مورخ جو مسئلو
زخمي ماڻهو بيهوش هو. کيس ڏنڊن، لوهي شيخن ۽ چاقن سان زخمي ڪيو ويو هو. رت وهي وڃڻ سبب سندس سانوري کل ڪاراٽجي ويئي هئي.
وقت جو مورخ فسادن ۾ زخمي ٿيل ۽ مئل ماڻهن جا تفصيل تاريخ ۾ داخل ڪري رهيو هو. مورخ بيهوش زخميءَ جي مٿان اچي بيٺو. ڊاڪٽر زخميءَ کي هوش ۾ آڻڻ جي ڪوشش ڪري رهيا هئا.
گهڻي مٿا ماريءَ کان پوءِ بيهوش زخمي هوش ۾ آيو. هن اُجهايل اکين سان مورخ ۽ ڊاڪٽرن ڏانهن ڏٺو. هن وات کولي ڪجهه ڳالهائڻ جي ڪوشش ڪئي، پر اکر اُڪلي نه سگهيو.
مورخ کانئس تاريخ جي زبان ۾ پڇيو، ”تون ڪير آهين؟“
زخميءَ مورخ ڏانهن ڏٺو.
مورخ کانئس ٻيهر پڇيو، ”تون ڪير آهين؟ سنڌي آهين، يا مهاجر؟“
زخميءَ جواب نه ڏنو، هو مورخ ڏانهن ٽڪ ٻڌي ڏسندو رهيو. زخميءَ جي خاموشي مورخ کي بيچين ڪرڻ لڳي. هن هيٺ جهڪي، زخميءَ کي ويجهو ٿي چيو، ”منهنجي ڳالهه ٻڌ. مان مورخ آهيان. مان آئيندي جي نسل لاءِ تاريخ لکي رهيو آهيان. مون کي ٻڌاءِ ته تون سنڌي آهين يا مهاجر؟“
زخميءَ جون اکيون بند ٿيڻ لڳيون.
”اکيون کول. مون ڏانهن ڏس.“ مورخ چيو، ”مان تنهنجا تفصيل تاريخ ۾ لکڻ چاهيان ٿو.“
ڊاڪٽر ۽ نرسون زخميءَ کي آپريشن لاءِ وٺي وڃڻ جون تياريون ڪرڻ لڳا.
مورخ زخميءَ کي چيو، ”توکي آپريشن لاءِ وٺي ويندا. مون کي پڪ ناهي ته تون آپريشن مان بچندين به، يا نه. مري ويندين ته منهنجي تاريخ اڻپوري رهجي ويندي. تنهن ڪري ٻڌاءِ ته تون سنڌين آهين يا مهاجر؟.“
زخميءَ جي اکين مان تڪليف جو احساس ظاهر ٿيڻ لڳو.
مورخ ڊاڪٽرن ڏانهن ڏسندي چيو، ”مان سمجهان ٿو، هيءُ تاريخ جي زبان نه ٿو سمجهي. تنهن ڪري ڪو ساڻس سنڌيءَ ۾ ڳالهائي. ممڪن آهي، هيءُ سنڌي هجي!“
هڪ ڊاڪٽر سنڌي هو، سندس نالو ڌڻي بخش هو. هن زخميءَ کان پڇيو، ”تون سنڌي آهين، يا مهاجر؟“
زخميءَ تڪليف وچان ڌڻي بخش ڏانهن ڏٺو.
مورخ چيو، ”مان سمجهان ٿو، هي سنڌي ناهي. تنهن ڪري سنڌيءَ ۾ سوال به نه ٿو سمجهي سگهي. هيءُ پڪ مهاجر آهي. ساڻس اُڙدوءَ ۾ ڳالهايو.“
هڪ ڊاڪٽر ساڻس اُڙدوءَ ۾ ڳالهايو. ڊاڪٽر جو نالو حيدر عباس هو. هن زخميءَ کان اُڙدوءَ ۾ پڇيو –
”تون سنڌي آهين، يا مهاجر؟“
زخميءَ جواب نه ڏنو.
مورخ چيو، ”هيءُ نه اُڙدو ٿو سمجهي، ۽ نه سنڌي. آخر هيءُ ڪير آهي؟“
ڊاڪٽر ڌڻي بخش چيو، ”اسين هن کي آپريشن لاءِ وٺي ٿا وڃون.“
”ترسو.“ مورخ چيو، ”مان ايندڙ نسل لاءِ تاريخ لکي رهيو آهيان. تاريخ ۾ هن شخص جي باري ۾ ڇا لکان، ته سنڌي آهي يا مهاجر!“
ڊاڪٽرن وراڻيو، ”اسان لاءِ هيءُ هڪ زخمي انسان آهي. اسين کيس آپريشن لاءِ وٺي ٿا وڃون!“
وقت جو مورخ حيران ۽ پريشان بيٺو رهيو. ڊاڪٽر زخمي انسان کي آپريشن لاءِ وٺي ويا.
0 3 جولاءِ 1973ع
______
1973 ع وارا ٻوليءَ جي باري ۾ فساد، جنهن ۾ انيڪ ماڻهو مري ويا ۽ زخمي ٿيا هئا. وزيراعليٰ ممتاز ڀٽي اِهو چوڻ بجاءِ ته سنڌ ٻوليءَ کي ون يونٽ کان اڳ واري حيثيت ملي آهي، هن چيو ته هينئر سنڌ جي ٻولي سنڌي ٿيندي. جواب ۾ رئيس امروهيءَ جنگ اخبار جي پهرين صفحي تي ماتمي ڪارو حاشيو هڻا ئي قطعو لکيو هو: ”اردو کا جنازہ ہے ، زرہ دھوم سے نکلے“ نتيجي ۾ خونريز فساد ٿي پيا. ذوالفقار علي ڀٽي ٽي ويءَ تان هٿ ٻڌي فساد بند ڪرڻ جي اپيل ڪئي هئي.