ذمه داري جو احساس:
اميرالمؤمنين فرمايو ته بيت المال جو هڪ اُٺ گم ٿي ويو آهي. مونکي هينئر اطلاع مليو آهي، ان جي ڳولا ۾ وڃي رهيو آهيان.
حضرت عثمان غنيرضه عرض ڪيو ته منهنجا سائين پوءِ ڪنهن خادم کي موڪلي ڇڏيو ها؟ فرمايائون ته عثمان! قيامت جي ڏينهن ان جو سوال مونکان ٿيندو، خادم کان نه ٿيندو. حضرت عثمانرضه وري عرض ڪيو ته الله تعاليٰ توهان جو ڀلو ڪري، ڪجهه دير توقف ڪري پوءِ وڃو ها؟ جو گرمي گهٽ ٿي وڃي ها!
فرمايائون ته عثمان ”نَارُ جَهَنَّمَ اَشَدُّ حَرًّا“ جهنم جي باهه انهي کان به وڌيڪ گرم آهي ۽ آئون عمر ڪمزور آهيان. اهو چئي، انهي تپش ۽ لُو ۾ جهنگ طرف روانا ٿي ويا. اها هئي حڪومت ۽ ذمه داري.
* هڪ دفعي پاڻ سڳوراﷺ ميمبر تي چڙهي خطبو ڏيئي رهيا هئا. فرمايائون ” اسْمَعُوْا وَاَطِيْعُوْا“ منهنجي ڳالهه ٻڌو ۽ تابعداري ڪجو. هڪ بدوي اٿي بيهه، ڀري مسجد نبوي ۾ چيو ته ”لَا نَسْمَعُ وَلَا نُطِيْعُ“ اسان نه تنهنجي ڳالهه ٻڌنداسون نه ئي تابعداري ڪنداسون. حضرت عمررضه فرمايو ته ڇو ڀلا؟
ان بدوي چيو ته توهان ٻه چادرون پائي رکيون آهن، حالانڪه مالِ غنيت مان ٻين وانگر توهان کي به هڪ چادر ملي هئي. هي ٻه چادرون تو ڪٿان آنديون؟ ٿي سگهي ٿو ته توهان مالِ غنيت ۾ خيانت ڪري ٻه چادرون رکيون آهن. اهو ڪيئن ٿي سگهي ٿو، اول ان جو جواب ڏي، پوءِ خطبو.
حضرت عمر فاروق اعظمرضه فرمايو ته تو ٺيڪ چيو ۽ پنهنجي پٽ کي اشارو ڪري فرمايائون ته پُٽ عبدالله هن سوال جو جواب تون ڏي.
حضرت عبدالله بن عمررضه اُٿي بيٺو، چيائون ته اميرالمؤمنين وٽ اڄ ڏينهن ڪوبه ڪپڙو نه هو. جنهن کي پائي هو نماز پڙهائين، مون پنهنجي چادر پنهنجي پيءُ کي عارضي طور ڏني اٿم. جيئن ته هو نماز پڙهائي سگهن، اهڙي طرح هن وٽ ٻه ڪپڙا ٿي ويا. جنهن مان هڪ جي گوڏ ٻڌي اٿن ۽ ٻي چادر ڪُلهن تي ويڙهي اٿن.
اهو جواب ٻُڌي انهي سائل ۽ جماعت ۾ هڪ قسم جو روڄ راڙو پئجي ويو، سڀني چيو، ”جزاڪ الله احسن الجزاء“ اي اميرالمؤمنين هاڻ خطبو ڏيو. اسان تنهنجي ڳالهه ٻڌنداسون ۽ تابعداري ڪنداسون. اسان جو مرڻ ۽ جيئڻ تو سان گڏ آهي. هي هئي انهن حضرات جي حڪومت، جو رعيت جو هر فرد انهن کان پڇڻ ۽ روڪ ٽوڪ لاءِ هر وقت موجود هو، جنهن جي هر ڳالهه ٻڌي ويندي هئي ۽ اطمينان بخش جواب ڏنو ويندو هو.
انهن وٽ خلافت ۽ حڪومت ڪا راحت جي شيءَ نه هئي، جنهن جي تمنا ڪئي وڃي، بلڪه ڪنڊن جي سيج هئي ۽ هر وقت فڪر آخرت دامن گير هو. (حضرت ٿانوي صاحب)
اهو پنهنجي قائد، رهبر ڪامل حضرت محمد مصطفيٰﷺ جي باوقار زندگي. قناعت، درويشي سادگي، ۽ استغناء جو هڪ بهترين نمونو هو. واقعي هن بادشاهي ۾ فقيري ڪئي ۽ فقيري ۾ بادشاهي ڪئي. پاڻ ظاهري رعب و تاب کان ڏاڍو پري هو. پر الله پاڪ سندس شخصيت ۾ قدرتي ايڏو ته رعب ڏنو هو جو ظلم و جبر جي دنيا حضرت عمررضه جي نالي کان به ڊڄندي هئي. شيطان به حضرت عمررضه کي ڏسي رستو ڇڏي ڀڄي ويندو هو.
هڪ ڏينهن فاروق اعظم رضه حجامت پئي ڪرائي. وچ ۾ زور سان کنگهڪار ڪيائون ته حجام بدهواس ٿي ويو. ان خيال کان ته ڪٿي عمر رضه ڪنهن ڳالهه تي ڪاوڙ يا نه هجن. بي هوش ٿي ڪرڻ کي ويجهو هو. ڪهڙي ڳالهه ڪجي ان جي رعب ۽ دٻدٻي جي، رڳو کنگهڻ سببان حجام غش ٿي پيو. خير اهو ته هڪ ويچارو حجام ئي ته هو. مگر فاروق اعظم رضه کان وڏا وڏا اصحاب ڪرام رضه به ڏڪندا هئا.
موتمر عالم اسلامي طرفان ”عبقريت عمر رضه“ نالي ڇپيل ڪتاب ۾ آهي ته هڪ ڏينهن حضرت عمر رضه ڪيڏاهن وڃي رهيا هئا ۽ سندن پويان اصحاب سڳورن جي هڪ جماعت هئي. اوچتو حضرت عمر رضه کي ڪو ڪم ياد اچي ويو جنهن سببان هو ڏاڍي ڦڙتي سان پوئتي موٽيو ته سمورا اصحاب سڳورا سندن رعب سبب گوڏن ڀر ڪري پيا.
ڪتاب جو مصنف مزيد لکي ٿو ته خود آنحضرتﷺ جن به حضرت عمر رضه واري انهي مبارڪ زندگي جي انهي مخصوص ادا ۽ رُخ جي رعايت ڪندا هئا. جيئن ڪتاب وارو لکي ٿو ته هڪ دفعي امان عائشه رضه حضورﷺ جن لاءِ سيرو تيار ڪيو. اتفاق سان اما سانئڻ بي بي سودهرضه به اتي اچي ويئي. بي بي عائشه رضه، بي بي سوده کي کائڻ لاءِ ڏنائين مگر بي بي سوده رضه کائڻ کان انڪار ڪري ڇڏيائين. حضرت امان عائشه رضه ڏاڍي اصرار ۽ ڏي وٺ کان پوءِ کل ڀوڳ ۾ حضورﷺ جن جي سامهون سيري مان لپ ڀري حضرت سوده رضه جي منهن تي ٿڦي ڇڏيو. پاڻ ڀلاراﷺ مرڪي سيري مان ڪجهه حصو بي بي سوده رضه ڏانهن وڌائيندي. فرمايو ته ”وٺ تون به عائشه رضه جي چهري تي لڳائي ڇڏ“ پاڻ سونهاراﷺ جن اهو چوندي رهيا ۽ مرڪندي به رهيا ته ايتري ۾ حضرت عمر رضه اتان کان لانگهائو ٿيا.
پاڻ ڪريمنﷺ جن محسوس ڪيو ته عمر رضه هيڏانهن ايندو. ان ڪري پاڻ ڪريمنﷺ بي بي سوده ۽ عائشه رضه جن کي فرمايو جلدي اٿيو ۽ پنهنجا پنهنجا منهن ڌوئي وٺو. حضرت عمر رضه اچي پيو.