ميڊيڪل ڄاڻ
هن ڪتاب ۾ اهو مواد ڏيڻ جو سبب اهو آهي تہ اهو بہ چانڊڪا جي ئي امانت هو. ان لاءِ شايع ڪرايان ٿو تہ جيئن شاگرد ڄاڻن تہ اسان ڪوشش ڪئي تہ ميڊيڪل بہ اسپيني، روسي، فرينچ وانگر سنڌي ۾ هجي. خير جو بہ آهي اوهان آڏو آهي، معيار تي کلندا نہ دوستو.
حال احوال:
طب جي اصولن ۽ متن تي ڳالھائڻ تہ سولو آهي پر انھن جي ڪا مختصر وصف بيان ڪرڻ ڏکيو ڪم آهي. اوهان کي جيڪا شيءِ حقيقت ۽ سچ جي بلڪل ويجهو آڻي ٿي اها آهي مرض جي تشخيص: (Diagnosis) تشخيص علاج جي رهنمائي ڪندي آهي ۽ ان جي سھاري ئي اسان مرض کي شڪست ڏيندا آهيون. جيڪڏهن اوهان تشخيص نہ ڪري سگهيا آهيو تہ پڪ سمجهو تہ اوهان ڪنھن اهڙي قدم کي کڻڻ وساريو آهي جيڪو تشخيص لئہ ضروري آهي. مرض جي تشخيص لئہ ٻہ مکيه قدم آهن.
پھريون اوهان جو مشاهدو آهي، جيڪو اوهان مريض جي حال احوال (history) وٺڻ مان حاصل ڪيو ٿا، ان جي طبعي امتحان (physical Examination) مان حاصل ڪيو ٿا يا ڪارائتن جانچن (investigations) مان حاصل ڪيو ٿا. ٻيو اندازو اوهان جسم جي عام رواجي ڪم جي متاثر ٿيڻ، ۽ جسم جي بيمار عضوي جي جوڙ جڪ جي متاثر ٿيڻ مان لڳايو ٿا جنھن کي علم المرض (pathology) چئبو آهي.
طبي دنيا ۾ هڪ شيءِ جو ٻئي شيءِ يا هڪ نتيجي جو ٻئي نتيجي سان انتھائي گهرو تعلق آهي. پھرئين ڳالھہ يا مشاهدي جي صحيح مطلب سمجهڻ کان پوءِ ئي ٻي ڳالھہ سمجهہ ۾ ايندي.
عام حالتن ۾ ڊاڪٽر وٽ جيڪي مريض ايندا آهن اهي مرض جي تشخيص کڻي ڪو نہ ايندا آهن تہ کين ڪھڙو مرض آهي پر ڪنھن بہ ڊاڪٽر وٽ مريض تڏهن ئي ايندو جڏهن هُن کي ڪا تڪليف هوندي آهي يا ڪو مسئلو هوندو آهي.
ڪو بہ ڊاڪٽر پاڻ کي تشخيص جو ماهر نہ سمجهي، پر اهو سوچي تہ هو انسانيت جو خدمتگار آهي، جيڪو انساني مسئلن کي کولي سمجهائي ٿو.