قريش عربن ۾ بت پرستي
ان کان اڳتي وڌي عربن ۾ جنهن بت پرستي جو رواج وڌو. اهو عرب جي مشهور قبيلي خذاعھ جو وڏو ڏاڏو عمر بن لحي خزاعي هو. جنهن جي ماء جو نالو فهيره هو. جيڪا مڪي جي والي عمرو بن حارث جي ڌي هئي. جڏهن عمرو بن حارث مري ويو ته ان جي جاءِ تي سندس ڏوهٽي عمرو بن لحي خذاعي کي مڪي جي والي هجڻ جي پڳ ٻڌائي ويئي. جنهن جي خاندان تقريباً ٽي سو سال مڪي جي حڪومت سنڀالي.
هڪ ڀيري هو بيمار ٿي پيو. ڪنهن ڪاهن ان کي چيو ته تون شام ملڪ ۾ هڪ مشهور واهه آهي. انهي ۾ غسل ڪندين ته چڱو ڀلو ٿي ويندين. هن سفر ڪري وڃي ان واهه ۾ غسل ڪيو ته خدا جي قدرت سان هو چڱو ڀلو ٿي ويو. اتان جي ماڻهن کي ڏٺائين ته هڪ خوبصورت بت جي پوڄا ڪري رهيا هئا. انهن کان هن پڇيو ته اوهين انهي مٽي جي بت کي ڇو ٿا پوڄيو؟
انهن چيس ته هي اسان جو معبود آهي. ان کان اسان مينهن وسائڻ لاءِ دعا گهرندا آهيون ته جلد مينهن وسي پوندو آهي ۽ ان کان اسان پنهنجي دشمنن تي فتح گهرندا آهيون ته فتح حاصل ٿي ويندي آهي. اهڙي طرح اسان جيڪا به مراد هن کان گهرندا آهيون ته اها پوري ٿي ويندي آهي.
انهي جواب تي عمرو بن لحي خذاعي پنهنجو تعارف ڪرائيندي چيو ته آئون مڪي جو والي قريش جو سردار عمرو بن لحي آهيان.
پوءِ مون کي به هڪ اهڙو معبود ”بت“ ڏيو. انهن کيس هُبُل نالي هڪ بت ڏنو، جنهن کي هو مڪي کڻي آيو. ۽ ڪعبت الله ۾ اچي رکيائين. اهو سڀ کان پهريون بت هو. جيڪو ڪعبت الله ۾ رکيو ويو. مڪي جي والي هجڻ جي حيثيت سان اعلان ڪيائين ته آئنده لاءِ هن هُبُل کي پنهنجو معبود ڪري مڃيو وڃي ۽ هن کي ئي سجدو ڪري پنهنجون مرادون گهريون وڃن. اهڙي طرح قريش عربن هڪ خاص شڪل ڏانهن مٿو ٽيڪيو ۽ هُبُل بت جي شيوا ڪرڻ لڳا.
ان کانپوءِ عمرو بن لحي خذاعي هڪ عظيم شخصيت سڏجڻ لڳو ۽ سندس سرداري کي چار چنڊ لڳي ويا ڇاڪاڻ ته هن عربن کي نياز ۽ نوڙت لاءِ هڪ نئون رخ مقرر ڪري ڏنو. جيڪي اڳي عام پٿرن ڏانهن جهڪندا هئا ۽ مرادون گهرندا هئا. هاڻي هڪ هُبُل جي چائنٺ تي پيا نرڙ گسائين.
ڪجهه عرصي کان پوءِ خذاعي کي شيطان خواب ۾ خبر ڏني ته ”جده“ ۾ هڪ واهه جي ڪپر تي اوائلي دور جا پنج پاڪ يعني پنج بت مٽي ۾ لٽيل فلاڻي هنڌ پيا آهن. اتان هنن کي هيڏانهن کڻائي اچ. ان سان اڃان توکي وڌيڪ عزت، دولت، ۽ دوام حاصل ٿيندو. ۽ تنهنجي حڪومت وڌيڪ پختي ٿيندي. خزاعي اڳي ئي وهمي ۽ حريص قسم جو ماڻهو هو. شيطان جي خبر تي يقين ڪري ”جده“ وڃي نڪتو. اتان واهه جي ڪناري تي خواب ۾ ڏيکاريل هنڌ تان پنج ئي بت ڳولي مٽي مان کوٽرائي مڪي شريف کڻي آيو.
جڏهن حج جي موسم آئي ۽ آس پاس جا عرب مڪي ۾ گڏ ٿيا ته خزاعي سڀني عربن کي انهن بتن جي پوڄا لاءِ زور ڀريو. سڀ کان اڳ ۾ عوف بن عذره بن زيد بن لات ان جو چوڻ مڃي ورتو. ته ان کي ودبت ڏيئي ڇڏيائين. عوف ان بت کي دومت الجندل جي وادي ”القري“ ۾ کڙو ڪري بيهاري ڇڏيو. ۽ ان جي نالي تي پنهنجي پٽ جو نالو عبد ود رکيائين.
عرب ۾ اهو پهريون شخص هو جنهن پنهنجي پٽ تي بت جو نالو رکيو. ان کان پوءِ عوف پنهنجي ٻي پٽ عامر کي ان جو مجاور بڻايو. اهڙي طرح اسلام جي اچڻ تائين سندس اولاد ان بت جو مجاور ٿيندو رهيو.
بت پرست اگرچه بتن جي پوڄا ڪندا هئا ۽ انهن لاءِ طواف، قربانيون، نذر نياز به ڪندا هئا پر اصل سپر پاور الله پاڪ جي ذات کي مڃيندا هئا. ان سان گڏ هيٺيان عقيدا به رکندا هئا.
1. زمينن ۽ آسمانن کي پيدا ڪرڻ وارو هڪ الله پاڪ آهي.
2. سج چنڊ ۽ سيارن کي پنهنجي حڪم موجب هلائيندڙ هڪ الله پاڪ آهي.
3. ڪشادو رزق ڏيڻ وارو ۽ رزق تنگ ڪرڻ وارو هڪ الله پاڪ آهي.
4. آسمانن کان پنهنجي مرضي موجب مينهن وسائڻ وارو هڪ الله پاڪ آهي.
5. ان پاڻي سان غيرآباد زمين کي آباد ڪرڻ وارو، سڀ کان ڏاڍو ۽ هر حال کي ڄاڻندڙ آهي.
6. زمين ۾ جو ڪجهه به آهي، ان جو حقيقي مالڪ ۽ وارث هڪ الله پاڪ آهي.
7. ستن آسمانن، ستن زمينن ۽ عرش عظيم جو رب آهي. هر شيءِ تي ان جي حڪومت آهي.
8. هر هڪ کي پناهه ڏيڻ وارو ۽ پاڻ ڪنهن کان به پناهه وٺڻ وارو ناهي.
9. نه هو ڪنهن جهڙو آهي نه وري ڪو هن جهڙو آهي. ٻڌندڙ، ڏسندڙ هر جاءِ حاضر ناظر آهي.
10. جاندار شيءِ کي بي جان مان ۽ بي جان شيءِ کي جاندار مان ڪڍڻ وارو هڪ الله آهي.
11. اسان جڏهن ٻيڙين ۾ چڙهي سمندن ۾ وڃون ٿا ته اتي حفاظت ڪرڻ وارو ۽ سامونڊي لهرن ۽ طوفانن کان بچائڻ وارو هڪ الله پاڪ آهي. جيڪو بي نياز ۽ بي پرواهه ذات آهي. اهڙي بهترين توحيد سان ڀريل عقيدن هوندي به اهي ماڻهو پنهنجي مصنوعي بتن جي به عبادت ڪندا هئا ۽ انهن کان مرادون گهرندا هئا. ان لاءِ انهن جا مختلف جواب ۽ رايا هئا.
1. ڪن جو چوڻ هو ته اسان ۾ ايتري حيثيت ناهي جو سڌي طرح الله پاڪ جي عبادت ڪري سگهون ۽ الله پاڪ کان مرادون گهري سگهون، ڇاڪاڻ ته الله پاڪ جو شان بلند و بالاتر آهي ۽ اسان سڌي طرح ان تائين رسائي نه ٿا ڪري سگهون، تنهنڪري اسان انهن الله وارن بزرگن جي شڪلين تي ٺهيل بتن ”مورتين“ جي پوڄا ڪندا آهيون. جيئن ته اهي اسان کي به الله تعاليٰ جي ويجهو بڻائين. جيئن قرآن پاڪ ۾ ارشاد آهي. مانعبدهم اِلا ليقربو نا اليٰ الله زُلفيٰ. ترجمو: اسين رڳو انهن جي هن لاءِ عبادت ڪريون ٿا ته اهي اسان جو درجو الله وٽ ويجهو ڪن. الزمر3.
2. ٻين جو چوڻ هو ته پنهنجون مرادون پوريون ڪرڻ لاءِ اسان هنن کي ان ڪري پڪاريندا آهيون جيئن ته اهي الله تعاليٰ وٽ اسان جا سفارشي ٿين ۽ اسان جا ڪم آسانگي سان ڪرائي ڏين ڇاڪاڻ ته اسان سڌي طور گهرڻ کان بي وس آهيون. انهي راءِ جو پسمنظر قران پاڪ ۾ هن طرح آيو آهي.
”وَيَعْبُدُوْنَ مِنْ دُوْنِ اللّٰهِ مَا لَا يَضُرُّھُمْ وَلَا يَنْفَعُھُمْ وَيَقُوْلُوْنَ هٰٓؤُلَاۗءِ شُفَعَاۗؤُنَا عِنْدَاللّٰهِ ۭ قُلْ اَتُنَبِّـــــُٔوْنَ اللّٰهَ بِمَا لَا يَعْلَمُ فِي السَّمٰوٰتِ وَلَا فِي الْاَرْضِ ۭ سُبْحٰنَهٗ وَتَعٰلٰى عَمَّا يُشْرِكُوْنَ“ ترجمو: الله کان سواءِ انهن جي پوڄا ڪن ٿا. جيڪي نه نقصان ڏيئي سگهن ٿا ۽ نه وري نفعو ڏيئي سگهن ٿا ۽ اهي پوڄاري چون ٿا ته اهي بت الله پاڪ وٽ اسان جا سفارشي آهن. اي پيغمبرﷺ تون انهن کي چئو ته ڇا توهان الله پاڪ کي اهڙي شيءِ ٻڌايو ٿا؟ جيڪا آسمانن ۽ زمينن ۾ کيس معلوم ناهي؟ اهو ته پاڪ آهي ۽ انهن کان بلند و بالا آهي. جن کي سندس شريڪ ڪن ٿا. (يونس 18)
مطلب ته اهي سڌي طرح سان نه پر اڻ سڌي طرح سان هڪ ئي خدا جي عبادت ۽ پڪارڻ جا قائل هئا. پوءِ به قرآن پاڪ انهن کي مشرڪ ۽ ڪافر قرار ڏي ٿو. اڄوڪي دور ۾ به ڪي نالي جا مسلمان انهن مشرڪن واريون ئي اٽڪلون ڪري. چرب لساني سان پنهنجا سٺا سٺا عقيدا بيان ڪري ٻين کي ۽ پاڻ کي دوکي ۾ آڻي آخر ۾ چون ٿا ته اسان ۾ الله تعاليٰ ايترو ست ئي نه رکيو اهي. جو سڌي طرح ان کي پڪاري پنهنجون مرادون گهري سگهون. تنهنڪري اسان هنن بزرگن ”بتن“ کان ٿا گهرون ۽ هو الله کان گهري اسان جو مسئلو حل ڪرائيندا.
غير مسلم هندو به پنهنجن بزرگن سري رام چندر، سري ڪرشن، سيتا، هنومان، لڇمي وغيره جون مورتيون ٺاهي انهن جي پوڄا ۽ مرادون گُهرن ٿا ته مسلمان وري اهل قبور جي آڏو مرادون گهرن ٿا ۽ باسون، سکائون ڏين ٿا. ائين ڪرڻ سان هندو ته ڪافر ۽ مشرڪ ٿي وڃي ٿو پر مسلمانن لاءِ راهون ڪشاديون آهن نه ايمان ويو نه شرڪ ٿيو هو پڪو مومن.
افسوس مسلمان پنهنجي نفس اماره ۽ غلط سوچ تي ڪيترو نه نازان آهي. پنهنجي حقيقي خالق و مالڪ کي ڇڏي، محتاج، بيوس مرده مخلوق کي پيو پوڄي. واه مسلمان تنهنجي سوچ.
وُئے افسوس ناکامی متاع کاروان جاتا رہا،
کاروان کے دل سے احساس زیان جاتا رہا،
نہ خدا ہی ملا نہ وصالِ صنم، نہ اِدہر کا رہا نہ اُدہر کا رہا۔
ڪي ته براءِ نام مسلمان ڪاٺي جي ٽڪري کي ايمان جو علم ”جهنڊو“ بنائي مٿو پيا ٽيڪين ۽ صبح و شام سيوا پيا ڪن. پڇڻ کان پوءِ سڀني جي راءِ اها هجي ٿي جيڪا مڪي جي مشرڪن جي هئي. مگر الله پاڪ ڪافرن ۽ مشرڪن جي انهن راين ۽ خيالن کي ڪفر ۽ شرڪ قرار ڏنو آهي. ڇاڪاڻ ته انهن سڀني راين ۽ خيالن جو آخري مقصد سڌي طرح عبادت ڪرڻ ۽ مرادون گهرڻ کي عيب سمجهڻ ۽ اڻ سڌي طريقي کي اپنائڻ اهو عين شريعت ۽ جائز و حلال آهي. اهڙي سمجهه ۽ عقل و علم تي روئڻ ئي چڱو آهي.