سياسي شعور
اڄ سرويچن جي سرويچ، جوڌن جي جوڌي، ۽ شهيدن جي شهيد، جنرل هوشوءَ جي ورسيءَ جو ڏينهن آهي.
اڄ سنڌ جي تاريخ تان دز لاهڻ جو ڏينهن آهي. اڄ وساريل باب کي ورجائڻ جو ڏينهن آهي. اڄ قول کي لوهه ڪرڻ جو ڏينهن آهي. اڄ سنڌ ماءُ سان ڪيل وچن ورائڻ جو ڏينهن آهي:
”ڌرتي منهنجي ماءُ
جڏهن به توتي اوندهه ايندي،
ظلم جي نگري ٿيندي،
رات ڏينهن کي اڳري ويندي
۽ کيپ ڪوڙ جي ٿيندي،
اهڙي وقت مان ايندو رهندس
۽، سر جو صدقو ڏيندس.“
اڄ سر سهسائڻ جو ڏينهن آهي. اڄ پنهنجين ڪوتاهين ڏانهن ڏسڻ جو ڏينهن آهي. اڄ پنهنجي پاڻ تي عدالت ويهارڻ جو ڏينهن آهي.
اسين ماضيءَ جا امين آهيون اسين هوشوءَ جي وچن جا وارث آهيون. اسين تاريخ ساز نسل جا اڻسونهان سپوت آهيون. اسان سنڌ جي سر زمين کي لڄايو آهي.
اڄ اسين 1843ع ڏانهن منهن ورائي ڏسون ٿا. اسين پنهنجن ٻوڙن ڪنن سان گهوڙن جي هڻڪار، تلوارن جي جهڻڪار، توبن جي گجگوڙ، ۽ زخمين جي چيچلائڻ جو آواز ٻڌون ٿا. اسين اڄ ڪنڌ ورائي ماضيءَ ڏانهن ڏسون ٿا، ۽ جوڌن کي، ۽ سرويچن کي سنڌ لاءِ ساهه ڏيندي ڏسون ٿا.
وقت جي پيچرن تان شجاعت جا نقش ڊٺا ناهن، فقط لٽجي ويا آهن. زخم ڀريا ناهن، فقط ذهن تان لهي ويا آهن. مياڻيءَ ۽ دٻي جي جنگين ۾ لڳل بڙڇون اسان جي سيني ۾ ڦاٿل آهن، نڪتيون ناهن.
اسين ڪنهن رستي، يا گهٽيءَ تي جنرل هوش محمد جو نالو ڏسي خوش ٿيون ٿا. قوم جو سياسي شعور جڏهن تمام هيٺاهين سطح تي هوندو آهي، تڏهن ڪنهن فٽ پاٿ تي بيٺل سيمنٽ جي تختي تي پنهنجي جوڌي جو نالو ڏسي خوشي ٿيندي آهي. ان جوڌي جي قول ڏانهن ڌيان نه ويندو آهي. ان جوڌي جي جدوجهد ڏانهن خيال نه ويندو آهي.
ون يونٽ جيڪي ويل وهايا، تن ۾ سڀ کان خطرناڪ وار، اسان کي ماضيءَ کان ڪٽي ڌار ڪرڻ جو منصوبو هو. ڪابه غيرت مند قوم پنهنجي تاريخ کان ڪٽجي زندهه رهي نه سگهندي آهي. اسان کي باقاعدي مارڻ جي سٽ سٽي ويئي هئي. اسڪولن ۽ ڪاليجن جي نصاب مان سنڌ جي تاريخ ۽ جاگرافيءَ کي ڌار ڪيو ويو. سنڌ جي تاريخ پڙهائڻ کي غير ضروري قرار ڏنو ويو. اهو ون يونٽ جو قهري دور هو.
اڄ ون يونٽ ناهي (ٻڌڻ ۾ اچي ٿو ته ناهي) پر نصاب ۾ سنڌ جي تاريخ شامل ناهي، ٻارن ۽ شاگردن کي مغلن جي سلطنتن ۽ دهليءَ جي درٻار جي باري ۾ ته پڙهايو وڃي ٿو پر سنڌ جي حيدرآباد جي تاريخ جي باري ۾ ڪجهه به ٻڌايو نه ٿو وڃي. اسين حيدرآباد جي رسالا روڊ جو نالو جنرل هوش محمد شهيد پڙهي خوش ٿيون ٿا. اسان جو سياسي شعور تمام هيٺاهين سطح تي آهي. اسين هوشوءَ جا وارث آهيون. پر اٻالا اٻالا، اڻ سونهان!
15 مارچ 1973ع