هڪ ديسي انگريز جي ڳالهه
انگريز اڇي چمڙيءَ وارا به ٿيندا آهن، ۽ ڪاريءَ چمريءَ وارا به. پر اسين پنهنجي ملڪ ۾ اڇي چمڙيءَ وارا انگريز ڏسندا آهيون. جن ٽن اڇن انگريزن سان هڪ ديسي عملدار اسلام آباد جي هڪ هوٽل ۾ ڳالهائي رهيو هو، سي ٽيئي ڪنهن پراڻي قرض جي سلسلي ۾ پاڪستان آيل هئا. انهن مان هڪ ڄڻي چيو، ”اسلام آباد ۾ برطانيه جو سفارتخانو ايشيا جي سهڻن ۽ وڏن سفارتخانن مان هڪ آهي.“
”ائين برابر آهي.“ ديسي عملدار چيو، ”پر، اصل ۾ سهڻن سفارتخانن مان هڪ هئڻ بدران، پاڪستان ۾ برطانيه جو سڀ کان وڏو سفارتخانو هئڻ گهرجي ها.“
”ڪو خاص سبب آهي؟“ هڪ انگريز پڇيو.
عملدار کليو. چيائين، ”اوهان کي ته ڄڻ خبر ئي ناهي.“
”خدا ٿو ڄاڻي ته اسان کي خبر ڪونهي.“ هڪڙي انگريز چيو، ”ان باري ۾ توهين اسان جي مدد ڪريو.“
اعليٰ عملدار هيڏانهن هوڏانهن ڏٺو. پوءِ بجليءَ جي بلب ڏانهن اشارو ڪندي چيائين، ”هيءُ بلب، هيءَ بجلي، هيءَ روشني اوهان جي ڪري آهي. اوهان اسان کي ڏني آهي.“
”اسان!“ انگريز حيران ٿيا. چيائون، ”اوهين چرچائي موڊ ۾ آهيو!“
”بلڪل نه“. عملدار هڪدم دريءَ جو پڙدو هٽائي ڇڏيو. هوٽل ٻاهران موٽرن جون قطارون بيٺل هيون. عملدار موٽرن ڏانهن اشارو ڪندي چيو، ”هي موٽرون به توهان جي ڪري آهن - ورنه اسين ڍڳي گاڏين ۽ گڏهن تي گهمندا ڦرندا نظر اچون ها.“
اعليٰ عملدار جي ڳالهه تان ڪوبه انگريز نه کليو. پر، تنهن هوندي به هو پاڻ وڏا وڏا ٽهڪ ڏيئي کلڻ لڳو. جڏهن کلي رهيو، تڏهن چيائين، ”توهان جي اچڻ ڪري اسان کي ريل گاڏيءَ جي شڪل ڏسڻ جو موقعو مليو. توهان جي ڪري اسان آگبوٽ ڏٺا. پڪا رستا ۽ پليون ڏٺيون.“
انگريز ڪجهه ڪجهه شڪي ٿيڻ لڳا، ڇو جو هوٽل ۾ ويٺل ڪجهه ٻيا ماڻهو ڪنڌ ورائي وارئي ديسي عملدار ڏانهن ڏسي رهيا هئا. عملدار فطرتي طرح بينياز هو. سڀني کي نظر انداز ڪري ڳالهائيندو رهيو. چيائين، ”اسين احسان فراموش نه آهيون. توهان انگريزن پنهنجي حڪومت جي دوران اسان تي وڏا وڏا احسان ڪيا آهن. اسان جا اوهان سان تهذيبي ۽ ثقافتي ناتا آهن. هي ڏسو. مون اوهان جهڙ اڪپڙا پاتا آهن.“
هڪ انگريز، جيڪو ماٺيڻو پئي ڏٺو، تنهن اعليٰ عملدار کان پڇيو، ”ڇا توهان کي اهو احساس ناهي، ته اسان اوهان تي حڪومت ڪئي آهي، ۽ اوهين صدين تائين اسان جا غلام رهيا آهيو؟“
”نه، نه هرگز نه“. اعليٰ عملدار چيو، ”ائين هرگز ناهي. اسين ته اوهان کي عزت ۽ احترام سان ياد ڪندا آهيون.“
ماٺيڻي انگريز ٺوڙهي عملدار کان پڇيو، ”اوهان کي خبر آهي ته حاڪم قومون محڪوم قومن جي ملڪ ۾ سڌارا ڇو آڻينديون آهن؟“
”توهين ته اجايو حليمائي پيا ڏيکاريو!“ عملدار چيو، ”اوهان جا اسان تي احسان آهن. سوين هزارين احسان آهن.“
”اسين روحن جا خريدار آهيون.“ ماٺيڻي انگريز چيو، ”اسين بجلي، ريل، رستن ۽ آگبوٽن جي عيوض ارواح خريد ڪندا آهيون.“
اعليٰ عملدار ٽڪڻ کنهڻ لڳو. ڪجهه چئي نه سگهيو.
ماٺيڻي انگريز چيو، ”بائيبل ۾ هڪ هنڌ لکيل آهي، ته اُنهن حاصلات مان انسان کي ڪهڙو لاڀ ملندو، جيڪي حاصلات انسان پنهنجي روح کي وڃائڻ کان پوءِ حاصل ڪندو آهي.“
21 آڪٽوبر 1975ع