اهل ذوق جو حج ڪيئن ٿيندو آهي؟
شيخ المشائخ زماني جي قطب شبلي رحمت الله عليھ جو هڪ مريد حج ڪري آيو شيخ صاحب ان کان ڪجهه سوال ڪيا. مريد فرمائي ٿو ته مون کان شيخ صاحب پڇيو ته تو حج جو ارادو ۽ عزم ڪيو هو؟ ته مون چيو ها! پڪو ارادو ڪيو هوم. فرمايائين ته گڏوگڏ انهن سڀني ارادن کي هڪدم ڇڏڻ جو پڪو پهه ڪيو هئي؟ جيڪي پيدا ٿيڻ کان بعد اڄ تائين حج جي شان جي خلاف ڪيا هئي؟ عرض ڪيم ته اهڙو عهد ته ڪو به نه ڪيو هوم. فرمايائين ته پوءِ تو حج جو عهد ئي ڪو نه ڪيو اٿئي.
2. پوءِ صاحب فرمايو ته احرام وقت بندن جا ڪپڙا لاٿا هيئي؟ عرض ڪيم ته جي ها بلڪل لاٿا هئا. فرمايائين ته ان وقت تو الله کان سواءِ هر شيءِ کي پاڻ کان جُدا ڪيو هو؟ عرض ڪيم ته ائين ته ناهي ڪيو. فرمايائين ته پوءِ ڪپڙا ڪهڙا لاٿا؟
3. سوال ڪيائين ته تو وضو ۽ غسل سان پاڪائي حاصل ڪئي هئي؟ عرض ڪيم ته جي ها! بلڪل پاڪ صاف ٿيو هوس. فرمايائين ته ان وقت هر قسم جي گندگي ۽ خطائن کان پاڪائي حاصل ڪئي هئي. عرض ڪيم ته ائين ته نه ڪيو هو. فرمايائين ته پوءِ تو ڪهڙي پاڪائي حاصل ڪئي.
4. فرمايائين ته تو لبيڪ پڙهي هئي؟ عرض ڪيم ته ها! لبيڪ پڙهي هئم. فرمايائين ته الله تعاليٰ جي طرفان لبيڪ جو جواب مليو هو؟ عرض ڪيم ته مون کي ڪو جواب ته نه مليو هو. فرمايائين ته پوءِ تو لبيڪ ڪهڙي چئي.
5. پوءِ بزرگ فرمايو ته حرم محترم ۾ حاضر ٿيو هئين؟ عرض ڪيم ته ها داخل ٿيو هوس. فرمايائين ته انهي وقت هر حرام شيءِ کي سدائين لاءِ ڇڏي ڏيڻ جو پڪو پهه ڪيو هئي؟ عرض ڪيم ته مون ائين ته ڪو نه ڪيم. فرمايائين ته پوءِ تون حرم ۾ داخل ئي نه ٿيو آهين.
6. پوءِ فرمايائين ته مڪي جي زيارت ڪئي هئي؟ مون عرض ڪيو ته ها، زيارت ڪئي هئي. فرمايائين ته اُنهي ٻي جهان جي زيارت نصيب ٿي؟ عرض ڪيم ته انهي ٻي جهان جي ته ڪا به شيءِ نظر نه آئي. فرمايائين ته پوءِ ڪهڙي زيارت ٿي
7. پوءِ فرمايائين ته مسجد الحرام ۾ داخل ٿيو هُئين؟ عرض ڪيم ته داخل ٿيو هوس فرمايائين ته انهي وقت توکي حق تعاليٰ شانھ جي قرب ۾ داخل ٿيڻ محسوس ٿيو؟ عرض ڪيم ته مون کي ته محسوس نه ٿيو. فرمايائين ته تڏهن ته تون مسجد حرام ۾ داخل نه ٿئين.
8. فرمايائين ته ڪعبت الله شريف جي زيارت ڪئي؟ عرض ڪيم ته ها. زيارت ڪئي هوم. فرمايائين ته ڇا؟ اها شيءِ نظر آئي. جنهن جي ڪري ڪعبي جو سفر ڪيو وڃي ٿو؟ عرض ڪيم ته مون کي ڪا به شيءِ نظر نه آئي. فرمايائين ته پوءِ تو ڪعبت الله شريف کي ڪو نه ڏٺو آهي.
9. پوءِ فرمايائين ته طواف ۾ رمل ڪيو هو؟ رمل ڪلها هلائي خاص طريقي سان ڊوڙڻ کي چئبو آهي. عرض ڪيم ته رمل ڪيو هوم. فرمايائين ته انهي ڊُڪڻ ۾ دنيا کان به ائين ڀڳو هئين. جنهن کي تو محسوس ڪيو هجي. ته دنيا کان بلڪل هڪ طرفو ٿي چڪو آهيان؟ عرض ڪيم ته ائين محسوس ته نه ٿيو. فرمايائين ته پوءِ ته تو رمل به ناهي ڪيو.
10. پوءِ فرمايائين ته حجر اسود تي هٿ رکي ان کي چمي ڏني هئي؟ عرض ڪيم ته ها! ائين ڪيو هوم. پوءِ بزرگ شبليرحه درد ۽ خوف وچان آهه ڀريندي فرمايائين ته تون ناس ٿين. خبر اٿئي ته حجر اسود تي هٿ رکيو هئي. اهو الله تعاليٰ سان مصافحو ڪرڻ آهي ۽ هڪ وچن آهي ۽ جنهن سان الله پاڪ مصافحو ڪري اهو هر طرح سان امن ۾ اچي وڃي ٿو. ڇا تنهنجي مٿان امن جا نشان ظاهر ٿيا؟ عرض ڪيم ته مون تي ته امن جا اثر ۽ نشانيون ظاهر نه ٿيون. فرمايائين ته پوءِ تو حجر اسود تي هٿ ئي نه رکيو.
11. پوءِ فرمايائين ته مقام ابراهيم تي بيهه ٻه رڪعتون نفل پڙهيا هئا؟ مون عرض ڪيم ته ها پڙهيا هئا. فرمايائين ته ان وقت الله پاڪ جي دربار شاهي ۾ هڪ وڏي مرتبي تي پهتو هئين؟ ڇا انهي مرتبي جو حق ادا ڪئي؟ ۽ جنهن مقصد لاءِ اتي بيٺو هئين اهو پورو ڪئي؟ مون عرض ڪيو ته ڪجهه نه ڪيو. فرمايائين ته توهان مقام ابراهيم تي بيهه نماز پڙهي ئي ڪو نه ۽ اهو مرتبو به حاصل ڪو نه ڪيو.
12. پوءِ فرمايائين ته صفا ۽ مروه جي وچ ۾ سعي ڪرڻ لاءِ صفا جبل تي چڙهيو هئين؟ عرض ڪيم ته چڙهيو هوس. فرمايائين ته اتي ڇا ڪئي؟ عرض ڪيم ته ست ڀيرا تڪبير چئي ۽ حج جي قبوليت لاءِ دعا گهريم. فرمايائين ته تنهنجي تڪبير سان گڏ فرشتن به تڪبير چئي؟ پنهنجي تڪبير جي حقيقت جو توکي احساس ٿيو؟ عرض ڪيم ته نه فرمايائين ته پوءِ تو تڪبير ئي نه چئي.
13. پوءِ فرمايائين ته صفا کان هيٺ لٿو هئين؟ مون عرض ڪيو ته لٿو هوس فرمايائين ته ان وقت هر قسم جي مير مٽي ۽ بيماري ظاهري توڙي باطني دور ٿي ۽ تنهنجي اندر ۾ صفائي اچي ويئي هئي؟ عرض ڪيم ته نه فرمايائين ته پوءِ ته نه تون صفا جبل تي چڙهين نه لٿين.
14. پوءِ فرمايائين ته صفا ۽ مروه جي وچ ۾ ڊوڙيو هئين؟ عرض ڪيم ته دوڙيو هوم. فرمايائين ته ان وقت الله پاڪ کان سواءِ هر شيءِ کان ڀڄي ان ڏانهن پهتو هئين ”فَفَرَرْتُ مِنْكُمْ لَمَّا خِفْتُكُمْ“ اهو گهڻو ڪري هن آيت ڏانهن اشارو آهي. جيڪا سورت الشعراء جي آيت آهي ۽ حضرت موسيٰ عليھ السلام جو قول آهي فرمائي ٿو ته پوءِ جڏهن اوهان کان ڊنم ته وٺي ڀڳس. ٻي هنڌ الله تعاليٰ جو ارشاد آهي ففرو الي الله پوءِ الله ڏانهن ڀڄندا اچو. عرض ڪيم ته نه فرمايائين ته تون ڊوڙيو ئي ناهين.
15. پوءِ فرمايائين ته مروه جبل تي چڙهيو هئين؟ عرض ڪيم ته چڙهيو هوس. فرمايائين ته اتي تنهنجي مٿان سڪينو نازل ٿيو ۽ ان مان وڌ ۾ وڌ ڀاڱو حاصل ڪيئي؟ عرض ڪيم ته نه. فرمايائين ته پوءِ تون مروه جبل تي چڙهيو ئي ناهين.
16. پوءِ فرمايائين ته مِنيٰ ويو هئين؟ عرض ڪيم ته برابر ويو هوس. فرمايائين ته اُتي الله جل جلالھ ۾ اهڙيون اميدون رکيون هيون جيڪي نافرماني جي حال جي ابتڙ هجن؟ عرض ڪيم ته ائين نه ٿي سگهيو. فرمايائين ته پوءِ تون مِنيٰ ويو ئي ناهين.
17. پوءِ فرمايائين ته مسجد خيف ”جيڪا مِنيٰ ۾ آهي“ ۾ داخل ٿيو هوئين؟ عرض ڪيم ته داخل ٿيو هوس. فرمايائين ته انهي وقت توتي الله پاڪ جو خوف ايترو غالب ٿيو هو. جو ان وقت کان سواءِ ڪڏهن به نه ٿيو هجي؟ عرض ڪيم ته نه. فرمايائين ته پوءِ ته تون مسجد خيف ۾ داخل ئي نه ٿيو آهين.
18. پوءِ فرمايائين ته عرفات جي ميدان ۾ پهتو هوئين؟ عرض ڪيم ته ها، حاضر ٿيو هوس فرمايائين ته اتي اها حقيقت حاصل ڪئي ته دنيا ۾ ڇو آيو آهين؟ ۽ ڇا ڪري رهيو آهين ۽ هاڻ ڪٿي وڃڻو آهي ۽ انهن حالتن کان واقف ڪرڻ واري شيءِ کي سڃاتئي؟ عرض ڪيم ته نه. فرمايائين ته پوءِ ته تون عرفات به نه ويو آهين.
19. پوءِ پڇيائين ته مزدلفي ويو هوئين؟ عرض ڪيم ته جي ها ويو هوس. فرمايائين ته اتي الله تعاليٰ جو اهڙو ذڪر ڪيو هوءِ جو ان کان سواءِ دل مان هر شيءِ کي وساري ڇڏيو هجيئي؟ جنهن ڏانهن قران مجيد جي هن آيت ۾ ارشاد آهي ”فَاذْكُرُوا اللّٰهَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرَامِ“ پوءِ مزدلفي وٽ الله کي ياد ڪريو. عرض ڪيم ته ائين ته نه ٿيو. فرمايائين ته پوءِ ته تون مزدلفي به نه پهتو آهين.
20. پوءِ فرمايائين ته مِنيٰ وڃي قرباني ڪئي هئي؟ مون عرض ڪيم ته ڪئي هوم. فرمايائين ته انهي وقت پنهنجي نفس کي ذبح ڪيو هيئي؟ مون عرض ڪيو ته نه. فرمايائين ته پوءِ ته تو قرباني به نه ڪئي آهي.
21. پوءِ فرمايائين ته رمي الجمار ڪئي هئي؟ مون عرض ڪيو ته پٿريون چٽيون هيون فرمايائين ته هر پٿري سان گڏ پنهنجي پراڻي جهالت ۽ سَڌن کي اڇلائي. علم ۾ واڌارو محسوس ڪيو هو؟ عرض ڪيم ته نه. فرمايائين ته پوءِ تو رمي به نه ڪئي آهي.
22. پوءِ فرمايائين ته طواف زيارت ڪيو هو؟ عرض ڪيم ته ڪيو هوم. فرمايائين ته ان وقت ڪي حقيقتون توتي پڌريون ٿيون هيون ۽ تنهنجي مٿان الله تعاليٰ طرفان انعامن ۽ اڪرامن جي بارش ٿي؟ ڇاڪاڻ ته حضور اڪرمﷺ جن جو پاڪ ارشاد آهي ته حج ۽ عمرو ڪندڙ الله جي زيارت ڪرڻ وارو آهي. ۽ جيڪو ڪنهن جي زيارت لاءِ وڃي. زيارت ڪرائڻ واري جو فرض آهي ته زيارت لاءِ ايندڙ جي عزت ۽ احترام ڪري؟ عرض ڪيم ته مون تي ته ڪجهه به پڌرو نه ٿيو. فرمايائين ته پوءِ تو ته زيارت جو طواف به ناهي ڪيو.
23. پوءِ فرمايائين ته حلال ٿيو هئين؟ يعني احرام کوليو هو. عرض ڪيم ته کوليو هوم فرمايائين ته سدائين حلال ڪمائي جو پختو ارادو ڪيو هئي؟ عرض ڪيم ته نه. فرمايائين ته تڏهن تون حلال به نه ٿيو آهين.
24. پوءِ فرمايائين ته طواف وداع ڪيو هُئي؟ عرض ڪيم ته ڪيو هوم. فرمايائين ته انهي وقت پنهنجو پاڻ کي مڪمل نموني الوداع چيئي؟ عرض ڪيم ته نه!! چيائين ته تو وداع جو طواف به نه ڪيو آهي.
25. پوءِ فرمايائين ته ٻيهر حج تي وڃ ۽ جيئن توکي تفصيل سان ٻڌايو آهي. ائين وڃي حج ڪر.
هي ڊگهو قصو هن ڪري بيان ڪيو ويو ته جيئن معلوم ٿئي ته اهل ذوق جو حج ڪيئن ٿيندو آهي ۽ حج و عمري جو فلسفو ڇا آهي؟ الله پاڪ پنهنجي ٻاجهه ۽ مهرباني سان اهڙو ذائقو هر مسلمان کي عطا ڪري آمين. بهرحال آئون ٻڌائيندو هلان ته اگرچه اهي ڳالهيون اهل ذوق صاحب بصيرت ۽ مقربين لاءِ آهن. مگر عوام الناس کي کپي ته اهي ڳالهيون پڙهي. سمجهي جيتري قدر ٿي سگهي هنن ڳالهين کي لازمي ذهن ۾ آڻڻيون آهن. الله پاڪ پنهنجي فضل و ڪرم سان ڪجهه نه ڪجهه اسان کي بهره ور ضرور ڪندو. آمين