بي سود جنگيون
اهڙيون بي سود لڙايون ان وقت تائين جاري رهنديون هيون. جيسين خاطر خواهه انتقام نه ورتو وڃي. گهڻو ڪري ابن ڏاڏن جو بدلو پٽن ۽ پوٽن کان ورتو ويندو هو جيڪو پنهنجو بدلو نه وٺندو هو. اهو نهايت حقير ۽ نالائق سمجهيو ويندو هو.
2. جنگ بسوس: اهڙي طرح بسوس نالي هڪ ٻي لڙائي به مشهور آهي، جيڪا سن 494ع کان شروع ٿي ۽ سن 535ع تائين ٽيهه سال جاري رهي.
لڙائي جو ڪارڻ هي هو ته هڪ عرب جو اُٺ هڪ عورت جي ٻني ۾ هليو ويو. عورت ان اُٺ کي هڪليو ته اُٺ ان عورت تي حملو ڪري ماري وڌو. اها عورت بني بڪر قبيلي جي هئي ۽ اُٺ ثعلب قبيلي جو هو. هنن ٻنهي قبيلن ۾ جنگ ڇڙي ويئي. شروع ۾ ته هي ٻه قبيلا هئا. مگر آهستي آهستي تمام قبيلا انهي جنگي ڄار ۾ شامل ٿي ويا ۽ تقريباً پوري عرب کي وڪوڙي ۽ گهيري ۾ آڻي ڇڏيو. انهي جنگ ۾ ٻنهي قبيلن جا ستر هزار ڪونڌر ڪُسجي ويا. ڪيترائي زخمي ۽ بي گهر ٿيا. اها جنگ چاليهه سال وڏي زور و شور سان مسلسل جاري رهي.
3. جنگ فجار: اها جنگ به ٻارن جي ڳالهين تي ته تُو تُو مين مين تان چڻنگ اٿي بنڀٽ بنجي ڳوٺن جا ڳوٺ پنهنجي لپيٽ ۾ آڻي ڦلهيار جا ڍير ڪري ڇڏيا. ڪئين عورتون بيوه ڪيئن معصوم يتيم ڪئين جوڌا قتل ۽ ڪئين بي گناهه زخمي ۽ ڪئين بي خبر بي گهر اهو قتلام تقريباً پنجاه سال هليو ڪو به باهه وسائڻ وارو نه هجي هرڪو ڪچرو اڇلائي ٻه مٺا ٻول چئي ۽ ڦوڪون ڏيئي روانو.... اهڙي قسم جي بي سود ۽ انسانيت سوز لڙاين جو ذڪر ديوان مُتنبي ۽ ديوان الحساسه ۾ وڏي تفصيل سان آيل آهي.
انهي کان علاوه معاشرتي ۽ سماجي برايون عام هيون. جوا، سودخوري، شراب نوشي، دُخترڪُشي، ظلم زوري، دوکيبازي ۽ بت پرستي جون لا علاج بيماريون عام جام هيون. انهن جو ڪو علاج نه هو. بي حيائي، عرياني به پنهنجي عروج تي هئي. عرب زالين مردين اگهاڙا ٿي ڪعبي جو طواف ڪندا هئا. عرضيڪ عربن ۾ دنيا جا سڀ عيب موجود هئا. اخلاقي لحاظ کان نهايت ذلت و پستي جي حالت ۾ هئا.