نه کٽندڙ سلسلو
جنهن نوجوان جو خط آهي، سو انٽرنيشنل رليشن ۾ ايم اي آهي. وٽس فرسٽ ڪلاس ۾ ماسٽرس ڊگري آهي.
مان اُن نوجوان کي سڃاڻان. مون کي خبر آهي ته هن ڪيئن، ۽ ڪهڙين حالتن ۾ مرندي جيئندي ايم - اي جي ڊگريءَ حاصل ڪئي آهي. مون کي خبر آهي ته سندس پوڙهي پيءُ ڪيئن بکون ڪاٽي، تڪليفون سهي، ڏينهن رات ضعيفيءَ ۾ محنت ڪري پنهنجي پٽ کي تعليم ڏياري آهي. مون کي خبر آهي ته نوجوان جي ڪراڙي ماءُ ڪيئن هٿ جو پورهيو ڪري، نور نچوئي پنهنجي لعل کي يونيورسٽيءَ جي تعليم حاصل ڪرڻ لائق ڪيو آهي!
پر اڄ، جڏهن ان نوجوان فرسٽ ڪلاس ۾ ايم -اي جي ڊگري حاصل ڪئي آهي، تڏهن مٿس اسان جي معاشري جي سنگدلي ۽ تنگدلي ظاهر ٿي پئي آهي. هو بيروزگار آهي. فرسٽ ڪلاس ۾ ايم - اي جي ڊگري کڻي، هو ڪلارڪي، ۽ دفتريءَ جي نوڪريءَ لاءِ واجهائي رهيو آهي. هو، ٻن سالن کان بيروزگار آهي.
شاگرديءَ واري زماني ۾ هو اُنهن نوجوانن سان ڪم ڪندو هو، جيڪي قلم سان سنڌ جي ويرين ۽ ون يونٽ جي ناخدائن سان جنگ ڪندا ها ۽ ڪري رهيا آهن. هو اڃا تائين اُن جنگ ۾ شامل آهي، هن سنڌ جي عوام ۾ سياسي شعور ۽ بيداري پيدا ڪرڻ لاءِ جيڪي ٿورو گهڻو ڪيو آهي، تنهن جو معاوضو هرگز نه گهريو آهي. هن پاڻ کي تعليم سان جهنجهي، پاڻ کي معاشري جي حوالي ڪري ڇڏيو آهي، ته مون کان ڪم وٺو. سنڌ جي تعمير ٿي رهي آهي. مان هڪ معمولي سر آهيان، مون کي اوسر ۾ ڪم آڻيو. مون کي محنت جو موقعو ڏيو. مون کي ڪم ڪرڻ جو وارو ڏيو!
پر، موجوده معاشري کيس ڏني آهي بک، ۽ بيروزگاري.
هن مون کي خط لکيو آهي. درد سان، ۽ ڏک سان ڀريل خط! هن مون کان صلاح نه گهري آهي. هن کي خبر آهي ته مان بلڪل بيڪار ۽ نڪمو آهيان. هن مون کي پنهنجو سمجهي، اندر جو حال اوريو آهي.
مان سندس خط ڪنهن تاريخ نويس جي حوالي ڪندس، جيڪو سنڌ جي سچي تاريخ لکندو. ڊڄندو نه ¸ جيڪو اِهو لکندي نه ڪيٻائيندو، ته سنڌ جا مسڪين، محنت ڪش، ۽ پورهيت نوجوان جڏهن سنڌ جي عظيم تر مفاد لاءِ پنهنجو رت، ست ۽ ساهه قربان ڪري رهيا هئا، تڏهن، سندن محنت جي ميراث تي پرمارن جا پٽ قبضو ڄمائيندا، ۽ سنڌ کي موروثي ملڪيت سمجهي، سندس وسيلن تي قابض ٿيندا پئي ويا.
مون کي پڪ آهي، ته جنهن نوجوان مون کي خط لکيو آهي، سو جيڪڏهن ڪنهن وڏيري جو پٽ هجي ها، موٽرن ۽ نوڪرن چاڪرن وارو هجي ها، ته پوءِ کيس نوڪري ضرور ملي ها. اُهو نوجوان، جيڪڏهن سامراجي ذهنيت رکندڙ ڪنهن ڪاموري جو پٽ هجي ها، ته پوءِ کيس نوڪري ضرور ملي ها.
سنڌ ۾ نوڪريون جام! پر اُهي وڏيرن، ڪامورن ۽ سفارشن جي چٺين تي ٻڌي ليکي وراهجي رهيون آهن. نوڪريون ۽ وڏا عهدا اُنهن کي ملي رهيا آهن، جيڪي وڏا ”لائق“ آهن، ۽ جيڪي ڪتاب کولي، ڪاپيون ڪري امتحان پاس ڪندا آهن. نوڪريون اُنهن کي ملي رهيون آهن، جن کي انگريزي ته ڇڏيو، سنڌيءَ جي سٽ به لکڻ نه ايندي آهي.
سنڌين جي تحريڪ کي جيڪڏهن سوشلزم کان ڌار ڪبو، ته اهي وڏيرا ۽ ڪامورا سنڌ تي قبضو ڪري وٺندا، ۽ هميشه وانگر، پنهنجي مفاد خاطر سنڌ کي وڪڻڻ ۾ دير نه ڪندا.
8 اپريل 1973ع