ادب بابت مائوزي تنگ جو رايو
مائوزيتنگ سموري انساني تاريخ جي اهم شخصيتن مان هڪ آهي. هن انقلاب ۾ انسان لاءِ تعمير جي جذبي کي ڪارفرما ڏٺو. تنهن ڪري انقلاب فقط فيڪٽرين، ڪارخانن، ۽ محنت ڪشن تائين محدود ناهي. انقلاب جي آدرش کان ادب کي مستثنيٰ ڪري نه ٿو سگهجي. انقلاب ۾ سڀ کان وڏو ڪردار ادب ۽ اديب کي ادا ڪرڻو پوندو آهي.
8 فيبروري 1942ع تي يينان فورم آف آرٽ ۾ تقرير ڪندي، مائوزيتنگ انقلابي ادب جي بنيادي اصولن بابت واضح اشارا ڏنا هئا:
تقرير ڪندي هن هڪ هنڌ چيو هو، ”اسان کي اهڙي زبان ۾ گفتگو ڪرڻ گهرجي، جيڪا عام ماڻهوءَ جي سمجهه ۾ اچڻ جهڙي هجي.“
مٿئين اشاري مان مائوزيتنگ جو مطلب آهي ته ڪابه ٻولي بنيادي طرح اظهار ۽ معلومات پهچائڻ جو ذريعو آهي. تنهن ڪري ٻوليءَ کي ڏکين ۽ ذو معنيٰ لفظن سان سٿي فهم کان ٻاهر نه ڪڍجي. ٻولي سادي، سليس ۽ هڪدم سمجهه ۾ اچڻ جهڙي لکجي. ان باري ۾ مون کي هيمنگوي جو هڪ جواب دل تي تري آيو آهي. هن کان جڏهن سوال ڪيو ويو هو ته ”تون تمام سادي ۽ تشبيهن کان آجي ٻولي ڇو استعمال ڪندو آهين؟“ تڏهن هن وراڻيو هو، ”جڏهن ٻڌائڻ لاءِ گهڻو ڪجهه هوندو آهي، تڏهن اديب سادي ۽ سلوڻي انداز ۾ پنهنجو اظهار ڪندو آهي. ۽ اديب وٽ جڏهن ٻڌائڻ ۽ ڏيڻ لاءِ ڪجهه نه هوندو آهي، تڏهن هو پڙهندڙ کي منجهائڻ لاءِ، پنهنجيون ڪمزوري لڪائڻ لاءِ ڏکي ۽ منجهائيندڙ ٻولي استعمال ڪندو آهي.“
خليل جبران هڪ دفعي چيو هو، ”شڪر آهي جو منهنجي تحرير تجريدي ۽ مبهم آهي، منجهائيندڙ ۽ بي معنيٰ نه آهي.“
يينان ۾ ساڳيءَ تقرير دوران مائوزيتنگ چيوهو، ”لکڻ وقت اوهان کي اهي پڙهندڙ ذهن نشين ڪرڻ گهرجن جن لاءِ اوهين لکي رهيا آهيو.“
مائوزيتنگ جي مٿئين اشاري صدين کان قائم ڪيل هڪ ادبي رايي ۾ ترميم ڪئي آهي ته اديب فقط پنهنجي ذات لاءِ لکندو آهي. پر نه. انقلابي اديب عوام لاءِ لکندو آهي – ۽ عوام تائين پهچڻ لاءِ هو عوام کي ذهن نشين رکندو آهي ۽ پوءِ سادي سلوڻي تحرير معرفت عوام تائين پهچي ويندو آهي.
تقرير دوران مائوزيتنگ چيو، ”لکڻ لاءِ مشاهدو ڪيو. اوهان جو مشاهدو جيڪڏهن اڻپورو آهي ۽ مڪمل نه آهي، ته پوءِ نه لکو.“ اڳتي هلي چيائين، ”جيڪڏهن اوهان وٽ ٻڌائڻ لاءِ ڪجهه به ڪونهي، ته پوءِ خوامخواه نه لکو.“
ان تقرير ۾ مائوزيتنگ بار بار ليوهيوسن جي ادبي تحريرن مان حوالا ڏنا هئا.
اديب جي خاموشيءَ کي اسين ٻن معنائن ۾ وٺندا آهيون – جمود ۽ مصلحت. پر، مان سمجهان ٿو اديب معاشرتي مونجهارن سبب اول مايوس ٿيندو آهي ۽ پوءِ خاموش ٿي ويندو آهي. سندس مشاهدي جو سلسلو ختم ٿي ويندو آهي. تنهن ڪري هو لکي نه سگهندو آهي. پوءِ کيس ڪنهن رسالي جي ايڊيٽر طرفان خط ملندو آهي، ته مهربان لکو، اسين خاص پرچو ڪڍي رهيا آهيون، ڪجهه نه ڪجهه لکي موڪليو. انقلابي ادب ۾ ”ڪجهه نه ڪجهه لکڻ“ واري روش بي معنيٰ آهي. ادب بامقصد ۽ بامعنيٰ ٿيندو آهي – ۽ ”ڪجهه نه ڪجهه“ نه ٿيندو آهي. مائوزيتنگ چيو هو ته ادب ۾ تگڙمبازي نه هلندي آهي – ادب ڏانهن غير سنجيده رويو نه فقط ادب لاءِ، پر بذت خود اديب لاءِ هاڃيڪار ثابت ٿيندو آهي.
2 جون 1976ع