ايوب خان جو صلاحڪار
چيائين، ”فيلڊ مارشل منهنجين صلاحن کي اُڇاترو نه وٺندو هو. منهنجين صلاحن ۽ مشورن تي غور ڪندو هو، ويچار ڪندو هو“
اسين ماٺڙي ڪري هن جي منهن ۾ ڏسي رهيا هئاسين. هو ڳالهائي رهيو هو، ۽ حاضرين کي متاثر ڪرڻ جي ڪوشش ڪري رهيو هو.
هن چيو، ”فيلڊ مارشل مون کي ٻين صلاحڪارن ۽ عملي جي ملازمن وانگر ڇنڊ نه ڪڍندو هو. پر افسوس، جو فيلڊ مارشل پوين ڏينهن ۾ منهنجين صلاحن تي عمل نه ڪيو، تنهن ڪري سندس زوال آيو، ۽ کيس حڪومت تان هٿ کڻڻو پيو.“
ڪنهن پڇيس، ”ايوب خان مرحوم کي ڪهڙيون صلاحون ڏنيون هيهءِ؟“
وراڻيائين، ”مون ست اٺ سال فيلڊ مارشل سان ڪم ڪيو. تاشڪند واري معاملي کان پوءِ ڀٽو صاحب جڏهن فيلڊ مارشل جو مخالف ٿي پيو، تڏهن کان فيلڊ مارشل جي عروج جو زوال شروع ٿيو. پر، جيڪڏهن منهنجي آخري صلاحن تي عمل ڪري ها، ته شايد ايترو جلد سندس زوال نه اچي ها.“
ڪنهن ورائي پڇيس، ”ايوب خان کي تو ڪهڙيون آخري صلاحون ڏنيون هيون؟“
جواب ڏنائين، ”1968ع ۾ مون فيلڊ مارشل کي چيو ته عوام في الحال اوهان جي خلاف آهي، پر عوام کي پنهنجي طرف ڦيرائي وٺڻ مشڪل ڪم ڪونهي. اول ته توهان هٿ سان اڻيل کاڌيءَ مان ٺهيل سلوار قميص کي پاڪستان جو قومي لباس مقرر ڪريو. ۽ آرڊر ڪري ڇڏيو ته ڪوبه پاڪستاني جيڪو کاڌيءَ جي سلوار قميص ۾ نه هوندو، توهان سان ملي نه سگهندو. اهڙي طرح توهين ماڻهن جي دل کٽي وٺندا. ٻيو ته، اسلامي روايتن مطابق جيڪو شخص قوم جو سپهه سالار هوندو آهي، سو شخص قوم جو پيش امام به هوندو آهي. مون فيلڊ مارشل کي صلاح ڏني ته توهين گهٽ ۾ گهٽ جمعي جي نماز ۾ پيش امام ٿيو، ۽ لاهور واري شاهي مسجد ۾ ماڻهن کي نماز پڙهائڻ شروع ڪريو. ٽئين صلاح ۾ مون فيلڊ مارشل کي چيو ته اوهين پنهنجي سموري ظاهري ملڪيت قوم جي نالي وقف ڪري ڇڏيو. انهن ٽن صلاحن تي عمل ڪرڻ کان پوءِ، قوم اوهان کي خلفاءِ راشدين جو معتقد سمجهندي. ۽ سموري مخالفت هڪدم موافقت ۾ بدلجي ويندي. مون فيلڊ مارشل کي ڏاڍو سمجهايو ته عوام کي مڇ جي وار وانگر ورائڻ ڏائي هٿ جو ڪم آهي. بس رڳو اوهين منهنجين انهن ٽن صلاحن تي عمل ڪريو، پر افسوس، فيلڊ مارشل منهنجين آخري صلاحن تي عمل نه ڪيو. عوام هن جو دشمن ٿي پيو، ۽ ڀٽي صاحب فيلڊ مارشل جي حڪومت جو ترو ڪڍي ڇڏيو.“
ڪجهه دير تائين ايوب خان جي زوال جو افسوس ڪرڻ کان پوءِ هن پڇيو، ”يار، توهان منجهان ڪو صحافي، يا اديب ته نه آهي نه؟ متان منهنجي باري ۾ ڪجهه ڇپرائي ڇڏيو!“
6 مئي 1975ع