ڪفار قريش ۽ مشرڪين مڪھ جي ميٽنگ
ڪفار مڪه هر طرف پنهنجا جاسوس مقرر ڪيا. رسول خداﷺ جي هر وقت هر طرف چوڪسي ڪرڻ لڳا ته هي ڪيڏانهن وڃي ٿو. ڪنهن سان ڳالهائي ٿو. ڪنهن سان ملي ٿو.
انهي دوران ابو لهب پوري قوم جي هڪ ميٽنگ ڪوٺائي ته ڪهڙو لائحه عمل اختيار ڪجي جو نانگ به مري وڃي ۽ لٺ به بچي وڃي.
آخرڪار ابولهب جي گهر هڪ وڏو عظيم الشان اجتماع ڪوٺايو ويو. جنهن ۾ سڀني قبيلن جا معزز ماڻهو جمله خاندان جا سردار، شرفاء مڪه، ڪاهن اعراف وغيرهم غرضيڪ هر طبقي جو ماڻهو شريڪ ٿيو. انهن ماڻهن مان قابل ذڪر ابولهب، ابوجهل، ابوسفيان، وليد بن مغيره. عاص بن وائل اسمعي، عتبه بن ربيع، عقبھ بن ابي معيطه، عمر بن خطاب، خالد، بن وليد، حمزه، عباس، عتبھ، شيبھ وغيره.
هي سڀ اهي ماڻهو هئا جن جو اثر و رسوخ نه صرف مڪي ۾ هو بلڪ مڪي کان ٻاهر پوري حجاز ۽ تمام عرب ۾ اهي ماڻهو معزز و متفخر سمجهيا ويندا هئا. جڏهن سڀ ماڻهو اچي ويا ته باقاعده اجلاس شروع ٿيو. جنهن جي صدارت لاءِ ابوجهل کي مقرر ڪيو ويو ۽ ابولهب بيهه ڪري هڪ جوشيلي تقرير ڪئي.
منهنجا عزيز: غيرتمند قريش ۽ اهل عرب جئي لات جئي منات و عُزيٰ. اڄ اسان سڀ هت ان ڳالهه لاءِ گڏ ٿيا آهيون ته اسان منجهان ئي هڪ شخص کليو کلايو. ظاهر ظهور ۽ علي الاعلان چئي رهيو آهي ته هي مصنوعي خدا مٽي جا بت ڪجهه ناهن ۽ اوهان جو موجوده مذهب باطل آهي ۽ اوهان جا ابا ڏاڏا گمراه هئا. اي منهنجي قوم هاءِ افسوس! منهنجي زنده هوندي . آئون ڇا ٻڌي رهيو آهيان؟ ۽ ڇا ڏسي رهيو آهيان؟
اي ڪاش منهنجي ماءُ مون کي نه ڄڻي ها! ته اڄ اهو خواري جو ڏينهن ۽ منهن ڏسڻو نه پوي ها! هاءِ افسوس، ڪاش آئون هن کان اڳ مري وڃان ها. جو اڄ پنهنجن خدائن ۽ معبودن جي توهين ۽ تذليل نه ڏسي سگهان ها. جيڪا اڄ ڏسان پيو. هو ماڻهو... هن ڪائنات جو خالق هڪ اهڙي خدا کي چوي ٿو. جيڪو ڏسڻ ۾ نٿو اچي ۽ نه ئي ان کي ڪنهن ڏٺو آهي. هڪ اڻ ڏٺي خدا جي پوڄا لاءِ چوي ٿو ۽ پنهنجو پاڻ کي ان خدا جو رسول سڏائي ٿو ۽ چوي ٿو ته مون کي خدا جو رسول ڪري مڃو ته توهان ڪامياب ٿي ويندو. اگرچه هو ماڻهو منهنجو ڀائيٽيو آهي مگر آئون علي الاعلان چوان ٿو ته منهنجي ان سان ڪا مائٽي ڪونهي. هن جو دماغ خراب آهي. هو ڪوڙو ۽ لالچي انسان آهي.
هي دين ايمان ۽ مذهب جو معاملو آهي. مون کي ايتري قدر ڏک آهي جو جيڪڏهن منهنجو وس پڄي ته آئون پنهنجن معبودن جي برائي ڪرڻ واري جو پنهنجي هٿ سان خاتمو ڪري ڇڏيان نه رهي بانس نه بجي بانسري.
منهنجا بزرگو: عجب ڳالهه آهي ته ان نئي مذهب کي ڪافي سارن ماڻهن اختيار ڪيو آهي. مون کي حيرت آهي جو ماڻهو ڪهڙي طرح پنهنجو مذهب مٽائين ٿا. حالانڪه انهن ۾ اسان جا غلام به آهن. ۽ انهن ۾ اسان جا ويجها عزيز پڻ آهن. مون کي ان ڳالهه تي تمام گهڻي خوشي ٿي آهي جو منهنجي سڏڻ تي توهان تمام معزز ۽ اڪابرِ قوم هت موجود آهيو. مونکي يقين آهي ته ڪو نه ڪو اهڙو فارمولو سوچيو جنهن سان مسئلي جو حل ٿي وڃي. آئنده جو خطرو به ٽري وڃي جئي لات جئي منات. ابولهب جي ڊگهي ۽ تفصيلي تقرير کان بعد ابو سفيان اٿيو ۽ ان چيو.
ابوسفيان: عزيز دوستو ڪيتري قدر غيرت ۽ شرم جي ڳالهه آهي جو اسان جي سامهون اسان جي معبودن جي برائي ٿي رهي آهي ۽ اسان بلڪل خاموش ڏسون پيا ڇا؟ اسان ايتري قدر نامرد، بزدل ۽ بي حس ٿي ويا آهيون، جو اسان جي معبودن جي اهانت جي باوجود اسان جي دلين ۾ حرارت، قومي غيرت ۽ دماغن ۾ جوش و جزبو پيدا نٿو ٿئي. اسان جي بي حسي جي حد ٿي ويئي آهي ته پوءِ اسان کي زنده رهڻ جو ڪو به حق ناهي. يا ته جوش و جزبي سان اٿوَ. ۽ پنهنجي معبودن جي برائي ڪرڻ وارو ڪير به هجي. ان جو خاتمو ڪريو. يا پنهنجي ئي هٿن سان پنهنجا گلا ڪپي مري وڃو نه ڪير هوندو نه ڪير ذلت ڏسندو. ابوسفيان جي دونهيندار ۽ دهماڪي خيز تقرير حاضرين ۾ تمام وڏو جوش ۽ جزبو گرمائي ڇڏيو هو. ان کان پوءِ حضرت عمر بن خطاب کي وارو مليو جنهن چيو:
عمر بن خطاب: اي اهل عرب قريشيو، تقريرون گهڻيون ئي ٿي چڪيون آهن. ميٽنگ جو مقصد واضح آهي. وقت مزيد ٽائيم وڃائڻ جي اجازت نٿو ڏي. پاڻي نڪ کان مٿي چڙهي چڪو آهي. هاڻ گهڻو ڪجهه ٿي گذريو آهي. منهنجو مشورو آهي ته جنهن جنهن جو رشتيدار يا غلام صحيح دين ڇڏي مسلمان ٿيا آهن. اهي ئي انهن کي لغام ڏين انهن جو کاڌو پيتو بند ڪري کانئس سوشل بائيڪاٽ ڪئي وڃي. قيد ڪري سرعام اهڙي سخت سزا ڏني وڃي جو هو ته ڇا پر ٻيو ڪو، جنهن جي خيال وهم ۾ مسلمان ٿيڻ هجي ته اهو به نصيحت ۽ سبق وٺي جو مسلمان ٿيڻ کان ڊپ ڪري ۽ مسلمان ٿيڻ جي جرائت نه ڪري سگهي.
هن مجلس شوريٰ تمام قبائل مڪي ۾ مسلمانن جي خلاف نفرت، حقارت، جوش، ۽ غيرت و غضب جي لهر ڊوڙائي ڇڏي هئي.
ميٽنگ ۾ هڪ ٺهراء بحال ڪيوويو ته هڪ وفد سردار ابو طالب وٽ وڃي. ان کي سمجهايو وڃي ته هو پنهنجي ڀائيٽيي محمد کي سمجهائي. مسئلي جو حل نڪري ته بهتر. نه ته پوءِ سِر جو جواب پٿر سان ڏنو وڃي. سڀني انهي تجويز جي تائيد ڪئي ۽ مجلس برخاست ٿي. هر هڪ مسلمانن کي چونڊي چونڊي، هر ڪنهن کان جيتري قدر ٿي سگهيو. سختيون ڪرڻ شروع ڪري ڏنيون. جنهن کان جيتري قدر ٿي سگهيو ان پنهنجي وسان نه گهٽايو ۽ مسلمانن جي زندگي زهر ۽ تنگ ڪري ڇڏيائون حضورﷺ انهن کي صبر ۽ ضبط جي تلقين ڪندا هئا ۽ فرمائيندا هئا ته، ”فَاِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا“ ڏکن سان گڏ سک آهن. اهي تڪليفون عارضي آهن ۽ جلد ئي لُڙ لهي ويندا آخر ۾ توهان مومن ئي ڪامياب آهيو.