ڪوڙا ڊوميسائيل ڪير جاري ڪندا آهن
اهڙي طرح وفاقي کاتن ۾ سنڌ جي ٻهراڙيءَ وارن حقن تي، يعني ڊوميسائيلن تي اهڙا شخص نوڪري ڪري رهيا آهن، جن جو خواب ۾ به سنڌ مان گذر نه ٿيو آهي. ڊوميسائيل جي لفظ ۾ ڪنهن به شخص کي قانوني طرح ان علائقي جو حقيقي رهاڪو تصور ڪيو ويندو آهي، ۽ هو ان حق جي آڌار تي ڪنهن به کاتي ۾ نوڪري ڪري سگهندو آهي. جيڪي شخص سنڌ جي ڊوميسائيل تي سنڌ جي ڪوٽا مان نوڪري ڪري رهيا آهن، پر اصل ۾ سنڌ جا نه آهن، سي حقيقت ۾ ڪنهن نه ڪنهن سنڌيءَ جو حق ماري رهيا آهن. حق لاءِ آواز اٿاري سگهجي ٿو. ان ۾ ڪو ڀولو ڪونهي.
ڊوميسائيلن جي باري ۾ اڄ تائين مون وضاحت سان شايد ڪجهه نه لکيو آهي. ان جو اهو مطلب ناهي ته مان ڊوميسائيل جي اهميت کان منڪر آهيان. ڊوميسائيل جو مسئلو اهم آهي –۽ ان باري ۾ ڇنڊڇاڻ ضروري آهي.
ڪجهه دوستن مون کان پڇيو، ”تون ڊوميسائيلن جي باري ۾ ماٺ ڇو آهين – مشرڪ – آهين ڇا!“
کانئن ورائي پڇيم، ”ڪيئن ٿا چئو ته مان ڊوميسائيل جي باري ۾ خاموش آهيان.“
چيائون، ”تو اڄ تائين وضاحت سان ڊوميسائيل جي باري ۾ تفصيل سان نه لکيو آهي.“
چيم، ”ائين برابر آهي ته مون اڄ تائين تفصيل سان ڊوميسائيل جي مسئلي تي نه لکيو آهي – پر ان جو اهو مطلب نه آهي ته مان ڊوميسائيل جي مسئلي جي باري ۾ خاموش آهيان. مون کي جڏهن به موقعو ملندو آهي، مان ڊوميسائيل جي باري ۾ ڳالهائيندو آهيان.“
تڏهن به زور ڏيندي پڇيائون ته ڊوميسائيل جي باري ۾ لکندو ڇونه آهين – انهن کي وائکو Expose) ) ڇونه ڪندو آهين، جيڪي سنڌ جا ڪوڙا ڊوميسائيل هٿ ڪري سنڌ جي ڪوٽا تي نوڪريون ڪري رهيا آهن؟ پوءِ چيائون، ”اسين توکي اهڙن ماڻهن جون لسٽون هٿ ڪري ڏينداسين، جيڪي سنڌ جا ڪوڙا ڊوميسائيل حاصل ڪري سنڌ جو حق ماري رهيا آهن.“
مان خاموش رهيس.
هنن پڇيو، ”اهڙي لسٽ پنهنجي ڪالم ۾ شايع ڪندين؟“
چيم، ”نه.“
پڇيائون، ”ڇو“
وراڻيم، ”اهو مسئلي جو حل نه آهي؟“
”جيڪي نقصان پهچي چڪو – جيڪو حق مارجي چڪو، تنهن جو ازالو مشڪل آهي.“ چيم، ”اسان کي آئينده جو اونو ڪرڻ گهرجي – اهڙي طرح ان مسئلي کي اڳتي هلي روڪي سگهجي ٿو.“
ان باري ۾ اسان ڪافي بحث ڪيو. مون ٻن ڳالهين تي زور ڏنو – هڪ ته جن ماڻهن وٽ ڪوڙا ڊوميسائيل آهن، سي ڊوميسائيل ان حد تائين ڪوڙا آهن جو اهڙن ماڻهن جي نالي ۾ نڪتل آهن، جن اڄ تائين سنڌ جو منهن نه ڏٺو آهي، پر اصل ۾ اهي ڊوميسائيل جڙتو نه آهن. انهن ڊوميسائيلن تي ڪامورن جون اصلي صحيحيون آهن. ٻيو ته اهي ڪامورا نج سنڌي آهن جن ڪوڙا ڊوميسائيل جاري ڪيا آهن. تنهن ڪري بهتر اهو ٿيندو ته اسين اهڙن ڪامورن کي وائکو Expose) ) ڪريون جن غلط ماڻهن کي ڊوميسائيل وڪڻي جاوا ڪيا آهن. چوريءَ جو سامان خريدڪرڻ برابر ڏوهه آهي، پر چوري ڪرڻ ۽ چوريءَ جو سامان وڪڻڻ وڏو ڏوهه آهي.
28 مئي 1977ع