ڦلجي اسٽيشن کان ڊاڪٽر قربان جهتيال
80 جي شروعاتي ڏهاڪي واري چانڊڪا ڀٽي صاحب جي شھادت کان پوءِ شاگرد سياسي سرگرمين جو ڳڙھہ هئي، سپاف ۽ جساف عروج تي هيون سويت يونين بہ ان دور ۾ افغانستان ۾ فوجون لاٿيون، انڊرگرائونڊ ڪامريڊي سرگرميون بہ هلنديون هيون. ساڄي ڌر جي شاگردن جون مذهبي جماعتون، ننڍيون وڏيون پروگريسو پارٽيون پنھنجي سياسي قدبت جي جوڙجڪ ۾ مصروف هيون ان سياسي وايومنڊل ۾ ڪينٽين تي سياسي بحث مباحثا عروج تي هوندا هئا. ان لاءِ شاگرد سياسي ادب گهڻو پڙهندا هئا ان دور ۾ سماجي تنظمين بہ جنم ورتو، فيئر بوڪ شاپ بہ کُليا، فنڪشن بہ ٿيندا رهندا هئا ۽ مئگزينون بہ نڪتيون. فيشن ۽ عشق لئہ ڪرڪيٽ جو بخار بہ ڇوڪرن تي چڙهيل هو، ڇا لاءِ تہ ڇوڪرين جا پسنديدہ رانديگر جاويد ميانداد ۽ عمران خان هئا، ان لاءِ ڪرڪيٽ جي ڄاڻ شاگردن لاءِ ضروري هئي هر هاسٽل ٻاهران ڪرسي تي ڪرڪيٽ کيڏي ويندي هئي (ڪرسيءَ کي وڪيٽ بڻائي ٽينس جي بال سان ڪرڪيٽ کيڏي ويندي هئي) ان جا باقاعدہ ٽورنامينٽ بہ ٿيندا هئا ۽ ڪمنٽريون بہ ڪيون وينديون هيون. انھن مئچن ۾ اختر سومري، اعجاز سھاڳ، جاني ڪلوڙ کان وٺي علم الدين بلو(سيڪريٽري تعليم) سائين رکيو ميراڻي (ڊي آءِ جي) فضل پيچوهو(سابق سيڪريٽري فنانس) تائين ڇڪا چونڪا هڻندي ۽ بالنگ ڪندي نظر ايندا هئا. انھن مئچن دوران بہ قربان جهتيال ڀت تي ويھي ڪو نہ ڪو سنڌي ڪتاب پڙهندي نظر ايندو هو ۽ جڏهن ڪمنٽري باڪس مان ۽ مرحوم اعظم ٻگهيو هن تي ڪا طنز، ٽوڪ، لطيفو، ٽونڪ ڌنڪ، ڪو جملو ڊائلاگ، ڍينگ، ڍيڪ يا ڍونگل وهائي ڪڍندا هئاسون تہ چنڊي ٻار کي آچر ڏينھن پڙهڻ جو شوق ۽ جڏهن ٻئي ڏينھن ملندو هو تہ سمبارا جھڙي مرڪ چپن تي ميڙي ڀاڪر پائي چوندو هو تہ (سدوري ٻار کي سومر ڏينھن پڙهڻ جو شوق) انھن ڏينھن ۾ ئي هو چانڊڪا ۾ ادبي ميدان ۾ عملي طور لھي پيو، هن ”لطيف ادبي سنگت“ ٺاهي ۽ نج ادبي محفلون ڪرايون ادبي ڪچھرين جا اجلاس هن جي ڪمري ۾ باقاعدگيءَ سان ٿيندا رهندا هئا، انھن ڪچھرين ۾ شاهڪار ادبي ليک ۽ شعر پڙهيا ويا انھن ڪچھرين چانڊڪا ۾ ادبي ذوق پيدا ڪيو جيڪي شاگرد سياسي سرگرمين کان پر ڀرو هئا، اُهي ادبي ميدان ۾ اڳتي آيا سياسي شاگرد بہ انھن محفلن ۾ باقاعدگيءَ سان ايندا هئا ۽ پنھنجون نڪور ڪويتائون، لکڻيون پڙهندا هئا ۽ ائين قربان جهتيال سنڌي ادبي دنيا ۾پنھنجو املھہ ڪردار ادا ڪرڻ شروع ڪيو، انھن ئي ادبي محفلن ۾ جڏهن منصور مغل ”ماستر“ تي ڪھاڻي پڙهي تہ ائين لڳو ڄڻ ڪو اوپيرا اکين اڳيان ٿيندو هجي. مظھر ميمڻ، (شھيد مرتضيٰ ڀٽي واري واقعي ۾ زخمي ٿيل) پنھنجو نظم
مان سوچيان ٿو
مان ڇا آهيان
واري وڍ تي
نٽهڻ اُس ۾
ها، اڪيلو تہ ناهيان
يا ڪنھن پينوءَ جي هٿ ۾
تار ڀڳل يڪتارو تہ ناهيان.
ان وقت ائين لڳو تہ مظھر جي من ۾ بي چين روح پنھنجي منزل ۽ وجود جي شناخت جو پيچرو پيو ڳولي ۽ ائين هن جي بيتن مان بغاوت جي خوشبو ايندي هئي. اڄ بہ مون کي ياد آهي تہ ان وقت چانڊڪا جي شاگردن ۾ ناليوارو اديب ”رسول ميمڻ، شمس سومرو،“ اديب انقلابي تہ هئا ئي هئا پر قربان جي سرگرمين ڪري چانڊڪا ۾ تمام گهڻا ادب دوست پيدا ٿيا جيڪي اڄ مڃيل اديب آهن، علي احمد، مشتاق ڦل ۽ خادم منگي اڄ سوڌو لکن پيا.
جڏهن راڳ جي راڻي عابدہ پروين چانڊڪا جي اسٽيج تي ”سنڌو ديش مھان آ سائين“ ۽ جيجي زرينہ ”سامراجي ڪتا ڀونڪندا ڀل رهن پاڻ کي هاڻ آزاد گهرجي وطن“ آلاپيندي هئي جڏهن سڄڻ سنڌي جيئي سنڌ جو سائين، جيئي سن جو سائين“ ۽ رمضان سنڌي ”سنڌو ديش جي ڌرتي او توتي پنھنجو سيس نوايان مان، مٽي ماٿي لايان مان“ ڳائيندا هئا. اهڙي نج قوم پرستي واري ماحول ۾ بہ قربان جهتيال سنڌ جي ادبي ۽ ٽقافتي رنگ ۾ رنڱيل هو ۽ هن سھرن جي محفل وارو پروگرام ڪرايوهو ان دور ۾ اهڙن پروگرامن جي شاگرد ڪلچر ۾ گهٽ اهميت هوندي هئي پر جڏهن جيجي زرينہ ڇلڙو ۽ ساوڪ رت ۾ سانورا هيل نہ آئين تون، ۽ زيب النسا جھڙي اڇي منڊم، تھڙي پاولي جھڙو گورو صاحب تھڙي پاولي ۽ منھنجو ساهڙ، شل نہ رسي سارو لوڪ رسي تان رسي وڃي. جا آلاپ آلاپيا هئا تہ ڇوڪرن سان گڏ ڇوڪرين بہ جهمريون پاتيون هيون. ان کان پوءِ ئي چانڊڪا جي ڪلاس جي الوداعي پارٽين کان وٺي فنڪشن تائين لوڪ گيت وڏي چاھہ سان ڳايا ۽ ٻڌا ويندا هئا ۽ اسان جي ڪلاس فيلو سرلا ڪماري ”هاڻ انڊيا ۾ رهي ٿي“ ڇلڙو ۽ اسان ماڻھو لاڙجا درياھہ جي پڇاڙ جا ڳائيندي ڳائيندي لڙڪ لاڙي ويھندي هئي.
ڪڏهن ڪڏهن اسان رستن تي ڇوڪرين کي ڇيڙي وجهندا هئاسون، ”جهڙي اڇي منڊم تھڙي پاولي“ ۽ جڏهن ڇوڪريون ورائي چونديون هيون تہ ”جھڙو گورو صاحب تھڙي پاولي“ ان وقت اسان جھڙا سانورا احساس ڪمتريءَ کان بچڻ لئہ ڪنڌ جهڪائي جلدي جلدي پري هليا ويندا هئا، قربان جهتيال چانڊڪا ۾ ادبي ۽ ثقافتي سرگرمين ۾ پنھنجو ڪردار نڀايو. آءُ ڪڏهن ڪڏهن ريڊيو کوليندو هئس تہ مون کي اهي لفظ آٿت ڏيندا هئا تہ ”ڦلجي اسٽيشن کان قربان جهتيال“ ۽ مان سمجهندو هوس تہ هو ماٺ نہ ٿيوآ، هن جي ڊاڪٽر ٿيڻ کان پوءِ جي مون کي خبر ڪانھي پر ٻڌو هو تہ هو شخصي آزاديءَ جو ايترو قائل هو جو هن سرڪاري نوڪري نہ ڪئي خبر ناهي تہ هن گورک هل تي فيضل فيضو الکاڻي سان ڪچھريون ڪري ڪي ڪويتائون لکيون هيون، يا رني ڪوٽ ۾ رات رهي ڪو شعر لکيو هو، هن دادؤ جي ادبي سنگت ۾ڪھڙو ڪردار ادا ڪيو، پتو ناهي هن ڊائليسس جو درد ڪيئن ڀوڳيو، بيماري ۾ امداد جي اپيل ڪو نہ ڪئي پر هو تہ ڪئي سال اڳ ۾ هڪ شعر چئي چڪو هو،
تہ توکي دل نہ دردن واري
ڪھڙو توکي قدر اسان جو اي پٿر جا پوڄاري.
مون کي اڄ سمجهہ ۾ اچي ٿو تہ هو موهن جي دڙي جي بادشاھہ جو گيٽ اپ ڪري ڇو گهمندو هو، هو هن مٽيءَ جو خوددار ۽ وفادار ماڻھو هو، هو ڌرتيءَ ۽ ماڻھن جو ماڻھو هو، هو هن مٽيءَ سان ڪميٽيڊ ماڻھو هو. مان ڄاڻان ٿو تہ هو ورڻو ناهي. نہ ئي هاڻ ريڊيو چوندو تہ ”ڦلجي اسٽيشن کان قربان جهتيال“ پر هو مرڻو بہ ناهي، هو اسان جي دلين ۾ سدائين وسندو رهندو هن کي چانڊڪا جا اُهي پراڻا دوست ساريندا رهندا، جن هن کي صبر، همت ۽ امن سان بغير تڪرارن جي ڏٺو هو.