جملو معترضو هڪ حديث جو خلاصو
* عاشق زهر پياڪ وِهه ڏسيو وهسن گهڻو،
ڪڙي ۽ قاتل جا هو هميشھ هيراڪ
توڻي چڪن چاڪ تڏهن به آهه نه سلين عام سان.
* کامان پچان، پڃران، لڇان ۽ لوچان،
تن ۾ تونس پرين جي پيان تان نه ڍاپان،
جي سمنڊ منهن ڪريان ته سُرڪيائي نه ٿئي.
پوءِ ڪو واقف حال ٻڌائي ٿو ته تنهنجي محبوب جو ديرو هي آهي. پوءِ لوڪ منهن موڪ جون ملامتون، طعنا، تنڪا سڀ اکين تي، صرف محبوب جي هڪ جهلڪ ڏسڻ لاءِ ذري کٻي ذري سڄي محبوب جي گهر جا چڪر ”طواف“ لڳائي ٿو ۽ چوي ٿو ته اي منهنجا محبوب آئون حاضر آهيان. وڍين وڪڻين، چيرين، چچرين آئون حاضر آهيان. تو جهڙو سهڻو مون ملڪن ۾ نه ڏٺو نه ڏسندس، سارو جهان تو تان گهوريان. تون وڌ گهوٽ سڄڻ ڪنهن مهل ان جي در، ديوار ۽ چوکٽ کي چميون پيو ڏي. ته ڪنهن مهل اکين تان ڳوڙها پيو اگهي، ۽ ڪنهن مهل سران جي چوکٽ تي پيو رڳڙي، ان جي در جي ڪتي جا پير پيو چمي، ته هي پير ڪڏهن ته محبوب جي پيرن کي ضرور لڳو هوندو. وري ايلاز ۽ منٿون ٿو ڪري ته اي ڀلا، تون شل جيئن منهنجي اگلاين کي نه ڏس. جاني! تون پنهنجو پاڻ ڏس. ڀلا ڀلايون ڪندا آهن. تون سمون آئون گندري مون ۾ عيبن لک، هن منهنجي هيڻي حال جي توکي سڀ پرک، ڪارڻ رب الک متان مانگر مٽئين.
* سُہنا میں مُک ویکھن آیا ھاں، میکوں ویکھا،
میں گولی ھان تیڈے در دی، میں حاضر ھاں۔
* سُہنا شل جیویں میں بھوری تاں بھال کریں،
تیڈا در چھوڑ۔ سناں میں کتھے جاواں۔
* سُہنا میں تیڈے گولاں دی گولڑی، میں حاضر ھاں،
جانی تیڈا کوئی ثانی نہیں، میں حاضر ھان۔
اهو ساڳيو مثال آهي حاجي ۽ عمري ادا ڪرڻ واري جو. جيئن ته حاجي به جڏهن سنبري ٺهي. پنهنجي رب جي رضا لاءِ ڳوٺان نڪري ٿو. ”اڳ ٻيڙا ۽ بحري جهاز هئا هاڻي هوائي جهاز آهن“ ايئرپورٽ پهچي ٿو. جتي ساري سنگت هن کي ايئرپورٽ لائونچ ۾ داخل ڪري موٽي ٿي. ته هي اُهي اُچا سبيل ڪپڙا لاهي اڻ سبيل احرام واريون ٻه چادرون ٻڌي ٿو، بنان زيب و زينت ۽ خوشبوءِ جي مٿو، پٺا پير ڪُلها اگهاڙا ڪري مجنونا صورت سان جهاز ۾ وڃي ويهي ٿو. تان جو جدي پهچي ٿو. ضروري ڪارروائي کان واندو ٿي جڏهن بلد الامين مڪي پهچي ٿو. مڪي ۾ ڪعبھ جي رب جي حضور ۾ پنهنجون مدايون معاف ڪرائڻ لاءِ انهي جي واکاڻ سان پنهنجي عاجزي جو اظهار ڪندي چئي ٿو ته آئون حاضر آهيان آئون حاضر آهيان جا پُرسوز نينهن جا نعرا هڻي ٿو. ان جي ڳولڻ لاءِ ۽ ان کي راضي ڪرڻ لاءِ هن جي گهر جا چڪر لڳائي ٿو. ميڙيون منٿون آزيون نيازيون ڪري ٻاڏائي ٿو. پاڻ کي فنا ڪري هن جي وڏائي. عظمت ڪبريائي، جلالت، حاڪميت ۽ وحدانيت جا گيت ڳائي ٿو. هن جي گهر جي غلاف کي پڪڙي روئي ٿو. ٻاڏائي ٿو. هن جي چوکٽ چمي ٿو. هن جي طاقت ۽ پنهنجي ڪمزوري جا واسطا ڏيئي پڪاري ٿو. اي ڪريم ڪرم، ڪرم ڪرم، ڪرم اي سخي فضل، فضل، فضل عدل آئون نه پڄڻي ڦيرو ڪر فضل جو.
* تر تارا مينهن ڪڻيون واري، وڻ وار،
انهي کان اڳرا مون ۾ عيب اپار،
پائي آئي آهيان پاند ۾ بديون بيشمار،
هاڻي بخش بخشڻهار لطف ساڻ لطيف چئي.
* ليلان ليلائج اٿئي ماڳ منٿ جو،
جي ليلائي نه لهين تان پڻ ليلائج،
آسرو مَ لاهج سڄڻ ٻاجهارو گهڻو.
ڇو ته انهي ڪِرت کانسواءِ ٻي واه به ڪونهي ته ٻيو در به ڪونهي. وري ڪو سالڪ چوي ٿو ته هو سامهون حجر اسود آهي. جيڪو بفرمان محبوب مدني حجر اسود الله پاڪ جو هٿ آهي. ان کي چمڻ گوياڪ رب پاڪ جي هٿ کي چمڻو آهي. انتهائي لطف و ڪرم آهي ان مالڪ جو جنهن هي سعادت اسان مٽي جي پتلن کي بخشي. پنهنجي راضي ٿيڻ جا گس به پاڻ ڏسي ٿو. پوءِ حاجي ان پٿر کي چمي ٿو. ڇو ته حضور انورﷺ به بحڪم خدا وندي ان کي چميو آهي. حضورﷺ پنهنجي مبارڪ چپن سان ان کي دير تائين چميو ۽ لڙڪ جاري هئا. ان کان بعد حضرت ابوبڪر صديقرضه چميو ۽ حضرت عمررضه به چميو ۽ چمندي حجر اسود کي مخاطب ٿي فرمايو ته اي حجر اسود آئون سمجهان ٿو ته تون پٿر آهين. تو ۾ ڪنهن به قسم جو ڪو به نفعو يا نقصان ناهي ان ڪري چمان ٿو جو منهنجو محبوب محمد مصطفيٰﷺ توکي چمي ٿو. واه عمر رضه تنهنجي توحيد، حضور انورﷺ جن فرمايو اي عمر هي اها جاءِ آهي. جتي گهر جي ته ڳوڙها وهايا وڃن.
تیرے بوسے کو ہم دیتے ہیں بوسہ حجرِ اسود پر،
مگر نہ کم کیا تھا ہم مسلمانوں کو پتھر سے۔
حجر اسود کي چمڻ ۽ ڪعبي جي غلاف کي چمڻ اهو به ڪعبي جي رب کي راضي ڪرڻ جا گس ۽ حيلا آهن. اڳتي ملتزم آهي. اهو به ڪعبي شريف جي ديوار جو هڪ خاص حصو آهي ۽ متبرڪ جڳهه آهي. انهي جڳهه تي خصوصي طور دعا قبول ٿيندي آهي. حديث پاڪ ۾ اچي ٿو ته حضور پاڪ ۽ صحابه ڪرام ان کي چنبڙندا هئا ۽ پنهنجن چهرن کي ان سان لڳائيندا هئا ۽ رئندا هئا.
آج ارشد کو عجب حال میں دیکھا ہم نے،
رو رھا تھا وہ کسی کی دیوار کے پاس۔