سامهون جنت البقيع هو, مقدس خاموش دنيا
هن قبرستان جي خاڪ پاڪ تان دنيا جون مڙيئي بادشاهون گهوري ڇڏجن ته به گهڻو گهٽ آهي ۽ هِن مٽي جو ملهه مهانگو ۽ مٿاهون آهي. ڇو ته انهي مٽي ۾ ڪئين قطب، ابدال، ولي ۽ اهي عظيم هستيون ستل آهن. جن لاءِ ڀِٽ ڌڻي فرمايو آهي ته:
جاڳي جن ياد ڪيو. ساري رات سبحان،
ان جو عبداللطيف چئي مٽي لڌو مان،
ڪوڙين ڪن سلام، اچيو آسڻ ان جي.
جنهن کي اها جنت البقيع جي ڀلاري ڀُون نصيب ٿي ان جا ڀاڳ ڀلا ٿيا. ڄڻ جنت الفردوس ۾ جاءِ ملي ۽ پرين جا پاڙيسري ٿيا. جنت البقيع مدينة المنوره جو مقدس شهر خموشان آهي. اسان گهنگارن جي طرفان داورجي دربار ۾ دمدم دعا آهي ته اهو مولو ملڪ ڌڻي تعاليٰ مٿن پنهنجي ٻاجهه، رحمت، فضل، سلامتي ۽ رضا جي بارش هردم وسائيندو رهي. سندن قبرن کي راحت، ۽ پنهنجي نور سان منور فرمائي. آمين.
جنت البقيع جي فضيلت جي باري ۾ پاڻ ڀلارنﷺ فرمايو ته قيامت جي ڏينهن سڀ کان پهريائين آئون ۽ منهنجا ٻئي سُهرا اٿاريا وينداسون ۽ پوءِ جنت البقيع ۾ جيڪي مومن مرد ۽ مومن عورتون هوندا. انهن کي اٿاريو ويندو. انهي کان پوءِ مڪي مڪرمھ جي مقدس قبرستان جنت المعليٰ جا مدفون مسلمان اٿاريا ويندا. انهن ٻنهي قبرستان مان اٿندڙن جا چهرا چوڏهين جي چنڊ وانگر روشن هوندا. سڀئي بنان حساب ڪتاب جي بهشت ۾ داخل ٿيندا. جنت البقيع جي مدفونن لاءِ شفاعت ڪرڻ منهنجي مٿان واجب آهي. جو اهي منهنجا پاڙيسري آهن. جن پاڻ ملهائي ٻنهي جهانن ۾ سُرخرو ٿيا. الله جي رحمت هر وقت مٿن هجي شال.
جنت البقيع قبرستان ۾ داخل ٿيڻ وقت ڪا به خبر نٿي پوي ته هي قبر ڪنهن جي آهي ڇو ته اسان جي قبرستانن ۾ قبرن جي سڃاڻڻ لاءِ ڪتبا يا نالي جي سِر، تختي لڳل هوندي آهي. جنهن سان مدفون جي سڃاڻپ ٿئي ٿي. مگر هت سعودي سرڪار انهن کي غير اهم سمجهي ڪا به نشاندهي نه ڇڏي آهي. هڪ ته ان ڪري جو تعارفي پٽي سان ماڻهو عقيدت ۽ محبت جي ڪري متان خلافِ شرع ڪو شرڪ جو ڪم نه ڪري وجهن. جيئن اسان جي ملڪن ۾ عام جام آهي. بزرگن جي قبرن تي نياز، نذر، مرادون، گهرڻ سجدا ۽ طواف ڪرڻ وغيره عام آهي. ٻيو ته ڪو شومي بدبخت، پليت دل تعارفي ڪتبي جي ڪري پنهنجي خباثت ظاهر ڪري. متان نه اها نت ڪري وجهي جملي قبرستان هموار زمين آهي. هر قبر تي هڪ پٿر رکيل آهي. ان لاءِ ته هت قبر آهي. هن قبرستان ۾ پاڻ ڀلارن جون چار ئي نياڻيون زينب رضه، رقيھ رضه، ام ڪلثوم رضه ۽ فاطمة رضه دفن ٿيل آهن. هڪ پٽ ابراهيم بن ماريھ قبطيھ جي بطن مان پيدا ٿيو. جيڪو جنت البقيع ۾ مدفون ٿيل آهي ۽ سندن نَو گهرواريون مومنين جون مائرون پڻ جنت البقيع ۾ مدفون آهن. باقي پاڻ ڪريمن جون ٻه گهرواريون هڪ ام المومنين حضرت بي بي خديجة الڪبري رضه جن جو نڪاح مڪي پاڪ ۾ ٿيو ۽ وفات به مڪي پاڪ ۾ عالم الحزن هجرت کان پنج سال پهرين ٿي ۽ جنت المعليٰ مڪي ۾ دفن ٿيل آهي ۽ ٻي بي بي حضرت ميمونه بنت حارث عامري مڪي پاڪ کان ڏهه ميل پري سَرف نالي ڳوٺ ۾ سن 51 هجري ۾ وفات ڪئي. اتي ئي دفن ٿيل آهي. ۽ سندن نڪاح به سرف ڳوٺ ۾ ٿيو هو.
هن قبرستان ۾ مظلوم شهيد حضرت عثمان بن عفان خليفه رسول ثالث، داماد رسولﷺ ذي النورين جي پڻ قبر مبارڪ آهي. حضرت عثمان غني يار نبيﷺ آهن. جيڪو پنهنجي قبيلي ۾ معزز عثمان غني يعني شاهوڪار جي نالي سان مشهور هو، نبي پاڪ جون ٻه نياڻيون هڪ ٻي پٺيان حضرت عثمان غني جي نڪاح ۾ هيون.
حضورﷺ کان پڇيو ويو ته توهان ٻه نياڻيون حضرت عثمان کي پرڻائي ڇڏيون آهن؟ ته پاڻ ڀلارنﷺ جن فرمايو ته هي ٻه هيون. اگر منهنجون سَو نياڻيون هجن ها ته اهي به هڪ ٻي پٺيان عثمان غني رضه کي پرڻايان ها. اسلام جي ترويج خاطر جيڪي جنگيون ٿيون ته پاڻ بنفس نفيس شريڪ ٿيڻ کان علاوه سندن مال جو گهڻو حصو اعلاء ڪلمة الحق جي خاطر قربان ڪيو. هڪ ڀيري پاڻ ڀلارا ليٽيل هئا ته ابو بڪر صديق آيو. حضرت عمر رضه آيو. پاڻ ڀلارا ساڳي ڪيفيت ۾ ليٽيل ئي رهيا. ۽ سندن پنڊلي مبارڪ کليل هئي. ايتري ۾ حضرت عثمان غني رضه آيا ته پاڻ ڀلارا اٿي سڌا ٿي ويهي رهيا ۽ پنهنجي پنڊلي مبارڪ ڍڪي ڇڏي. صحابه ڪرام رضه پڇيو ته اي الله جا رسولﷺ ابو بڪر و عمر شيخين آيا ته توهان ساڳي ڪيفيت ۾ رهيا ۽ حضرت عثمان غني رضه آيا ته توهان فوراً سڌا ٿي ويٺا ۽ پنڊلي مبارڪ تي ڪپڙو درست ڪيو؟ جواب ۾ سهڻي سائين فرمايو ته جنهن ماڻهو جو حياء خود ملائڪ ڪن ٿاته آئون ان جو حياء ڇو نه ڪريان؟ مدينه منوره ۾ مسلمانن وٽ پيئڻ لاءِ مٺي پاڻي جو کوهه نه هو. انهي لاءِ مسلمان هميشه هڪ يهودي جا محتاج هوندا هئا. اهو يهودي مهانگو ۽ بي ٽيمو پاڻي ڏيندو هو. حضرت عثمان غني اهو کوهه يهودي کان خريد ڪري مسلمانن ۾ وقف ڪري ڇڏيو. اهو کوهه اڄ به مسجد ذوالقبلتين جي رستي ۾ ڪوٽ اندر موجود آهي. البتھ هن وقت استعمال هيٺ ناهي.
جنت البقيع جي ڪوٽ اندران مسجد نبوي طرف خيراتي اسپتال جي مٿان حضرت عباس رضه جي قبر مبارڪ آهي. جتي هر وقت اهل تشيع عورتن توڙي مردن جو هڪ وڏو تعداد موجود هوندو آهي. جيڪي مرثيا ۽ سلام چوندا رهندا آهن. جنت البقيع اندر ڪجهه گهمي ڦري ڪيل تلاوت، تسبيع ۽ تهليل جو جملي مومنين و المومنات لاءِ ايصال ثواب ڪيو سون. اهل قبور جي بلندي درجات، رحمت و رضاءِ الاهي جي نزول لاءِ دعائون گهريون سون ۽ انهن مقرب هستين جي مهابي ۽ واسطي سان اسان سراپا عاصين جي مغفرت، خير و برڪت ٻنهي جهانن جي ڀلائي. خاتمو بالخير ۽ وري در دوست جي گهرائڻ جي دعا گهري سون. ”شل ٻاجهارو ٻاجهه ڪري“ معمول مطابق اهو ڏينهن خير سان گذريو. ٻي ڏينهن زيارات مديني لاءِ صبح فجر نماز باجماعت مسجد نبويﷺ ۾ پڙهي. جاءِ تي آياسين جتي چانهه ناشتي کان واندا ٿي هڪ بس ۾ اسان پندرهن ڄڻن کانسواءِ تقريباً پنجاهه کن معتمرين جو قافلو هڪ سٺي سينيئر گائيڊيٽ پنجابي لاهور واسي سان، جنهن چيو ته مونکي هت ڪم ڪندي تقريباً اوڻٽيهه سال ٿي ويا آهن. منهنجو ڪم اهو ئي آهي جو آئون حاجين ۽ عمري وارن کي زيارتون ڪرائيندو آهيان. گاڏي اسان کي کڻي جنت البقيع جو ٽن ڪاٽي مسجد غمامه، مسجد علي، مسجد ابوبڪر صديق، ۽ اها جاءِ جيڪا اڳين زماني قديم ۾ ثنيات الوداع جي گهاٽي جي نالي مشهور هئي. يعني ”ڳوٺ جو هنج“ جتي اڳي رواج موجب ڳوٺاڻا اتي اچڻ واري جو استقبال ۽ وڃن واري کي الوداع ڪندا هئا. جتي پاڻ ڪريمن جي مديني ۾ داخل ٿيڻ کان پهريائين مديني جي ماڻهن سردار دوجهان جو استقبال ڪيو هو ۽ ننڍڙن ٻارن ۽ ڇوڪرين آمِد رسولﷺ جي موقعي تي مرحبائي گيت چيا هئا.
طلع البدر علينا من ثنيات الوداع،
مرحبا يا محمد مرحبا، اهلاً وسهلاً يا محمد مرحبا
هن وقت اُت ٻارن جو اسڪول آهي، جنهن جو نالو مدارس قصويٰ الاهليھ آهي. اسان اسڪول گيٽ تي بيهه اهو هنڌ ڏٺو سون. ان کان بعد حضرت سلمان فارسي رضه جي کجين جو باغ ڏٺو سون، جنهن جو تعارف مٿي پڙهي آيا آهيون.
پوءِ مسجد قباء جو ديدار ڪيو سون. جنهن جي باري ۾ رسول پاڪﷺ جن فرمايو ته جنهن ان ۾ ٻه رڪعتون نفل پڙهيون. تنهن کي مقبول عمري جو ثواب حاصل ٿيندو. دنيا ۾ سڀ کان پهرين مسجد اسلام، مسجد قباء آهي. اسلامي تاريخ ۾ مسجد قباء کي، خصوصي اهميت حاصل آهي ڇو ته هن مسجد سان سيرت طيبھ جو اهو دور وابسته آهي جنهن کان سواءِ اسلامي تاريخ يا سيرت طيبھ جو تذڪرو اڌورو آهي.
مسجد جي هاڻوڪي اڏاوت واقعي اسلامي فن جو اڻ لڀ مثال آهي. مسجد ڪافي ڪشادي عمارت بنهي بلند آهي. مسجد جو فرش قيمتي پٿر سنگ مر مر جو ته خوبصورت ميمبر به سنگ مرمر جو، مسجد ۾ هر قسم جي سهوليت موجود هئي. مسجد ۾ بهترين قالين، ايئرڪنڊيشنڊ، لائبرري، بيت الخلاءِ، وضو خانا، مسجد جي ملازمن لاءِ رهائشي ڪمرا، پارڪنگ، باغيچو وغيرهم، غرضيڪ بهترين انتظام سان معمور آهي. جنهن لاءِ خالق ڪائنات پنهنجي ڪلام الاهي ۾ شاهدي ڏني آهي ته هن مسجد جو سنگ بنياد صاحب تقويٰ تي رکيو آهي. اي محمد تون انهي ۾ پنهنجي رب جي بندگي لاءِ بيهندو ڪر يعني نماز پڙهندو ڪر.
انهي کان پوءِ حضرت عثمان غني وارو اهو کوهه جيڪو هُن هڪ يهودي کان خريد ڪري مفاد عامه لاءِ مسلمانن ۾ وقف ڪري ڇڏيو هو. اهو ڏٺو سون، جيڪو هڪ ڪوٽ ۾ بند پيل هو. انهي کان پوءِ مسجد ذوقبلتين ڏٺي سون. ڏاڍي ڪشادي، نهايت خوبصورت هر نموني سان شاندار هئي. اڳتي وري هڪ مصنوعي آبشار چشمو ڏٺو سون جنهن جو پاڻي جبل تان لهي رهيو هو. ڏاڍو عجيب منظر هو. ڏسي ڏاڍا خوش ٿيا سون. ان کان پوءِ جبل احد، جبل روماتھ هي اهو ٽڪر آهي جو جنگ احد جي موقعي تي پاڻ ڀلارن جنهن دستي کي هن هنڌ مقرر ڪرڻ تي کين فرمايو هو ته جيسين آئون نه چوان تيسين اها جاءِ نه ڇڏجو. مگر انهي دستي ڪافرن کي شڪست ملڻ تي اهي ڪافر وٺي ڀڳا ۽ ان دستي پنهنجي فتح سمجهي اها جاءِ ڇڏي ڏني ۽ ڪافرن وري اها جاءِ خالي ڏسي. مٿي چڙهي آيا ۽ حملو ڪري ڏنو. پوءِ اها فتح مسلمانن جي حق ۾ شڪست ۾ بدلجي ويئي ۽ ٻاهتر ناميارا اصحاب ڪرام رضه شهيد ٿي ويا. جن جون قبرون اتي شهداء احد جي نالي قبرستان ۾ موجود آهن. ٻين کان علاوه حضورﷺ جن جي چاچي حضرت حمزه رضه جي مزار اقدس به اتي آهي. جنهن کي وحشي نالي ڪافر شهيد ڪيو هو. سندس نڪ ۽ ڪن ڪٽيا ويا هئا ۽ سندن جگر هنده نالي هڪ يهودي عورت ڪڍرائي چٻاڙيا هئا ڇو ته جنگ بدر ۾ سندس ڀاءُ جيڪو مشهور پهلوان هو ۽ يهودين کي ان جي پهلواني تي وڏو ناز هو، اهو حضرت حمزه رضه جي هٿان قتل ٿي ويو هو. انهي عورت وڏي ضد ۽ خار سان اهو بدبختي وارو عمل ڪرايو هو.
انهي کان علاوه ٻيون جيڪي زيارتون ڪيون سون. انهن مان اها جاءِ جيڪا جبل احد ۾ آهي. حضورﷺ جن پناهه ورتي هئي. جبل سلع، مسجد فتح، مسجد حضرت سلمان فارسي، مساجد خمس، جنگ خندق جو هنڌ وغيره
نوٽ: مون انهن مقامات مقدسه جو تعارف نه ڪرايو آهي. ان ڪري جو انهن جو تعارف ڪافي سارن ڪتابن ۽ سفرنامن ۾ گهڻو ڪري آيل آهي ۽ طوالت جي ڪري اهو بحث ڇڏي ڏنم.
هاڻ نماز ظهر جو ٽائم ويجهو اچي چڪو هو. زيارات کي ختم ڪري اچي مسجد نبوي کي ويجها ٿياسون ۽ ظهر نماز باجماعت پڙهي رهائشگاهه تي پتهاسون. ماني کائي ڪجهه دير آرام ڪيو سون. شام جو چار بجي اٿي نماز عصر، مغرب ۽ عشاء مسجد نبوي ۾ پڙهي رهائشگاه آياسون ماني کائي سمهي پياسون. وري صح ٽي بجي اٿي مسجد نبوي پهتاسون تسبيح، تهليل، تلاوت ۽ نماز فجر کان فارغ ٿي جاءِ تي آياسون. آرام ڪري ناشتي کان فارغ ٿي ڏهه بجي مسجد نبويﷺ ۾ حاضر ٿياسون. تحية المسجد کان پوءِ باب السلام کان داخل ٿي. بارگاهه رسالت مآب ۾ درود و سلام لاءِ حاضر ٿياسون.