ هو پاڻ کي ڍرو ڇڏي پنھنجا گوڏا بند ڪري ۽ منھن ٻئي پاسي ڪري جيئن اوهان ان جي بيماريءَ کان بچي سگهو.