خوشفهميءَ جي سُتي
ان جي ابتڙ، جڏهن اسان منجهان ڪوبه سنڌ جي مسئلي تي لکڻ جي ڪوشش ڪري ٿو ته هڪدم آيت نازل ٿئي ته، بابا خيال ڪريو، سنڌ ۾ بغاوت جي باهه نه ڀڙڪايو، سڀ ٺيڪ ٿي ويندو.
اسان کي پرچائڻ لاءِ عجيب ۽ ڏاڍا چرچائي تاريخي مثال ڏيئي سمجهايو وڃي ٿو ته ٻچڙا ڌيرج ڪريو، هتي، يعني سنڌ ۾ فارسي ۽ عربي ٻوليون پنهنجا پير پختا ڪري نه سگهيون، ته ٻئي ڪنهن ٻوليءَ جو به مجال ناهي جو سنڌ ۾ سنڌي ٻوليءَ جي جاءِ والاري اسان کي ثقافتي سطح تان ختم ڪري ڇڏي. وڌيڪ فرمائيندا آهن ته پٽڙا، ٿڌا ٿيو، انگريز به اسان تي سوا سو سال حڪومت ڪري ويو، پر پنهنجي انگريزي ٻولي سنڌين تي مڙهي نه سگهيو.
اهي ٻول اسان جي وڏڙن جا آهن. مان پنهنجن وڏڙن آڏو ڪنڌ جهڪايان ٿو. سندن عظمت جو اعتراف ڪريان ٿو. هنن جي علم، عقل ۽ فهم آڏو هام هڻڻ جي حرڪت ڪري نه ٿو سگهان.
مان نهايت ادب سان عرض ڪريان ٿو ته سائين عرب سڳورا سنڌ فتح ڪرڻ لاءِ تير تلوارون ۽ منجنيقون کڻي آيا هئا. مغلن جي غلاميءَ ۾ اسان تازي گهوڙا شاهانا شان، فوجي ورديون ۽ شاهي فرمان ڏٺا ۽ ٻڌا هئا. انگريز بهادر به سنڌ جي غدارن سان سٽل ڪري، گٽ مٽ هلائي هليو ويو. عربن، مغلن جي فارسي حڪمرانن ۽ انگريزن سنڌ جي اقتصادي ۽ معاشي نظام تي قبضو نه ڪيو هو. هنن ڪارخانا، فيڪٽريون ۽ واپار جون منڊيون نه کوليون هيون، واپاري ڏيتي ليتي ۽ صنعت ڪنهن به معاشري جو روح هوندا آهن. واپار، ڏيتي ليتي ۽ صنعت تي جنهن قبضو ڄمائي ورتو. سو ڄڻ ملڪ جو مالڪ ٿي پيو. اهو جديد سائنسي اصول آهي عرب، مغل ۽ انگريز پاڻ سان نشر ۽ اشاعت جا ادارا کڻي نه آيا هئا. سندن اخبارون لکڻ جي حساب ۾ نه وڪامنديون هيون. روزانو سندن زبان ۾ ويهه ويهه ڪلاڪ ڏسن ۽ ٻڌڻ لاءِ سندن ٻوليءَ جا ٻاڻ نه هلندا هئا. مغل ۽ انگريز ڦورو هئا. اسان کي ڦري هليا ويا. هو ڄورن وانگر اسان کي چهٽي نه پيا. اسين، يعني موجوده دور جو نسل، تاريخ کان واقف آهيون.
اسان کي خبر آهي ته سنڌ ڄورن جي چوس ۾ آهي. سنڌ تي واپاري ڏيتي ليتي، ۽ صنعتي قبضو ٿي رهيو آهي.
تنهن ڪري، مان ڏاڍي ادب ۽ عاجزيءَ سان پنهنجي وڏڙن کي هٿ ٻڌي عرض ٿيو ڪريان ته اسان کي خوشفهميءَ جي سُتي نه پيئاريو. نوجوان نسل سجاڳ ٿيو آهي، کيس آٿت جي ٿڦڪي ڏيئي نه سمهاريو. هنن سنڌ ماءُ جو سڏ ٻڌو آهي. خدارا سندن ڪنن تي مدي خارج قولن جون تاڪيون نه چاڙهيو. نوجوان کي ڇا ڪرڻو آهي، سا کين خبر آهي. نوجوانن کان ڌرتي جنهن قربانيءَ جو نذرانو گهري رهي آهي تنهن باري ۾ هو باشعور آهن. هنن سنڌ جي ڌرتيءَ ۽ مٿان بيٺل آسمان مان آواز ٻڌو آهي. ”سورهيه مرين سوڀ کي، دل جا وهم وسار“ کڳي ۽ سندس حوارين کي ياد رکڻ گهرجي ته سنڌ هڪ جاڳرافيائي خطو آهي. هتي رهندڙ قوم جي قومي زبان سنڌي آهي. هتان جي قوم کي پنهنجي تهذيب ۽ تمدن آهي. اسان جي وڏن آڌر ڀاءُ جي جيڪا روايت قائم ڪئي هئي. اسين، موجوده حالتن ۾ ان کان منڪر آهيون. اسين راهه ۾ اکيون وڇائڻ ڄاڻون ٿا، پر اکيون وڃائڻ نه. سنڌ ۾ امن امان قائم رکڻ جو فقط هڪڙو ئي طريقو آهي ته سنڌين کي هارايل، ۽ مفتوح قوم نه سمجهيو وڃي. ڇير جي ڇمڪي، طبلي جي ٿاڦ تي بيٺل ڪنهن ثقافت کي اسين سنڌي ثقافت کان برتر قبول ڪرڻ لاءِ تيار ناهيون. سنڌي سنڌ جي واحد زبان آهي. اهو اسان جو ايمان آهي.
(تاريخ معلوم نه ٿي ٿئي)