حضرت عمر رضه ۽ فڪر آخرت:
ڪڏهن هڪ ڪک هٿ ۾ کڻي فرمائيندو هو ته ڪاش آئون هي ڪک هجان ها. ڪڏهن فرمائيندا هئا ته ڪاش منهنجي ماءَ مون کي ڄڻي ئي نه ها ته آخرت ۾ مون کان پڇا ئي نه ٿئي ها. ڪيترائي ڀيرا حضرت عمر رضه فرمايو اٿن ته مون کي ڪو چوي ته سارو اولاد آدم دوزخ ۾ ويندو ۽ هڪ شخص بهشت ۾ ويندو. آئون رب جي رحمت مان اميد رکان ٿو ته اهو آئون هوندس ۽ ڪو ماڻهو چوي ته بني آدم سڀ جا سڀ بهشت ۾ ويندا ۽ هڪ شخص دوزخ ۾ ويندو ته آئون رب جي جباريت ۽ قهاريت کان ڊڄان ٿو ته متان اهو آئون هجان. حالانڪ حضور انورﷺ جن ڪيترا ڀيرا کيس جنتي هجڻ جي بشارت ڏني آهي ۽ پاڻ سڳورا يقيناً عشره مبشره مان آهن.
* هڪ ڀيري ڪنهن ڪم ۾ مشغول هئا. هڪ ماڻهو آيو. جنهن اچي چيو ته اي اميرالمومنين فلاڻي ماڻهو مون تي ظلم ڪيو آهي. توهان هلو مون کي بدلو وٺي ڏيو. پاڻ سڳورن انهي ماڻهو کي ڪاوڙ مان هڪ چهبڪ هڻي ڪڍيائين. فرمايائين ته آئون جنهن وقت انهي ڪم لاءِ ويهان ٿو ته توهان اچو ڪو نه ٿا ۽ جڏهن ڪنهن ٻي ڪم ۾ لڳان ٿو ته اچو ٿا ۽ چئو ٿا ته بدلو وٺي ڏي.
اهو ماڻهو ماٺ ڪري هليو ويو. ٿوري دير بعد غلام موڪلي ان کي گهرائي ورتائين ”ڇو ته حضرت عمر رضه بادشاهه هو“ چهبڪ ان جي هٿ ۾ ڏنائين. ۽ فرمايائين ته هاڻ پنهنجو بدلو وٺ، ان شخص عرض ڪيو ته اي اميرالمومنين مون توکي الله لڳ معاف ڪيو. گهر آيو، ٻه رڪعت نفل پڙهيو. ان کان بعد پنهنجو پاڻ کي مخاطب ٿي ملامت ڪرڻ لڳو ۽ چوڻ لڳو. اي عمر تون ڪميڻو هئين. الله پاڪ توکي مٿاهون ڪيو عمر تون گمراهه هئين رب توکي هدايت ڏني. عمر تون ذليل هئين الله توکي عزت و شرف بخشيو. جو ماڻهن جو توکي بادشاهه بنايائين. هاڻي هڪ ماڻهو، تو وٽ انصاف جي حصول لاءِ اچي ٿو. ته تون ان کي مارين ٿو. صبحاڻي قيامت جي ڏينهن پنهنجي رب کي ڪهڙي منهن سان، ڪهڙو جواب ڏيندين. اي عمر اگر فُرات ندي جي ڪناري تي ڪو ڪتو بک يا اُڃ وگهي مري ويو ته قيامت جي ڏينهن توکان پڇيو ويندو ته اي عمر تون ان جي حفاظت جو ذميوار هنئين. اهو ڪتو ڇو مري ويو. اي عمر پوءِ اُت تون ڪهڙو جواب ڏيندين. ڪافي دير تائين اهڙي ريت پنهنجو پاڻ کي ملامت ڪندو رهيو ۽ زارو قطار روئندو رهيو.
* حضرت عمر رضه جو غلام اسلم روايت ٿو ڪري ته هڪ ڀيري آئون، حضرت عمر رضه جي دور ۾ حضرت عمر رضه سان گڏ چوڪيداري جي خيال سان حره نالي مديني جي ويجهو هڪ جاءِ، جي طرف وڃي رهيا هئاسون. جهنگ ۾ هڪ جاءِ تي اسان باهه ٻرندي ڏٺي سون. حضرت عمر رضه جن فرمايو ته شايد هي ڪو قافلو آهي جو رات ٿيڻ سبب شهر ۾ اچي نه سگهيو ۽ ٻاهر ئي ترسي پيو آهي. هلون انهن جي خبر چار وٺون ۽ رات جي حفاظت جو بندوبست ڪريون.
اتي وڃي ڏسون ته هڪ عورت آهي. جنهن سان گڏ چند ٻار آهن. جيڪي روئي ۽ دانهون ڪري رهيا آهن. امان بُک، امان بُک ۽ ممتا ڦٿڪي رهي آهي ۽ هڪ ديگڙي چلهي تي رکيل آهي. ڏٺو سون ته ان ۾ خالي پاڻي پيل آهي ۽ ان جي هيٺان باهه ٻري رهي آهي. حضرت عمر رضه انهن تي سلام ڪيو ۽ ويجهي اچڻ جي اجازت گهري انهن جي پاسي ۾ وياسون ۽ پڇيوسون ته اهي ٻار ڇو روئي رهيا آهن عورت جواب ڏنو ته هنن ٻارن کي بهلائڻ جي واسطي ديگڙي ۾ خالي پاڻي وجهي باهه تي رکي ڇڏي آهي ته هنن کي ذرا تسلي ٿي وڃي. مون کي تنگ نه ڪن ۽ ائين آسرن ۾ هنن کي ننڊ اچي وڃي. اسان جي بادشاهه عمر رضه بن خطاب منهنجي مڙس کي جهاد تي موڪليو هو. هو اتي شهيد ٿي ويو.
هاڻ اسان جي سنڀال لاءِ ان رب کانسواءِ ٻيو ڪو وسيلو ناهي. جنهن منهنجي مڙس کي شهادت جو وڏو رتبو بخشيو آئون صرف ان آسري تي زنده آهيان ته آئون هڪ شهيدِ اسلام جي بيوه آهيان. اميرالمومنين عمر رضه جو ۽ منهنجو انهي رب جي سامهون فيصلو آهي. جو هو اسان جو بادشاهه ٿي اسان جي خبر گيري نٿو لهي. پوءِ مان کٽان يا عمر کٽي. ٻيو آئون بيوه، بيوس ۽ بيڪس ڪري به ڇا ٿي سگهان؟
انهي ڳالهه جو ٻڌڻ هو ته حضرت عمر رضه ڏڪڻ لڳو، پيرن هيٺان زمين نڪري ويئي. هماليه پنهنجي جاءِ ڇڏي ڏني انهي عورت جي انهن زباني گهائن ۽ تيرن جي غير مرئي زخمن جي ڪري قريب هو ته ڪري پوي. مگر وري به پاڻ سنڀالي زارو قطار روئندي. ان عورت کي چيائين ته اي الله جي ٻانهي. الله توتي رحم ڪري ڀلا عمر غريب کي تنهنجي حال جي ڪهڙي خبر؟ ان عورت چيو ته پوءِ هو اسان جو بادشاهه ڇو ٿيو آهي؟ جو اسان جي حال جي خبر نٿو وٺي؟
اسلم رضه چوي ٿو ته حضرت عمر رضه فوراً واپس ٿيو ۽ تڪڙو تڪڙو سهڪندو اچي هڪڙي ٻوري ۾ بيت المال مان ڪجهه اٽو، ڪجهه کجور، ڪجهه چرٻي، ڪجهه ڪپڙا ۽ ڪجهه درهم کنيائين، مطلب ته ان ٻوري کي چڱي طرح ڀريائين، مون کي فرمايائون ته اي اسلم هي ٻوري منهنجي پٺن تي رک.
مون عرض ڪيم ته منهنجا سائين اهو بار کڻڻ منهنجو ڪم آهي. آئون کڻان. مون کي وري فرمايائون ته اسلم نه. هي منهنجن پٺن تي رک. ٻه ٽي ڀيرا اصرار ڪيم ته سائين مون کي اوهان جي پٺن تي ٻوري رکڻ نٿي اچي. منهنجو ضمير مون کي اجازت نٿو ڏي. .پاڻ فرمايائون ته اسلم ڇا. قيامت جي ڏينهن به منهنجو بار تون کڻندين؟ اسلم انهن ڳالهين کي ڇڏ. دير ٿي ويئي آهي. ان کي آئون ئي کڻندس. ان ڪري جو قيامت جي ڏينهن مون کان ئي ان جو پڇاڻو ٿيندو. مون مجبور ٿي ٻوري سندن ڪلهن تي رکيم. بادشاهه سلامت تمام تيزي سان انهي پوڙهي عورت وٽ پهچي ويو. آئون به ساڻن گڏ هوس. اتي پهچي ان چڙهيل ديگڙي ۾ اٽو چرٻي کجور وڌائون، چلهي کي ڦوڪن سان دکايائون. مون ڏٺو ته سندن گهاٽي ڏاڙهي مبارڪ مان دونهون ۽ اکين مان لڙڪ نڪري رهيا هئا. ديگڙي ۾ ڪاٺي گهمائي رهيا هئا. تان جو سيرو ٺهي ويو. انهي کان پوءِ خود ئي پنهنجي هٿن سان ڪڍي. انهن کي ٺاري ڏيندا رهيا ۽ کارائڻ لڳا. انهن کائي ڍو ڪري کلڻ ۽ ڪڏڻ ۾ لڳي ويا ۽ جيڪو بچيو هو. اهو ٻي ٽائم لاءِ انهن جي حوالي ڪري ڇڏيو. اها پورهي عورت ڏاڍي خوش ٿي ۽ دعائون ڏيندي چوڻ لڳي ته الله توکي خوش رکي ۽ سٺو بدلو ڏي. مهرباني ڪري ٻڌاءِ ته تون ڪير آهين؟ اي لائق انسان تون ئي انهي منصب جو وڌيڪ حقدار هئين جو عمر بن خطاب جي بجاءِ تون ئي خليفو بنايو وڃين ها.
حضرت عمر رضه ان کي تسلي ڏيندي فرمايائين ته جڏهن توهان بادشاهه وٽ ويندا ته مون کي تون اتي ڏسندين.
حضرت عمر رضه ذور پوءِ تي هٽي زمين تي هيٺ ويهي رهيو. ڪجهه دير بعد اٿي واپس روانو ٿيو. فرمايائون ته اسلم آئون ان ڪري ويٺس ته مون انهن ٻارن کي اڳ روئندي ڏٺو هوم. منهنجي دل گهريو ته ٿوري دير آئون انهن کي کلندو به ڏسان... هڪ خدا کانسواءِ ڪنهن کي به خاطر ۾ نه آڻڻ واري هستي جڏهن تهجد نماز يا نماز فجر پڙهائيندو هو ته وڏيون سورتون پڙهندو هو پاڻ ته روئندو هو مگر پوري جماعت کي روئاري ڇڏيندو هو.
* هڪ دفعي صبح واري نماز ۾ سوره يوسف پڙهندي جڏهن آيت اِنما اشڪوبثي وحزني الي الله تي پهتا ته روئندي روئندي هچڪين سان آواز بند ٿي ويو ۽ ڪيترين ئي صفن تائين اهو آواز پهتو ۽ ڪري پيا. اهو هو ان هستي کي خوفِ خدا ۽ فڪر آخرت جو خيال.
* هڪ ڀيري گورنر عمرو بن العاص جي پٽ ۽ هڪ عام شهري ٻار ڊوڙڻ ۾ شرط رکيو اچ ڊوڙ ۾ شرط ٿا لڳايو. ڪير تيز، پوءِ اهو عام شهري ٻار ڊوڙڻ ۾ گورنر جي پُٽ کان وڌڻ لڳو. گورنر جي پُٽ محسوس ڪيو ته مون کي شڪست ٿي رهي آهي. ان گورنر جي ٻارهن عام شهري ٻار کي ٿڦڙ وهائي ڪڍي ۽ چيائين ته توکي خبر ناهي ته آئون گورنر جو پٽ آهيان.
ان وقت انهي عام ٻار ٻي واهه نه ڏسي سڌو مسجد نبوي پهتو ۽ حضرت عمر رضه کي درخواست ڏني ته مون کي گورنر عمرو بن العاص جي پُٽ بي گناهه اهڙي ريت ماريو آهي. حضرت عمر رضه هڪ قاصد هٿ حڪم نامو ڏيئي موڪليو ته گورنر تون ۽ تنهنجو پُٽ فوراً منهنجي سامهون مديني ۾ حاضر ٿيو. توهان ٻنهي جي شنوائي آهي. تعميل حڪم موجب گورنر ۽ سندس پٽ حضرت عمر رضه جي سامهون پيش ٿيا. ڳالهين ۾ گورنر جو پٽ ڏوهاري ثابت ٿيو. حضرت عمر رضه ان عام ٻار کي چيو ته هاڻ تون گورنر جي پٽ کي منهنجي ۽ گورنر جي سامهون اهڙي ٿڦڙ هڻ جهڙي طرح توکي هن هنئي آهي. پوءِ حضرت عمر رضه گورنر عمرو بن العاص سان مخاطب ٿي فرمايائين ته توهان ماڻهن کي ڪڏهن کان غلام بنائي رکيو آهي؟ حالانڪ انهن کي انهن جي مائرن آزاد ڄڻيو آهي. خبردار آئنده لاءِ اهڙي شڪايت نه اچڻ کپي.
هڪڙي ڏينهن حضرت عمر رضي الله عنھ مسجد النبوي جي منبر تي چڙهي خطبو ڏيئي رهيو هو. ۽ خطبي ۾ فرمايو ته ”عورتن کي مهر گهٽ ڏيندا ڪريو“ تنهن تي خطبي جي دوران هڪ عورت اُٿي بيٺي. جنهن اعتراض ڪيو ته اهو عمر ڪير ٿيندو آهي؟ جو اسان جي مهر گهٽائي. حالانڪه الله پاڪ مهر ”قنطار“ جو حڪم فرمايو آهي. حضرت عمر رضه فرمايو ته اهو الله جو حڪم ڇا آهي؟ ان عورت چيو ته الله پاڪ سوره النساء آيت 20 ۾ لفظ قنطار فرمايو آهي. جنهن جي معنيٰ گهڻائي جي آهي. ۽ تون گهٽائين پيو. حضرت عمر رضه ٿوري دير خاموش ۽ سوچ ۾ پئجي ويو ۽ معلوم ڪيائين ته منهنجي غلطي آهي پوءِ ڀري مسجد ۾ منبر کان اعلان ڪيائون ته مون غلط چيو ۽ هن عورت صحيح چيو.
* هڪ دفعي روم ولايت جو هڪ ماڻهو مديني پاڪ آيو. جنهن کي حضرت عمر رضه ۾ ڪم هو ان حضرت عمر رضه جي باري ۾ پڇا ڪئي ته مون کي مسلمانن جي بادشاهه سان ملڻو آهي. ايوان صدر ڪٿي آهي؟ جو آئون ان سان ملي سگهان ۽ ان سان ملڻ جا پروٽوڪول ”آداب“ ڇا آهن؟ ماڻهن ان کي چيو ته ان جو ڪو خاص ايوان صدر ناهي. هو هر ماڻهو سان هر وقت بغير ڪنهن تڪلف جي ملي سگهي ٿو. مگر هن وقت قيلولي جو ٽائم آهي. هو ڪنهن وڻ هيٺ ڇانوَ ۾ ڪٿي ستل هوندو. اهو ماڻهو مسجد نبوي کان ٻاهر ڦري رهيو هو ڏسي ته هڪ ماڻهو کجي جي وڻ هيٺ، سِر مٿي هيٺ، گهري ننڊ ۾ سُتو پيو آهي. ڪنهن ماڻهو کان پڇا ڪيائين ته هي ماڻهو ڪير ستو پيو اهي؟ جواب مليس ته هي مسلمانن جو خليفو عمر رضه بن خطاب آهي.
پوءِ اهو ماڻهو مٿس وڃي بيٺو ۽ چيائين اي عمر تو انصاف ڪيو. تو امن ڪرايو تو الله ۽ سندس رسولﷺ جي حڪم تي عمل ڪرايو. هاڻ تون آرام سان ننڊ ڪر ”سُتا مر سونهن ننڊ عبادت جن جي.“
* هڪ ڀيري حضرت عمر رضه منبر رسولﷺ تي چڙهي فرمايائون ته اي مسلمانو. اگر آئون الله جي حڪم ۽ رسول جي طريقي موجب هلي اوهان سان انصاف ڪريان ته توهان منهنجي تابعداري ڪجو. مگر جيڪڏهن آئون انهي طريقي کان ٿڙهي وڃان يا ڦري وڃان ته پوءِ توهان ڇا ڪندا؟ مجمع مان هڪ بدوي اٿيو. جنهن جي هٿ ۾ تلوار هئي. انهي جواب ڏنو ته. پوءِ هي تلوار تنهنجو فيصلو ڪندي ”واهه بدوي تنهنجو جواب، واهه عمر رضه تنهنجو صبر، واهه اسلام تنهنجي مساوات، واهه محسن انسانيت تنهنجي تعليم“ حضرت عمر رضه الله جو شڪر ڪيو ته الحمد لله هن امت ۾ اهڙا ماڻهو به آهن جيڪي عمر کي سڌو ڪري سگهن ٿا.