قريشين جي دور ۾ مڪي ۾ سڌارا
هي شخص وڏو مدبر، دلير ۽ دانا هو. سربراهي جي اهليت لاءِ جيڪي خوبيون هڪ ماڻهو ۾ هجڻ کپن انهن ۾ هي لاثاني هو.
هن مڪي جي شهر تي پنهنجو تسلط قائم رکڻ لاءِ قريش کي گڏ ڪري متحد ڪيو. انهن جي جاين جڳهين لاءِ باقاعده حد بندي ڪئي. هن طرح جو حرم ڪعبت الله کان اوڀر طرف قريش قبيلا، اولهه طرف لحيان جا قبيلا. اتر طرف به لحيان ۽ حرب جا قبيلا ته ڏکڻ ۾ خزاع جا قبيلا رهڻ لڳا.
ابراهيمي تعمير بعد ڪعبت الله شريف ويجهو تعظيم خاطر ڪو به گهر نه ٺاهيو ويندو هو تان جو حضور انورﷺ جن جي پنجين ڏاڏي قصيٰ بن ڪلاب جي مڪي شريف جي سرداري سنڀالڻ کان پوءِ ڪعبت الله شريف جي آسپاس گهر ٺهڻ لڳا. جڏهن ته انهي کان اڳ عرب جبلن جي چرن، ڍورين ۽ پري پري جي ميداني علائقن ۾ رهندا هئا. اهڙين ڍورين تي جن جي رهائش يا قبضو هوندو هو. سو انهي جي نالي سڏبي هئي. جيئن شعب عبدالله بن عامر ”عبدالله بن عامر جو ڍورو“ شعب ابي سفيان، ابو سفيان جو ڍورو شعب ابي طالب ابو طالب جو ڍورو وغيره اتفاق سان قصيٰ بن ڪُلاب جو هڪ قبيلي بنو خزاعه سان جهيڙو ٿي پيو ته پاڻ پنهنجي قبيلي قريش وارن کي چيائين ته توهان سڀ قريشي هاشمي جبلن جون غارون ۽ ڍورا ڇڏي مڪي ۾ ڪعبت الله جي آسپاس چوڌاري ويجها گهر ٺاهيو. جي نه، ته پوءِ اوهان جو حرم تي قبضو نه رهندو.
ٻيو ته ڪعبت الله جي ڀر سان رهڻ ڪري ٻيا عرب قبيلا توهان کان ڊڄندا. توهان مان ڪنهن سان به لڙائي جهڳڙو ڪرڻ جائز نه سمجهندا ڪعبي جي مجاور هجڻ جي حيثيت سان دنيا توهان جو ادب ۽ احترام ڪندي. واپاري راهداري ۾ توهان کي سهوليت ۽ تحفظ رهندو. بس انهن ڳالهين جي ڪري قريشين ڪعبت الله جي آسپاس گهر ٺاهڻ شروع ڪيا. انهن گهرن جا دروازا ڪعبي شريف ڏانهن ڪيا هئائون. رڳو مطاف گهرن اڏڻ کان آجي هئي. جيئن ته ڪعبي شريف کي چوڌاري جبل گهيرو ڪريو بيٺا هئا. مقدس ڪعبو جبلن جي وچ ۾ ائين هو جيئن هڪ پيالي ۾ مکڻ جي ڪڻي هجي. چوگرد جبل هئا. انهي ڪري ڪعبي کان پري پري ته گهر ٺهي به نٿي سگهيا. هوڏانهن وري قبضو به برقرار رکڻو هو. تنهنڪري گهر ويجها ٺاهيائون.