شان صديق اڪبر رضي الله تعاليٰ عنھ
هجرت واري رات بارِ امانت نبوت، ابو بڪر صديق پنهنجي ڪلهن تي کنيو. اهو بار کڻڻ ڪنهن جي نصيب ۽ وس جي ڳالهه ناهي. ذالڪ فضل الله يؤتيھ من يشاءُ حضورﷺ جن فرمايو، جيڪو چاهي ته آئون محمد ان کان خوش رهان. ان کي کپي ته منهنجي يار غار ابوبڪر صديق کي خوش رکي. ابو بڪر جي خوشي منهنجي خوشي آهي. ابو بڪر جو ناراضپو منهنجو ناراضپو آهي. ابو بڪر جو دوست منهنجو دوست آهي ابو بڪر جو دشمن منهنجو دشمن آهي.
منهنجي خدا مون کي جبرئيل عليھ السلام جي ذريعي وحي ڪئي ته ابو بڪر عتيق من النار آهي يعني دوزخ جي باهه کان آزاد آهي. اي محمد مون ان جو نالو صديق رکيو آهي. تون به هن کي صديق چئو. قرآن ان ڳالهه جو شاهد آهي ته الله تعاليٰ ابوبڪر صديق رضه جي ذريعي هر جاءِ تي نبي ڪريمﷺ جن جي حفاظت ڪئي آهي. حضورﷺ جن حضرت ابو بڪر صديق کي حضرت ابراهيم خليل الله عليھ السلام سان تشبيهه ڏيندي فرمايو ته ابراهيم، الله جو خليل آهي. منهنجو خليل ابو بڪر صديق آهي. حضورﷺ جن ڪيترائي دفعا فرمايو ته مون کي دنيا ۾ سڀ کان وڌيڪ محبت عورتن مان عائشه سان اهي ۽ مردن مان ان جي پيءُ ابو بڪر صديق سان آهي. بالغ مردن مان سڀ کان پهريائين حضرت ابو بڪر صديق اسلام قبول ڪيو. مسلمان ٿيڻ لاءِ ٻين دليل ۽ معجزا گهريا، ليڪن ابو بڪر صديق بنا دليل گهرڻ جي مسلمان ٿيو.
* حضرت علامه جلال الدين سيوطيرح خصائص الڪبريٰ جي-1، ص-29 ۾ حضرت ابوبڪر صديقرضه جو هڪ خاص مرتبو لکيو آهي. ته حضرت ابوبڪررضه تجارت پيشه هو. هڪ دفعو واپار سانگي شام ملڪ ويو. اتي هڪ خواب ڏٺائين ۽ اتي هڪ راهب کان پڇيائين ته هن خواب جو تعبير ڇا آهي؟
ان راهب پڇيو ته تون ڪير آهين؟ ڪٿان کان آيو آهين؟ ۽ تنهنجو ڌنڌو ڪهڙو آهي؟ حضرت ابوبڪر صديقرضه فرمايو ته منهنجو نالو ابوبڪر آهي ۽ آئون مڪي پاڪ کان واپار سانگي هت آيو آهيان. انهي مختصر تعارف معلوم ڪرڻ کانپوءِ راهب چيو ته هن خواب جو تعبير هي آهي ته اوهان جي هن شهر مڪي ۾ الله تعاليٰ هڪ نبي مبعوث فرمائيندو. ان جو نالو مبارڪ، محمدﷺ هوندو. جنهن جو والد ان جي ڄمڻ کان اڳ فوت ٿي ويندو. ان پيغمبر جي زندگي ۾ تون سندس مشير خاص هوندين ۽ ان جي وفات کانپوءِ سندس نائب خليفو هوندين، علامه سيوطي لکي ٿو ته هن خواب ۽ تعبير کي حضرت صديق ”اڪبررضه“ لڪائي ڇڏيو ڪنهن به انسان کي نه ٻڌايائين. تانجو پاڻ اٺٽيهن سالن جو ٿي ويو ۽ سندن بچپن جو ساٿي حضورﷺ جن چاليهه سالن جا ٿي ويا ۽ کين نبوت عطا ٿي ويئي ۽ پاڻ سڳورن نبوت جي دعويٰ ڪيائون. حضرت ابوبڪر صديق خدمت عاليه ۾ حاضر ٿيو ۽ پڇيائين ته ما دليل عليٰ ماتُدعيٰ؟ اوهان جيڪا نبوت جي دعويٰ ڪريو ٿا ڇا اوهان وٽ ان جي ثبوت لاءِ ڪو دليل آهي؟
پاڻ ڀلارنﷺ فرمايو ته ”رؤياڪ التي رَئيتَها بالَشام“ منهنجي نبوت جي دعويٰ لاءِ تنهنجو اهو خواب ثبوت آهي. جيڪو تو شام ۾ ڏٺو هو ۽ تو اهو خواب ڪنهن کي به نه ٻڌايو هو.
* الله پاڪ جبرئيل عليھ السلام جي ذريعي، ابوبڪر صديق جي اچڻ کان اڳ ٻڌائي ڇڏي هئي. پوءِ حضرت ابوبڪررضه حضورﷺ کي گرمجوشي سان ڀاڪر پاتو ۽ ٻنهين اکين جي وچ ۾ پيشاني تي چمي ڏني ۽ چيائين ته واهه سبحان الله منهنجو دوست هن اعليٰ رتبي تي آهي. هي معانقو خوشي جو هو. (حڪيم محمد اختر)
* منهنجي نبوت ۽ معراج جي تصديق سڀ کان پهريائين ابو بڪر صديق ڪئي تڏهن بحڪم خداوندي صديق ٿيو.
* حضرت ابو بڪر صديق رضه پنهنجون چار پيڙهيون اسلام جي حالت ۾ ڏٺيون. ڪيتريون ئي وڏيون وڏيون نامور هستيون صحابه ڪرام ابو بڪر جي تبليغ سان مسلمان ٿيون. حضرت ابو بڪر صديق رازدان نبوت هئا. صلح حديبيھ جي موقعي تي ڪافرن جي طرفان ظاهري طور ڏکيا ۽ ڪڙا شرائط قبول ڪرڻ تي صديق اڪبر رضه کان سواءِ سڀني جليل القدر صحابه ڪرام جن اعتراض واريو. مگر ابو بڪر صديق رضه جن خنده پيشاني سان سڀ شرط قبول ڪيا. پاڻ ڀلارا ڏاڍا خوش ٿيا. صديق اڪبر فرمايو ته الله پاڪ نبي جي زبان سان ڳالهائيندو آهي. جڏهن نبي ڪريمﷺ جن جو فيصلو آهي ته اسان کي سَر اکين سان قبول آهي. پوءِ رب پاڪ انهي صلح حديبيھ کي وحي جي ذريعي ”فتح مبين“ قرار ڏنو.
* سورة الفتح جي نازل ٿيڻ وقت ٻيا صحابه ڪرام رضه ڏاڍا خوش ٿي کلڻ لڳا. ابو بڪر صديق رضه انهي سوره جي نازل ٿيڻ وقت زارو قطار روئڻ لڳا ڇو ته هو نبوت ۽ وحي جي رازن کي ڄاڻڻ وارو هو. انهي ۾ اشارو هو ته فتح مڪي کان پوءِ پاڻ ڀلارا اسان کان جلد ئي جُدا ٿيڻ وارا آهن. ڇو ته آمد رسولﷺ جي پروگرام جو سبب ۽ وقت ختم ٿيڻ وارو آهي.
* حضور انورﷺ جن فرمايو ته قيامت جي ڏينهن مون کان پوءِ سڀ کان پهريائين ابو بڪر صديق رضه کي اٿاريو ويندو. سڀ کان اول اعمال نامون صديق اڪبر رضه جي هٿ ۾ ڏنو ويندو. ابو بڪر صديق لاءِ جنت جا اٺ ئي دروازا کوليا ويندا. جنت جي هر دروازي کان ابوبڪر صديق کي سڏ ٿيندو ته مون مان داخل ٿي. تنهنجي قدمن جي قدم بوسي جو شرف ۽ خوش نصيبي مون کي حاصل ٿئي... دنيا جي انسانن مان سڀ کان پهريائين ابو بڪر صديق جنت ۾ داخل ٿيندو ۽ پوءِ ٻي دنيا داخل ٿيندي. قيامت ۾ مومنن جو قائد ابوبڪر صديق هوندو. حضرت بي بي خديجھ الڪبريٰ رضه سان شادي ڪرڻ ۾ به هٿ ابوبڪر صديق جو هو. امان عائشه رضه جي حق مهر جي ادائگي ابو بڪر صديق رضه ڪئي. امان بي بي فاطمھ الزهريٰ رضه ۽ علي المرتضيٰ رضه جي نڪاح جا ٻه شاهد صديق اڪبر رضه ۽ عمر فاروق اعظم رضه هئا. حضورﷺ جن فرمايو ته ابو بڪر صديق جي مال و جان جيترو فائدو مون کي پهچايو آهي. اوترو ٻي ڪنهن جي مال فائدو نه پهچايو آهي. دنيا ۾ مون سڀني انسانن جو حق ادا ڪيو آهي پر صداقت جي جوهر ابو بڪر صديق رضه جو حق آئون ادا ڪري نه سگهيو آهيان جنهن جو حق منهنجو رب ئي ادا ڪندو.
* مسجد نبويﷺ جي پلاٽ جي خريد لاءِ ابو بڪر صديق جو پيسو ڪم آيو. جنگ يرموڪ ۾ گهر جو سارو الهو تلهو کڻي اچي بارگاهه نبوت ۾ پيش ڪيو. پاڻ ڀلارن جي پڇڻ تي ته اي ابوبڪر گهر وارن لاءِ ڇا ڇڏي آيو آهين؟ عرض ڪيائين ته اي الله جا سچا رسولﷺ گهر ۾ الله ۽ ان جي رسول جو نالو ڇڏي آيو آهيان. رسول پاڪ جي عاشق صادق، پرديسي نڌڻڪي بلال حبشي کي اميھ بن خلف وٽان آزاد ڪرائڻ ۾ ابو بڪر صديق جو پيسو ڪم آيو.
* سندس خلافت دوران سندس گهرواري وظيفي مان ٿوري ٿوري بچت ڪري هڪ ڏينهن مِٺو طعام تيار ڪيو ته پاڻ سڳورن اوترو وظيفو بيت المال مان گهٽائي ڇڏيائون ۽ فرمايائون ته معلوم ٿيو ته ايتري گهٽ ڪرڻ سان گذارو ٿي سگهي ٿو.
* وفات وقت وصيت ڪيائون ته خلافت دوران جيڪو وظيفو مون ورتو آهي. منهنجي فلاڻي جائداد وڪڻي ان مان اهو واپس ادا ڪيو وڃي. حضرت ابو بڪر رضه خلافت وارن ڏينهن ۾ به بيوه ضعيف عورتن کي ٻڪريون ڏوهي ڏيندا هئا. کين اٻوجهن ۽ ڪمزور ماڻهن جو ايترو ته خيال هوندو هو. جو حضرت عمر رضه فرمائي ٿو ته آئون هڪ پوڙهي عورت جي گهر کي ٻهاري ڏيڻ ۽ پاڻي ڀرڻ لاءِ ويندو هوس. مگر اڪثر ڪري ڏٺم ته ابو بڪر صديق رضه مون کان اڳ ۾ اهو ڪم ڪري ڇڏيندو هو. مون ان عورت کان پڇيو ته امان اهو ڪم ڪير ماڻهو ڪري ويو آهي. اها عورت جواب ڏيندي هئي ته اَبا الائجي هڪ ماڻهو سوير ئي ايندو آهي پاڻي ڀري ٻهاري ڏيئي منهنجو بسترو ٺاهي هليو ويندو آهي. نه معلوم ته اهو ماڻهو ڪير آهي؟
* حضرت مولانا محمد قاسم نانو توي عليھ رحمت فرمايو آهي ته حضرت ابو بڪر صديق جي دل علوم نبوت سان معمور هئي ۽ آئيني مثل صاف هئي. اهو ئي سبب هو جو بدر واري لڙائي ۾ قيدين متعلق حضرت ابو بڪر رضه ۽ نبيﷺ جن جي راءِ ساڳي هئي. ان کي توارد قلبي چئبو آهي.
* شاهه ولي الله محدث دهلوي رحه کان علاوه ڪيترن ئي محدثين ۽ مفسرين لکيو آهي ته ڪلام الاهي ۾ پندرهن جاين تي صديق اڪبر جو شانِ عالي ۽ ڪيل فيصلن جي تائيد جو ذڪر ٿيل آهي.
* هڪ ڀيري امڙ سائڻ عائشه رضه اونڌاهي رات جو آسمان ۾ گهڻا تارا ڏسي عرض ڪيو ته اي منهنجا سرتاج ڇا ڀلا جيترا تارا آسمان ۾ آهن. ايتريون ڪنهن جون نيڪيون هونديون؟ پاڻ سونهارنﷺ جن فرمايو ته عائشه ها! عمر بن خطاب جون نيڪيون ايتريون ٿينديون.
* امان عائسه رضه عجيب ۾ پڇيو ته اي الله جا رسولﷺ ڇا منهنجي پيءَ ابو بڪر جون نيڪيون ايتريون ڪو نه هونديون ڪيئن؟ پاڻ ڀلارنﷺ جن فرمايو ته اي عائشه عمر رضه بن خطاب جي ساري عمر جون سڀ نيڪيون هڪ پاسي ۽ تنهنجي پيءَ ابو بڪر رضه جي هڪ رات غار ثور واري نيڪين جي برابر نه ٿي سگهنديون حضرت عمر رضه جن فرمائيندا هئا ته ابو بڪر آئون پنهنجي سڄي ڄمار جون نيڪيون توکي ڏيان، تون صرف غار ثور جون نيڪيون مون کي ڏي.
* حضورﷺ جن جي وفات، حسرت آيات وقت جڏهن صحابه ڪرام تي حضورﷺ جي وفات سبب غم جا پهاڙ اچي ٽٽا. گهڻن صحابن کي ته هوش به نه هو. امان فاطمھ رضه ان غم جدائي جي باري ۾ فرمائي ٿي ته اڄ اسان جي مٿان اهڙيون مصيبتون ٽٽي پيون آهن جو اگر اهي مصيبتون ڏينهن جي مٿي ٽٽي پون ته اهي به ڪر راتيون ٿي پون.
صُبت علي مصائب، لواَنها صُبت علي الايام صِرن ليا ليا
پاڻ ڀلارن جي وفات حسرت آيات جي موقعي تي حضرت عمر رضه شير اسلام تلوار مياڻ مان ٻاهر ڪڍي مٿي سڌي ڪري فرمايائين ته خبردار! اگر ڪنهن چيو ته محمدﷺ جن وفات ڪري ويا آهن ته پوءِ هن تلوار سان سندس سر اڏائي ڇڏيندس. بهرحال هر هڪ صحابي پنهنجي حال کان بي حال هو.
ان وقت حضرت ابو بڪر صديق رضه جو سينو هو. جنهن پنهنجي فهم و فراصت سان اهڙو ته استقلال ڏيکاريو جو دنيا حيران رهجي ويئي ۽ اچڻ واري دنيا لاءِ راهون ٺهي ويون. ان اصحاب سڳورن کي دلداري ڏيئي هوش ۾ آندو جنهن پُر مغز، پُر خلوص هڪ خطبو ڏنو. جنهن ۾ قرآن پاڪ جي آيت پڙهي فرمايو ته ماڪان محمد ابا احدمن رجالکم الخ ترجمو: محمد اوهان مان ڪنهن جو به پي ناهي. هو الله جو آخري رسول ۽ بندو آهي. اوهان مان جيڪو به الله جي بندگي ڪندڙ آهي. ان کي معلوم هئڻ کپي ته الله زنده آهي ۽ زنده رهڻ وارو آهي. ان جي ذات کي ئي بقا آهي باقي سڀ فنا آهي. هر مخلوق شيءِ موت جو مزو چکندي، حضرت محمدﷺ اسان کان جسماني طور جدا ٿي چڪا آهن ۽ وڃي پنهنجي رب سان ملاقي ٿيا.
انهي کان بعد حضرت عمر رضه پنهنجي تلوار اڇلائي ۽ جملي اصحاب سڳورن جا هوش و حواس بحال ٿيا ۽ پاڻ ڪريمن جي تڪفين و تجهيز جو عمل شروع ٿيو. حضورﷺ جن فرمايو. جنهن منهنجن شيخين، سُهرين صديق رضه ۽ عمر رضه جي مخالف ڪئي تنهن منهنجي مخالفت ڪئي. جنهن منهنجي مخالفت ڪئي. تنهن گويا ڪ خدا جي مخالفت ڪئي. پوءِ سوچيو ته ڪنهن جي مخالفت ڪري رهيا آهيو؟ حضرت نبي ڪريمﷺ جن پهريون حج اڪبر صديق اڪبر رضه کي پنهنجو نائب ”اميرالحج“ ڪري موڪليو هو.