مسجدن جي اڏاوت جو فلسفو
اتان ئي ديني دستور ۽ دنياوي قانون جاري ڪيا ويندا هئا. جنهن ۾ اسلام جي سرويچ سپاهين ۽ مخلص مجاهدن کي ڪفر جي خلاف ٿيندڙ لڙاين جا اصول ۽ ضابطا، قانون ۽ قاعدا سيکاريا ويندا هئا. اتان ئي اسلامي فوج کي ترتيب ۽ تربيت ڏيئي محاذن تي موڪليو ويندو هو. ڄڻ ته نبويﷺ جي دور ۾ مسجد عبادت گاهه سا گڏ عدالت گاهه ۽ فوجي ڇانوڻي به هئي. اها مسجد مدينھ المنوره جي پهرين اسلامي يونيورسٽي به هئي. جنهن ۾ ديني توڙي دنيوي هر سبجيڪٽ پڙهايو ويندو هو ۽ سيکاريو ويندو هو. اتي ئي ٻنهي جهانن جي سردار جي عام دربار لڳندي هئي. اها ئي تعليم، تربيت، وعظ نصيحت، هدايت دعوت و تبليغ عبادات، معاملات، شجاعت، عدالت ۽ جهاد جي سکڻ ۽ سيکارڻ جو مرڪز هو. پالڻهار پنهنجي پياري حبيبﷺ جي هن مسجد کي اها عظمت بخشي جو سموري دنيا جون عظمتون مٿس قربان ڪري ڇڏجن.
هن ڀلاري مسجد جي فضيلت بابت هڪ ڀيري پاڻ ڪريمنﷺ جن فرمايو ته جنهن ماڻهو منهنجي هن مسجد ۾ چاليهه نمازون لڳاتار باجاعت پڙهيون. انهي وچ ۾ کانس ڪا به نماز فوت نه ٿي ته الله تعاليٰ اهڙي ماڻهو لاءِ دوزخ جي باهه جي عذاب ۽ نفاق کان ڇوٽڪاري جو فيصلو ڪري ورتو آهي. ان جي شفاعت ڪرڻ منهنجي مٿان واجب آهي.