سفرناما

دلبرﷺ جي ديس ۾

ڪتاب ”دلبر ﷺ جي ديس ۾“ مڪي ۽ مديني جو سفرنامو آهي،مولوي محمد يامين لکي ٿو؛ ”جيئن ته، ”دلبرﷺ جي ديس ۾“ هڪ مذهبي رنگ ۾ لکيل تاليف آهي تنهن ڪري انهي ٿري لهجي ۾ خشڪ واريءَ تي ديار حبيب جو داستان، تيز وڏ ڦڙي مينهن وارو وسڪارو ڪندي محسوس ٿئي ٿو ته، پرينءَ جي پار جي هُٻڪار ۽ سرور ڀري سُرهاڻ هيءَ ڪتاب پڙهندي هتي محسوس ٿئي پئي! سبحان الله!
Title Cover of book دلبرﷺ جي ديس ۾

واهه ايوب انصاري ڀلا ڀاڳ تنهنجا

تان جو محلو بنو ملڪ بن النجار ۾ پهچي هڪ غيرآباد ۽ بيڪار زمين تي وڃي بيٺي ڪجهه دير بيهڻ کان بعد ويهي رهي. ليڪن ويهي ۽ جلدي سان اٿي هلڻ لڳي مگر ڪجهه هلڻ بعد پاڻهي واپس مڙي ۽ ٺيڪ ساڳي جڳهه تي ويهي رهي. پنهنجي گردن هيٺ ڪري پڇ هلائڻ لڳي. مطلب هي هو ته منزل مقصود اچي ويئي آهي. هاڻ هيٺ لهو. حضورﷺ جن هيٺ لٿا ۽ انهن کي ڏسي باقي قافلي وارا به پنهنجن پنهنجن اُٺن تان لهي پيا.
اها غيرآباد زمين حضرت ابو ايوب انصاري جي هئي. جيڪو حضورﷺ جن جي ناناڻڪي مان هئا. ان کي خواب خيال ۾ ئي نه هو ته ڪو شهنشاهه دوجهان اچي هت لهندا ۽ ان کي حضورﷺ جن جي خدمت جي سعادت حاصل ٿيندي.
جڏهن حضرت ابو ايوب انصاري ڏٺو ته سرور ڪونينﷺ جن جي سواري منهنجي گهر اچي ويٺي آهي ۽ آمنھ جو لال، دُر يتيم پارس، هيٺ لهي منهنجي گهر تشريف وٺي اچي رهيا آهن. انهي اڳتي وڌي سلام ڪيو ۽ عرض ڪيائين. ابو ايوب انصاري، اي الله جا رسولﷺ هي غريب خانو منهنجو گهر آهي... آئون غريب ماڻهو آهيان ڇا؟ سڄڻ سار لهي. مون غريب کي مهمانداري جو شرف بخشيندا؟
آنحضرتﷺ: ”مُرڪي فرمايو“ غريبي يا اميري دنيا دارن جي نطرن ۾ ڪا وقعت رکندي هوندي. آئون ته خود غريب آهيان. دين دارن لاءِ اها ڳالهه ناهي مسلمان غريب هجي يا امير. سڀ پاڻ ۾ برابر آهن ۽ پاڻ ۾ ڀاءُ آهن انما المومنون اخوت. تو ن به ڀاءُ آهين. آئون تنهنجي گهر تر سندس ۽ مون کي ائين ئي حڪم ٿيل آهي. حضرت ايوب انصاري اها نويد مسرت ۽ روح پرور جواب ٻڌي ڏاڍو خوش ٿيو. فرط خوشي ۽ محبت مان ان جي اکين مان خوشي جا لُڙڪ لارون ڪري لڙي پيا اڳتي وڌي خوش ٿي پاڻ ڀلارن جو سامان کنيائون ۽ گهر اندر داخل ٿي ويا.
ٿوري دير بعد ٻنهي جهانن جو شهنشاهه ابو ايوب انصاري جي جهوپڙي نما گهر ۾ تشريف فرما ٿيا. عام ماڻهو جلوس وارا حضرت ابو ايوب انصاري جي خوشي بختي تي رشڪ ڪرڻ لڳا.
سڀ سَميون، سڀ سومريون، سڀني ڳچي هار،
پسڻ ڪارڻ پرين جي سڀن وڇايا وار،
ڍوليو تنين جي ڍار جي هيٺايون هليون.

مدينو اُخوت ۽ محبت جو خزينو
آنحضرتﷺ حضرت ابو ايوب انصاري جي گهر رهڻ لڳا ۽ ان جي گهر جي اڳيان زمين جو هڪ ٽڪرو ”پلاٽ“ خالي پيو هو. ان ڪري مسلمان روزانو انهي ميدان ۾ گڏ ٿيندا هئا. حضورﷺ جن اتي اچي وعظ و نصيحت ڪندا هئا. جيڪي ماڻهو مڪي مان پنهنجا گهر ٻار ڇڏي آيا هئا تن کي مهاجر ۽ جيڪي ماڻهو يثرب ۾ رهڻ وارا هئا ۽ مسلمان ٿي مهاجرين جي امداد ۽ اعانت ڪندا هئا. انهن کي انصار چوڻ لڳا.
مهاجرين ۽ انصارين ۾ بي حد محبت ويگانگت اهڙي ته پيدا ٿي ويئي جو حقيقي ڀائرن ۾ به اهڙي محبت. اهڙي همدردي ۽ اهڙي رواداري نه ڏٺي ويئي جهڙي مهاجرين و انصار ۾ پيدا ٿي ويئي هئي.
هي هجرت جو پهريون سال هو. سن هجري انهي سال کان شروع ٿيو. جو دنيا ۽ اسلام ۾ اڄ تائين جاري آهي. انشاء الله قيامت تائين جاري رهندو. اگرچه پاڻ سڳورن ڏسي ورتو هو ته مهاجرين و انصار هڪ روح ٻه قالب آهن. يا هڪ سڪي جا ٻه پاسا آهن. هڪ ٻي جي ڏک سک ۾ ڀاڱي ڀائيوار آهن. مگر ضرورت هن ڳالهه جي هئي ته جملي مسلمان هي سمجهي وٺن ته حقيقي اخوت ”ڀائيچاري“ ڪهڙي شيءِ آهي. پاڻ ڀلارن هڪ ڏينهن. جنهن وقت تمام مسلمان مهاجرين و انصار جو تعداد نوي افراد تي مشتمل هو. جيڪي حضرت ابو ايوب انصاري رضه جي گهر جي سامهون حضرت انس رضه جي گهر گڏ ٿيا. اتي آنحضرتﷺ جن اخوت ۽ اسلامي مساوات جي موضوع تي وعظ فرمايو.
پاڻ سڳورن فرمايو، تمام حمد و ثناء ۽ سڀ واکاڻون واحد کي جڳائين ٿيون جيڪو ساري عالم جو پروردگار آهي هو پنهنجي مخلوق تي ايتري قدر مهربان آهي. جو جڏهن ٻانهون ان کان منهن موڙي، هجر و شجر، سج و چنڊ مخلوقي شين جي پوڄا ڪري ٿو ۽ ان حقيقي خالق ۽ سندس قدرت کي ڀلجي وڃي ٿو ته اهو رب پنهنجا رسول، نبي ۽ پنهنجا پيغمبر موڪلي ماڻهن کي صراط مستقيم تي آڻي، ضلالت و گمراهي کان ڇوٽڪارو ڏياريندو آهي. اهڙي طرح اُهو رب هن دنيا ۾ هزارين نبي موڪلي چڪو آهي ان رب مون کي به خاتم المرسلينﷺ ڪري موڪليو آهي. مون کان بعد ڪوئي هادي ڪوئي نبي ڪوئي رسول ڪوئي پيغمبر يا ڪوئي ڪوڙو ظلي نبي نه موڪليو ويندو ۽ نه ئي هاڻ ڪنهن نبي جي اچڻ جي ضرورت آهي. قصر نبوت جي آخري سر آئون آهيان ۽ اها قصر نبوت هاڻ مڪمل ٿي چڪي آهي. هاڻ ڪنهن به سِر جي ڪا به ضرورت ناهي. ياد رکو! نئي نبي جي اچڻ جي ضرورت ان وقت ٿيندي آهي، جڏهن اڳين مذهب ۾ ان جا پوئلڳ تغيرو تبدل ڪري ان جي اصل حقيقت کي ختم ڪيو وڃي. سابقه تمام آسماني ڪتابن ۽ صحيفن ۾ ردوبدل ڪري ماڻهن ۽ انهن جي عالمن پنهنجي مرضي مطابق انهن کي بدلائي ڇڏيو هو.
جڏهن به مذهب ۾ تغير ۽ آسماني ڪتاب ۾ تحريف ٿي ته مشيت الاهي مطابق نئون نبي موڪليو ويو. هاڻ مون کان بعد ڪنهن به نبي جي ضرورت ان ڪري نه هوندي جو قرآن مجيد ۾ زير و زبر جي تبديلي به غير ممڪن آهي، ڇو ته خدا ان فطري مذهب اسلام ۽ ان مقدس آسماني ڪتاب قرآن پاڪ جي حفاظت جو ذمو خود پاڻ کنيو آهي. ترجمو: هي ڪتاب مون نازل ڪيو آهي ۽ آئون ئي ان جو محافظ آهيان. هي مقدس ڪتاب ڪلام الاهي ماڻهن جي سينن ۾ محفوظ رهندو. قيامت تائين ماڻهو ان کي ازبر ياد ڪندا رهندا.
مسلمانو: کل مومن اخوت، سڀ مسلمان پاڻ ۾ ڀائر آهن. حقيقي ڀائر آهن. حقيقي ڀائرن کان به وڌ مسلمانن کي پاڻ ۾ محبت هئڻ گهرجي. جيڪو مسلمان پنهنجي مسلمان ڀاءُ جي مدد نه ڪندو. ان جي ڏک سور ۾ شريڪ نٿو ٿئي. ڪنهن مسلمان سان حسد ٿو ڪري يا ڪنهن مسلمان سان خوامخواه دشمني رکي ٿو. يا ڪنهن مسلمان کي تڪليف يا نقصان پهچائيندو. انهي تي قهرالاهي نازل ٿيندو. قيامت جي ڏينهن آئون ان جي شفاعت نه ڪندس. ان جا تمام اعمال ضايع ٿي ويندا ۽ ان کي دوزخ جي ٻرندڙ باهه ۾ وڌو ويندو.
تڪبر: غرور، نسل پرستي، دولت تي فخر ڪرڻ، خود غرضي اهي سڀ شيطاني وسوسا آهن. پنهنجي ڪنهن مسلمان ڀاءُ کي پاڻ کان گهٽ سمجهڻ ڪنهن غريب مسلمان کي غُربت جي ڪري حقير خيال ڪرڻ نهايت بري ڳالهه آهي انهي سان مالڪ و خالق ناراض ٿئي ٿو. قيامت جي ڏينهن ذات و نسل جي باري ۾ سوال نه ٿيندو بلڪ اعمال صالح، نماز، روزه، حج، زڪوات ۽ توحيد جي باري ۾ پڇيو ويندو. الله پاڪ وٽ مقرب بنجڻ لاءِ دولت، حسن، حسب نسب معيار ناهن. بلڪ حسنِ اخلاق ۽ تقويٰ سان الله پاڪ جو قرب حاصل ڪري سگهجي ٿو.
مسلمان پاڻ ۾ ڀائر آهن. انهن کي هڪ جسم وانگر، گهرجي ڀاتين وانگر، ڀائر بنجي رهڻو آهي. حقيقي ڀائرن برابر محبت هئڻ گهرجي. هڪ امير مسلمان جو فرض آهي ته هو پنهنجي غريب ڀاءُ جي هر ممڪن مدد ڪري. جڏهن ڪو مسلمان ڪنهن ضرورت مند مسلمان ڀاءُ جي هر ممڪن مدد ڪري ٿو ته خدا ان تي ڏاڍو خوش ٿئي ٿو. الله جا ملائڪ ان جي حق ۾ دعا خير ڪن ٿا. خدا پنهنجي مقرب ملائڪن کي شاهدي طور فرمائي ٿو ته اوهان شاهد آهيو. مون فلاڻي مسلمان جا پويان گناهه معاف ڪري ڇڏيا. جو ان فلاڻي غريب مسلمان مصيبت زده جي مدد ڪئي آهي.
لهٰذا مسلمانو: پاڻ ۾ محبت ۽ ربط قائم رکو. ڪنهن به مسلمان کي حقير ۽ ذليل خيال نه ڪريو. ور نه، توهان جا اعمال صالح ضايع ٿي ويندا. توهان وڏي نقصان ۽ خساري وارا ٿي ويندا. مون کي سڃاڻو، مون کي مڃو، منهنجي مڃو، مون کي پنهنجو بنايو. آئون هن هڪ رب جي طرفان توهان جي هدايت ۽ رهبري لاءِ موڪليو ويو آهيان. انهي ۾ توهان جي ڪاميابي آهي ۽ فتح هر وقت توهان جا قدم چمندي جڏهن تمام مسلمان پاڻ ۾ ڀائر آهن ته پوءِ هر طبقي جا مسلمان برابري جو درجو رکندا آهن. هڪ مسلمان کي ٻي مسلمان تي ڪا به فوقيت ناهي. توهان سڀ آدم عليھ السلام جو اولاد آهيو. آدم مٽي مان بنايو ويو هو. اها ئي مساوات آهي. اسلام هڪ خدا پرستي ۽ پاڻ ۾ اخوت سان رهڻ جي تعليم ڏيڻ لاءِ آيو آهي. خدا جو حڪم اهو ئي آهي ته مسلمان پاڻ ۾ محبت رکن. همدردي ۽ مساوات قائم ڪن. متفق ۽ متحد رهن انهي ۾ ئي طاقت ۽ ڪاميابي آهي. جڏهن به مسلمان خدا جي ان احڪامن جي نافرماني ڪندا. ذليل و خوار ٿي تباهه و برباد ٿي ويندا.
دنيا جو اصول آهي ته باهمي اُخوت و مساوات بام عروج تي پهچائيندي آهي. جيڪي قومون انهي اصول تي ڪاربند آهن. اهي ترقي جون منزلون طئي ڪندي رهيون آهن ۽ جيڪي انهي اصول کان هٽي ويون. اهي تنزل ۾ اچي دنيا جي صفحي هستي تان ميٽجي ويون. مسلمان جو فرض آهي ته اهو پنهنجي غريب مسلمان ڀاءُ جي هر طرح مدد ڪري. جيڪو مسلمان ڪنهن ٻي مسلمان کي ڪنهن جنگ يا مصيبت کان بچائيندي مارجي ويو ته اهو شهيد آهي. شهيد مرندا ناهن. بلڪ اهي زنده هوندا آهن. انهن جا روح عالم بالا ۾ سير ڪندا رهن ٿا ۽ هن دنيا ۾ ايندا رهندا آهن. مگر توهان انهن جي زندگي کي سمجهي نٿا سگهون.
مسلمانو! خدا جي خوشنودي چاهيو ٿا ته پوءِ پاڻ ۾ محبت ۽ اخوت قائم رکو ڪڏهن به ڪنهن مسلمان سان دشمني يا عداوت نه رکو.
هن تقرير کي سڀ مسلمان عورتون توڙي مرد نهايت شوق ۽ توجهه سان ٻڌي رهيا هئا انهن جي دلين تي رسول خدا جو هر، هر لفظ نقش ٿيندو ٿي ويو. اهڙي طرح جڏهن پاڻ سڳورن تقرير ختم ڪئي ته تمام مسلمانن جي دلين ۾ محبت پيار ۽ اخوت جو درياء ٺاٺون مارڻ ۽ پلٽا ڏيڻ لڳو.