ٻانهي جو تعلق رب پاڪ سان ٻن نمونن جو آهي
پوءِ مٿو جهڪائي ان جي تعظيم ڪري، پوءِ زمين تي مٿو رڳڙي پنهنجي نيازمندي ۽ عاجزي جو اظهار ڪري. مالڪ سائين جي عُلو شان، وڏائي، ڪبريائي ۽ عظمت جو زبان سان اقرار ڪندي، وري دوباره به پنهنجو مٿو رڳڙي ٿو، متان ڪو رَتي ڀر انانيت جو داڻو رهي نه پوي. ٻيو ڪو قول و فعل ان جي وڏائي ۽ پنهنجي عاجزي جي خلاف نه هجي. ان نوع ۾ سڪون و وقار جي جيتري قدر پابندي ڪئي ويندي. اهو ان جي شايان شان هوندو. ان ڪري نماز لاءِ ڊوڙي اچڻ مڪروه آهي. نماز ۾ آڱرين ۾ ٺڪاء ڪڍڻ برو عمل آهي. بنا ضرورت کنگهڻ خراب ڳالهه آهي. هيڏانهن هوڏانهن نظر ڦيرائڻ پڻ بري عادت آهي. هي عبادت حالتِ نماز ۾ ڳالهائڻ سان ضايع ٿي ويندي آهي. وضو ٽٽڻ سان اها عبادت ختم ٿي ويندي آهي. حتيٰ ڪه سجده ۾ ٻئي پير زمين کان مٿي کڄي وڃڻ سان به ضايع ٿي ويندي آهي. ڇو ته هي عمل سڪون ۽ وقار جي خلاف آهن.
2. تعلق عشق و محبت: الله پاڪ اسان جو مربي، منعم ۽ محسن آهي. جمال و ڪمال جون جيتريون به خوبيون ۽ صفتون آهن. انهن سان هو متصف آهي. مگر هو احڪم الحاڪمين اسان جي نااهلين، نافرمانين ۽ جاهليت جي ڪري اسان کان ناراض ٿي ويو آهي. هاڻ ان کي ڪنهن به ريت پرچائڻو آهي. پوءِ جهڙي طرح مجازي عاشق پنهنجي مجازي محبوب جي منائڻ لاءِ جيڪي حيلا ۽ وسيلا ڪم آڻيندو آهي، اهڙي طرح حقيقي محبوب کي منائڻ لاءِ اهڙائي حيلا ۽ وسيلا آزيون ۽ نيازيون ڪرڻيون پونديون.
عاشق صادق جيسين پنهنجي ناراض محبوب کي راضي نٿو ڪري تيسين ان جو سک ڦٽي پوي ٿو. هر پل پنهنجي پرين جي پرچائڻ لاءِ آتو ۽ ماندو هوندو آهي. سمهڻ، کائڻ، پيئڻ زهر ٿي ايندو آهي. ”تاڙي اها ئي تنوارمند مڙوئي مينهن جي“ هر وقت تاڙي وانگر ڪڏهن پرين پرچي. ڪنهن مهل پنهنجي طور، ته ڪنهن مهل جيڪي انهي گس جا پانڌي ”سالڪ“ هوندا آهن انهن کان پرين جي پرچائڻ جو ڏس پتو ۽ نسخو حاصل ڪرڻ جي ڪوشش ڪندو رهندو آهي. جنهن مهل ان کي ڪو نسخو ملي ويو ته پوءِ گهرگهاٽ، آرام ۽ ننڊون ڦٽائي ويس وڳا ڇڏي.
ڪلهي ڦاٽو ڪنجرو مٿو منهن اگهاڙو،
ڀينر هن ڀنڀور ۾ منهنجو ڪڄاڙو،
ڌوٻڻ جو ڌاڙو هيڏو هوت هڻي ويا.
محبوب جي وصل جو احرام ٻڌي. روانو ٿي پوندو آهي ”پرين جي پسڻ لاءِ پيرن پنڌ ڪنديس، پيرن پنڌ ڪرڻ ڇڏيو ته گوڏن ڀر گسڪندياس، گوڏن گسڪڻ ڇڏيو ته چيلهه ڀر چُرندياس، چيلهه چرڻ ڇڏيو ته سيني ڀر سرندياس، سيني سرڻ ڇڏيو ته نيڻن ڀرنمدياس، نيڻن نمڻ ڇڏيو، پوءِ جي ملي ته ملندياس نه ته گهوري جان جتن تان ڪٿي پنڌ ڪٿي سواري. ڪڏهن بک ڪڏهن اُڃ پر محبوب جي در ضرور وڃڻو آهي. هر حال ۾ ان کي پرچائڻو آهي. پوءِ جهرجهنگ، ٿر بر جبل جهاڳيندو رهي ٿو.
ڪنڊا مون پيرن ۾ توڻي لک لڳن،
آڱر آڱوٺي نه مڙي، ڇيون پير ڇنن،
ويندي ڏانهن پرين، جُتي جات نه پائيان.
پوءِ انهي سڪ جي سفر ۾ اگر ڪنڊا لک لڳن. لڪون ۽ جهولا ساڙين سڀ اکين تي. پرين جي پار جي سڀ مٺائي. پڇائون ڪندو. اچي دلبر جي ديس ۾ داخل ٿئي ٿو ۽ دلبر جو ديرو لڀي ٿو. لباس ۾ صرف ٻه چادرون مٿي تي نه ٽوپي نه پٽڪو. بدن تي نه ڪر تو نه قميص فقيرانه صورت نه خوشبوءِ نه زينت، هڪ مجنونانه صورت، آه سرد، رنگ زرد، چشم تر، پريشاني دربدر، آليون اکيون اڻڀاوار، مٽي ڀريل پير، ازخود عاشق جي صورت، ڳالهه پڌري آهي ته جڏهن عاشق جهنگلن ۽ جبلن کي لتاڙي هت پهتو آهي ته سندس حالت ڇا هوندي؟ جيتري قدر اهي نشانيون هونديون. اوتروئي شوق ۽ بي تابي جو اظهار هوندو. اگر محبوب سندس انهي حالت کي ڏسي ته ڀلي خوش ٿئي. يا ترس کائي پرچي پوي ۽ ٻين کي ٻڌائي ته ڏسو منهنجو عاشق!!