حال احوال The History
حال احوال کي هيٺين عنوانن تحت ورهايو ۽ پوءِ هر هڪ عنوان جي تفصيل ۽ مريض مان مليل معلومات، ان عنوان ۾ لکو، اهي عنوان هيٺان آهن.
1. حاضر شڪايت Present complaint
2. هاڻوڪي بيماري جو حال احوال history of present illness
3. پراڻين بيمارين جو حال احوال، جيڪڏهن عورت آهي تہ ماهواريءَ جو حال احوال previous History of illness Menstrual history
4. علاج جو حال احوال Treatment History
5. خاندان جو حال احوالFamily History
6. ڌنڌي ۽ سماجي زندگيءَ جو حال احوال Social and Occupationual
ڪيترائي ڊاڪٽر ان ڳالھہ کي اهميت ڏيندا آهن ۽ هو مريض جي سماجي زندگي، ڌنڌي واري زندگي، پراڻي زندگي ۽ خانداني زندگيءَ جي معلومات اڳ ۾ حاصل ڪندا آهن ۽ مريض جي حاضر شڪايت بعد ۾ لکندا آهن.
انھن جو خيال هوندو آهي تہ انھن ڳالھين کي اڳ ۾ پڇڻ سان اهو اندازو لڳائي سگهجي ٿو تہ مريض اڳ ۾ ڪھڙين مشڪلاتن مان دوچار ٿيو آهي ۽ مريض جي حاضر شڪايت جو پراڻين ڳالھين سان ڪيترو گهرو تعلق يا واسطو آهي. اها پڻ سٺي ڳالھہ آهي تہ مريض جي شخصي زندگيءَ جو حاضر شڪايت معلوم ڪرڻ کان اڳ ۾ ڪجهہ نہ ڪجهہ حال احوال وٺجي جيئن حاضر شڪايت جو ڪو نہ ڪو تدارڪ ڪري سگهجي.
مريض کان حال احوال وٺڻ وقت نہ اهو ممڪن آهي، ۽ نہ وري ان جي ڪا خواهش رکو تہ اوهان مريض کي قابو ۾ رکي ان کان هر ڳالھہ جو سلسلو ملرائي سگهو ٿا.
مريض کي ان ڳالھہ جي اجازت ڏيو تہ هو پنھنجون شڪايتون ۽ پنھنجي ڪھاڻي پنھنجي ئي انداز ۾ ٻڌائي. جيئن مريض ڪمري ۾ داخل ٿئي ائين کڻي سمجهو تہ اوهان مريض جو معائنو اتان کان ئي شروع ڪيو آهي. ڏسو تہ مريض ڪمري ۾ ڪھڙي ريت گهمي آيو. مريض جو ظاهري ڏيکاءُ ڪيئن آهي ۽ اهو اوهان جي سوالن جا جواب ڪھڙي ريت ڏئي رهيو آهي اهو پڻ ڏسو تہ مريض ڪھڙي نموني ڳالھائي رهيو آهي. مريض سان حال احوال ايستائين جاري رکو جيستائين اوهان جو مشورو پورو ٿئي.
ڪڏهن ڪڏهن اتفاق سان نھايت اهم ڳالھين جي خبر تڏهن پوندي آهي جڏهن مريض ڊاڪٽر کان موڪلائڻ وارو هوندو آهي. هونئن تہ اها مٿي ڏنل عنوانن جي فھرست وڏي ۽ خطرناڪ هوندي آهي پر جڏهن اوهان تجربيڪار ٿي ويندو تہ اوهان کي خبر پئجي ويندي تہ ڪھڙي عنوان تي مريض سان وڌيڪ ڳالھائجي ۽ مريض جو ڪھڙو حال احوال زياده توجھہ سان وٺڻ گهرجي.
مثال طور: جيڪڏهن ڪو ماڻھو غير ضروري طور وڌيڪ رت وهڻ جي شڪايت ڪري ٿو يعني چوي ٿو تہ هن کي ٿورو ڌڪ لڳي ٿو تہ رت اصل بند ئي ڪو نہ ٿئي ٿي ۽ اجايو گهڻو رت وهي ٿي. اهڙن مريضن ۾ احتياط سان ورتل خانداني حال احوال يا معلومات اصلي مرض جي تشخيص ٻڌائي ٿي.
جيڪڏهن ڪو مريض ڇاتيءَ جي تڪليفن جو ذڪر ڪري ٿوان صورت ۾ اهو ٿي سگهي ٿو تہ مريض ڪڏهن ڪپڙي جي صنعت يا ڪپڙي جي ڪارخانن ۾ ڪم ڪيو هجي ۽ اتان اهي بيماريون ورتيون هجن، اهڙن مريضن ۾ ڌنڌي يا ڪم جو حال احوال مرض جي تشخيص ۾ مدد ڏيندو آهي.
جيڪڏهن مريض کي رت جي گهٽتائي تشويشناڪ حد تائين آهي يا هو رت جي تشويشناڪ حد تائين گهٽتائي (sever anaemia) واريون شڪايتون بيان ڪري ٿو تہ ٿي سگهي ٿو تہ ڪجهہ وقت اڳ ۾ هن متان chloramphenical نالي دوا واپرائي هجي. اهڙي صورتحال ۾ علاج جو حال احوال نھايت ئي اهم راز فاش ڪندو آهي. جيڪڏهن مريض بخار جو حال ڏئي ٿو. اتي ائين بہ ممڪن آهي تہ مريض ڪنھن ڏورانھين ملڪ مان (ڏکڻ آفريڪا) وغيرہ مان سفر ڪري آيو هجي. اتي سماجي حال احوال social history وڃي دنگ ڪندو آهي.
ھھڙي قسم جا مثال گهٽ ملندا آهن. عام طور تي مريض جن مسئلن مان دو چار ٿيندو آهي اهي سماجي يا ازدواجي زندگيءَ متعلق هوندا آهن. مثلا زال مڙس جي اڻبڻت، مريض جي نوڪريءَ جو مسئلو مالڪ ۽ مزدور جو جهيڙو.
شاگردن لئہ ضروري آهي تہ هو هر عنوان جي فھرست heading متعلق ڪجهہ نہ ڪجهہ معلومات ضرور حاصل ڪن. مثلا: هو مريض کان حاضر شڪايت متعلق بہ پڇن، ماضيءَ جي بيمارين متعلق بہ حال احوال وٺن، علاج جو حال بہ لکن، مريض جي خانداني زندگيءَ جو ذڪر بہ ڪن، ڌنڌي ۽ سماجي زندگيءَ جو ذڪر بہ ڪن.
جڏهن توهان جو تجربو ٿي ويندو تہ توهان کي پاڻ ئي خبر پئجي ويندي تہ ڪھڙو حال احوال ڊيگهہ ۾ وٺڻ ضروري آهي. پر سياڻا ڊاڪٽر بہ سمجهہ ۾ نہ ايندڙ مرض جي صورت ۾ هر قسم جو حال احوال تفصيل سان وٺندا آهن جڏهن ڊاڪٽر سمجهي تہ مرض بلڪل آسان آهي ان ۾ عام رواجي سڌا سنوان سوال ئي ڪافي معلومات پھچائيندا آهن پر جڏهن ڪيس ڏکيو هوندو آهي تہ اهڙي صورتحال ۾ مريض جون ڳالھيون توجھہ سان ٻڌو، هو ڪيترو بہ ڳالھائي ڀلي اوهان جون گهڻو وقت ڇو نہ لڳي وڃي. مريض کي ٻڌڻ ائين آهي ڄڻ مريض اوهان کي مرض جي تشخيص خود ٻڌائي رهيو آهي.
هڪ عورت چمڙيءَ تي داڻن ۽ خارش متعلق ڪھاڻي وڃي اتي ختم ڪندي آهي تہ هن جو مڙس هن کي خواھہ مخواھہ چڙائيندو آهي يا جذباتي ڪندو آهي.
مريض کان مرض جي متعلق معلومات وٺڻ بہ فن آهي ۽ اهو ٻٽو واپار آهي ان ۾ مريض جو فائدو بہ ٿئي ٿو ۽ ڊاڪٽر جو پڻ اها ذهانت جي ڳالھہ آهي تہ مريض ڊاڪٽر يا شاگرد جيڪي جملا يا لفظ نہ ٿا سمجهن انھن جي وضاحت ڪن. جيئن هڪ ٻئي مان غلط فھميءَ جو امڪان رد ٿي وڃي. يا جن لفظن جي معنيٰ جي کين خبر نہ آهي اهي هڪ ٻئي کان واضح ڪري پڇن.
ان ۾ ڪو بہ شڪ نہ آهي تہ ڪي ڊاڪٽر مريض کي اعتماد ۾ وٺي سگهندا آهن تہ ڪي نہ، اهو ئي ڊاڪٽر سمجهہدار سڏبو آهي جنھن ۽ مريض جي وچ ۾ سٺو رابطو هوندو آهي ۽ ڊاڪٽر ۽ مريض هڪ ٻئي جي ڳالھہ آسانيءَ سان سمجهي ويندا آهن.
مريض جي دل شگفتہ لفظن ۽ شائستہ اخلاق سان کٽبي آهي دوستانہ ماحول ئي مرض جا راز ڳولي ايندو آهي. ڊاڪٽر ۽ مريض جي وچ ۾ ڪو بہ تڪلف نہ هجڻ کپي سواءِ هڪ ٻئي جي عزت جي. ڊاڪٽر کي لفظن کان علاوہ مريض سان رابطي ۽ دوستانہ ماحول لئہ ڪن ٻين سھارن جو بہ سھارو وٺڻو پوندو آهي. اکيون بہ لفظن کان وڌيڪ رهنمائي ڪنديون آهن ۽ معلومات ڏينديون. اوهان جون اکيون مريض جي ڀيڪوڙيل مٺين کي ڏسي ٻڌائينديون آهن تہ مريض ڪھڙي ڪشمڪش ۾ مبتلا آهي. ڇھڻ جي بہ وڏي اهميت آهي.
اسان جي معاشري ۾ ٻين ماڻھن کي ڇھڻ جي ممانعت بہ آهي ۽ ڇھڻ کي عار بہ محسوس ڪندا آهن پر افسوس ممانعت ۽ عار گهوڙن ۽ ڪتن کي ڇھڻ کان ناهي.
جيڪڏهن اوهان ڪنھن کي ڇھڻ ۾ عار ٿا محسوس ڪيو تہ اوهان سان اهڙو واقعو پيش اچي سگهي ٿو تہ جڏهن اوهان ڪڏهن پوڙهيءَ ڊنل عورت کي اسپتال ۾ ڏسي رهيا آهيو هوءَ اوهان جو هٿ پڪڙي بيھي ٿي رهي جڏهن اوهان ڇڏائڻ چاهيو ٿا تہ هوءَ مشڪل سان ٿي ڇڏي، هٿ ڇڏائڻ کان بعد جڏهن اوهان ٻيھر ان عورت جو معائنو ڪرڻ لئہ ويندئو تہ ان جو هٿ اوهان لئہ آتو هوندو. اوهان ان عورت کي تسلي ۽ همدردي ۽ پيار جا ڪيترا ئي خوبصورت جملا ڇو نہ ٻڌايو پر ان عورت کي سرور اوهان جي هٿ پڪڙڻ مان ئي ايندو.
اوهان اهو محسوس ڪيو تہ اوهان جڏهن پنھنجو هٿ مريض جي ڇھڻي جانچ palpation لئہ استعمال ڪيو ٿا تہ اهو ضرور محسوس ڪيو تہ مريض ان ڇھڻ کي حملو سمجهي ٿو، خفي ٿئي ٿو يا ان مان مريض کي آرام اچي ٿو. مريض کي ڇھڻ وقت اهو باور ڪرايو تہ اوهان جي ڇھڻ ۾ پيار آ مسيحائي آ.
ڪيترا مريض ڇھڻ سان وڌيڪ پرسڪون ٿي ويندا آهن جڏهن ڊاڪٽر لاڏ ڪوڏ سان هنن جو معائنو ڪندو آهي. مثلا: ڊاڪٽر مريض جي نبض pulse يا رت جو دٻاءُ blood Pressure ڏسندو آهي تہ مريض ائين محسوس ڪندو آهي تہ ڊاڪٽر هاڻ مون کي تپاسي علاج ڪندو.
لفظن کان علاوہ مٿي بيان ڪيل طريقا يعني اکيون، هٿ، ڪن پڻ انتھائي اهم راز بيان ڪندا آهن.
اوهان جڏهن مريض جانچيو تہ اوهان مسڪرائي مسڪرائي معائنو ڪيو نہ پريشان ٿيو، نہ منھن ۾ گهنج وجهو، جيڪڏهن اوهان پريشان نہ ٿيندئو تہ مريض سمجهندو تہ هن کي ڪا ڊگهي تڪليف نہ آهي اوهان ان ڳالھہ جي اهميت کي پنھنجي اندر واضح ڪري ڇڏيو تہ مريض جيڪي گوٿناٽ ڪندو آهي اهي دانستہ بہ ٿي سگهن ٿا ۽ غير دانستہ بہ.
ذهني طور ٿورا پسماندہ يا گهٽ هوشيار ماڻھو اهڙا گوٿناٽ ڪندا آهن. اڪثريتي مريض جيڪي گوٿناٽ ڪندا آهن انھن جو سبب نفسياتي دٻاءُ يا ڀوءُ هوندو آهي.
مريض جو ڊاڪٽر وٽ اچڻ يا ڊاڪٽر جو مريض وٽ وڃڻ، مريض لئہ انتھائي سخت مرحلو هوندو آهي. ائين کڻي سمجهو جيترو اوهان زباني امتحان viva voce ۾ پريشان ٿيندا آهيو جھڙي نموني خبرداريءَ سان اوهان جا استاد زباني امتحان وٺندا آهن اهڙي خبرداريءَ سان ۽ هوشمنديءَ سان مريض جو معائنو ڪرڻ کپي.
توهان مريض سان پنھنجائپ وارو ماحول پيدا ڪيو جيڪڏهن مريض اوهان کي ڪو نہ ٿو سڃاڻي تہ ان کي ٻڌايو تہ اوهان ڪير آهيو ۽ مريض سان ڇا لاءِ ملو ٿا.
اسان وٽ اڪثر مريض شاگردن مان خفا ٿيندا آهن ۽ اهي پنھنجو حال احوال بہ صحيح نہ ٻڌائيندا آهن هڪ تہ مريض مرض کان اڳ ۾ ئي چڙيل هوندا آهن ٻيو اوهان جي سوالن جوابن کي اجائي لٻاڙ سمجهندا آهن.
اوهان جڏهن مريض وٽ وڃو تہ ان سان نفسياتي جنگ ڪيو پھريون تہ ان کي (مريض کي) سندس نالي سان پڪاريو اهو نالو اوهان مريض جي چارٽ مان پڙهو. ان جي مائٽن کان پڇو يا خود مريضن کان پڇو جڏهن اوهان مريض کي ان جي نالي سان مخاطب ٿيندا رهندئو تہ ان ۾ هو پنھنجائپ محسوس ڪندو ۽ اوهان کي ڪو غير ضروري يا غير ماڻھو نہ سمجهندو ۽ کليل لفظن ۾ حال احوال اوريندو. مريض کي ٻڌايو تہ اسان کي وڏي ڊاڪٽر موڪليو آهي تہ جيئن اوهان جو حال احوال کيس تفصيل سان معلوم ٿئي ۽ اوهان جو علاج بہ اڃان بہ سٺو علاج ٿئي. هو پاڻ تہ انتھائي گهڻو مصروف آهي ان لاءِ اسان کي موڪليو اٿئين. مريض جڏهن پنھنجي فائدي جي ڳالھہ ٻڌندو تہ پوءِ پنھنجو حال احوال اوهان کي کولي کولي ٻڌائيندو.
مريض کي اعتماد ۾ وٺڻ کان پوءِ اهو ٻڌايو تہ هن ۽ منھنجون يعني ڊاڪٽر ۽ مريض جون عادتون ساڳيون آهن مثلا: مريض چئي تہ مان فٽبال جو شوقين آهيان تہ اوهان بہ ها ڪيو، کيس ڳوٺائي بہ سڏيو، ڳوٺائي سڏڻ سان بہ هو اوهان سان ويجهو اچڻ ۾ ڪو عار محسوس نہ ڪندو.
مريض کي اهو بہ محسوس ڪرايو تہ اوهان جو سمورو توجھہ مريض ڏي آهي. توهان جو مريض جي مٿان نوڙي بيھڻ ۽ چھري جا تاثرات مريض کي پڪ ڏيارن تہ اوهان مريض جي ڪنھن بہ ڳالھہ يا ڪنھن بہ لفظ جو ڏک نہ ڪندئو ۽ نہ ئي وري ڪاوڙجندئو توڙي مريض ڪھڙي بہ قسم جي ڳالھہ ڪري.
اوهان جيڪڏهن مريض کان لاپرواهي ڪندئو يا لڳاتار اقتباس لکندو تہ اهي ڳالھيون اوهان کي مريض جي ڪھاڻيءَ کان گهڻو پري کڻي وينديون.
ڪڏهن ڪڏهن اوهان ائين محسوس ڪندئو تہ مريض هروڀرو گوٿناٿ ٿو ڪري ۽ اهي ظاهر ظھور نظر ايندا آهن. ڪن ڪن مريضن ۾ نفسياتي علامتون هونديون آهن ۽ انھن کي مختصر طور بيان ڪرڻ مريض لئہ مسئلو هوندو آهي. ڪڏهن ڪڏهن مريض پاڻ کي جسماني طور بيمار ٻڌائيندو آهي ۽ ڊاڪٽر ذهني يا نفسياتي مسئلن کي نظر انداز ڪري مريض جي جسماني عيب ڳولڻ ۾ لڳي ويندو آ پر حقيقت ۾ مريض سان جسماني نہ پر نفسياتي مسئلو هوندو آهي ۽ ان ڳالھہ جي خبر تڏهن پوندي آهي جڏهن مريض آخر ۾ زندگي ۽ هر شيءِ کي بي معنيٰ ٻڌائيندو آهي ۽ زندگيءَ مان نااميدي ڏيکاريندو آهي.
شڪ، خوف يا depression بيماريءَ وارا مريض پنھنجي بيماريءَ جو حال احوال جسماني تڪليفن سان بيان ڪندا آهن جيڪي حقيقت ۾ هنن کي هونديون ڪونہ آهيون پر ان کي محسوس ڪندا آهن.
هڪ پريشان مريض جسم جي ڪنھن بہ عضوي ۾ خلل محسوس ڪندو آهي. ان کان پوءِ آخر اها ڳالھہ ٻڌائيندو آهي تہ هو ائين ٿو محسوس ڪري تہ مون سان ڪو خوفناڪ واقعو ٿيڻ وارو آهي، حقيقت ۾ اهو ان ڪري محسوس ڪندو آهي جو هڪ پاڻ کي حقيقي بيمار سمجهندو آهي ۽ حقيقت جي هن کي خبر هوندي ئي ڪونھي.
جڏهن مريض سان ڪو جنسي مسئلو هوندو آهي تہ اهي مريض گهڻو نٽائڻ کان ڪم وٺندا آهن. ان لئہ ڊاڪٽر لئہ ضروري آهي تہ هو مريض کي اعتماد ۾ وٺي، کيس ٻڌائي تہ جيڪو بہ مسئلو اٿس کولي ٻڌائي. مان ڪڏهن بہ ڪو نہ ڪاوڙبس يا ناراض ٿيندس يا وري ان جو ڪنھن سان ذڪر ڪندس.
ڊاڪٽر مريض جي نفسياتي مسئلن جي ختم ڪرڻ لئہ اڳ ۾ مريض جو حال احوال نھايت ئي احتياط سان ٻڌي، ڪڏهن ڪڏهن مريض اهڙيون ڳالھيون بہ ڪندا آهن جن تي ڊاڪٽر کي ڪاوڙ بہ ايندي آهي.
جڏهن مريض ڪاوڙ ڏياريندڙ ڳالھيون ڪري، ان جو توجهہ بدلائي اهو چئو تہ مان تنھنجي ڳالھہ جو مقصد ڪو نہ ٿو سمجهان ۽ ان ڪوشش ۾ مصروف آهيان تہ اهو معلوم ڪيان تہ تون ڇاپيو چوڻ چاهين. اها ڳالھہ هوريان هوريان ٻيھر ٻڌاءِ تہ مھرباني ٿيندي. ڪنھن بہ صورتحال ۾مريض کي دٻائجي نہ، ڪيتريون ئي ڳالھيون اهڙيون هونديون آهن جن جو مريض غير ضروري ذڪر ڪندا آهن. حال احوال وٺڻ بہ حقيقت ۾ هڪ فن آهي. ڇھڻي جانچ ۽ طبعي جانچ پڻ فن کان خالي نہ آهن جديد اسپتالن ۾ ڪم ڪندڙ ڊاڪٽر اهو نہ وسارين تہ هر اسپتال ۾ اهڙيون سھوليتون آهن ۽ مريضن جو علاج اهڙي نموني ٿيو هوندو دنيا جي اڪثر ماڻھن لئہ محدود ۽ ناڪافي طبي سھولتون آهن.
ڪڏهن ڪٿي تمام سٺيون سھولتون هونديون آهن پر مريض ان مان ڪو خاص فائدو نہ وٺندا آهن. هڪ تہ اهي مھانگيون هونديون آهن ڪن لئہ وري مريض کي سخت مرحلي ۽ جسماني عذاب مان گذرڻو پوندو آهي.
مريض جي حيثيت مطابق ان لئہ اهڙيون تپاسون (Investigotions) لکو جيڪو مريض برداشت بہ ڪري سگهي ۽ مريض لئہ نھايت فائديمند بہ هجن. ان تپاس جي قيمت ۽ مريض کي ان مان خطرو ٻئي ڳالھيون ڊاڪٽر ذهن ۾ رکي.
ڪيس کڻڻ، لکڻ ۽ طبعي امتحان استادن کان سٺي نموني ۽ ڌيان سان سکڻ کپي، ۽ اهو طبعي تعليم جو حصو آهي. هن باب ۾ اسان حال احوال ۽ طبعي امتحان لئہ لکون پيا. ٻين بابن ۾ اسان هر هڪ نظام ۽ سرشتي جو وضاحت سان ذڪر ڪنداسون.
حال احوال وٺڻ جو پنھنجو طريقہ ڪار آهي ۽ اهو حالتن تي مدار رکي ٿو. ڊاڪٽر اسپتال ۾، آپريشن هال ۾، ۽ گهر ۾. مختلف طريقي سان ئي مريض جو حال احوال وٺندو آهي. مريض کي هڪدم فيصله ڪن مشورو نہ ڏيو. پر مريض کي ٻڌايو تہ مان تنھنجي لاءِ ڇا ڪندس.
اوهان جڏهن مريض کي ٻڌائيندو تہ اوهان هن لاءِ ڇا ڪندئو ان وقت مريض اوهان کي پنھنجو رايو بہ ٻڌائيندو ۽ اوهان جو قيمتي وقت بہ بچي ويندو.
هن باب ۾ اسان اهڙن طريقن کي لکيو آهي تہ ڪيئن اوهان مريض جو حال احوال لکو. اسان تہ ان ڳالھہ جي ڪوشش ڪئي آهي تہ هر عنوان کي سلسلي ۾ لکون ۽ بيان ڪيون. اوهان ڪڏهن بہ اها ڪوشش نہ ڪيو تہ اوهان جھڙي ريت سلسلي وار عنوان پڙهيا اهڙي طريقي مريض بہ اوهان سان سلسلي وار هلي سگهي ٿو.
مريض کي ڇڏي ڏيو تہ پنھنجي آکاڻي پنھنجن لفظن ۾ بيان ڪري، جڏهن مريض پنھنجي ڳالھہ ختم ڪري تہ پوءِ ان ڳالھہ جي کائنس تشريح پڇو جنھن جي اوهان ضرورت محسوس ڪيو ٿا.
اوهان مريض کان جڏهن شخصي حال احوال Personal history پڇو اوهان ڪڏهن بہ رٽيل سوال نہ پڇو، سوال نامو ڪڏهن ڪڏهن ڪم ڏيندو آهي نہ تہ شخصي حال احوال تجربي جي بنيادن تي ورتو ويندو آهي.