قومي ٻوليون
گذريل چونڊن ۾ جتي ٻيا عوامي مسئلا صدين جي دز هيٺان ڪڍي عام منظر تي آندا ويا، تڏهن قومي ٻوليءَ جو مسئلو به آڏو آندو ويو. جنهن جي به ڪلهن تي مٿو هو، تنهن تسليم ڪيو ته اڙدو ۽ بنگاليءَ سان گڏ سنڌي، پنجابي، پشتو ۽ بلوچيءَ کي به پاڪستان جي قومي ٻولين جو درجو ڏنو وڃي. ڪجهه ڪند ذهن، ۽ سامراجين جا ايجنٽ ان عوامي مطالبي جي مخالفت ڪرڻ لڳا.
اڙدو اخبارن ڪالم ڪارا ڪري ڇڏيا. هر ڪالم، ۽ هر ايڊيٽوريل ۾ مذهب ۽ پاڪستان جي بقا جي بهاني، ۽ نالي ۾ پاڪستان جي اصلوڪين ٻولين جي خلاف زهر اوڳاريو ويو، ۽ تحريڪ هلائي ويئي جيڪا اڃا تائين جاري آهي.
ان تحريڪ جا جيڪي به اڳرا نتيجا نڪرندا، تن جو اندازو بلوچستان ۾ بلوچي ٻوليءَ سان ڪيل ظلم مان ڀليءَ ڀت لڳائي سگهجي ٿو.
عوام جي بدقسمتيءَ جو مثال ان کان وڌيڪ ٻئي ڪنهن فيصلي مان ملڻ مشڪل آهي، جو بلوچستان جي عوام بلوچيءَ جي حق ۾ سر ڌڙ جي بازي لڳائي ڇڏي، پنهنجي حقن لاءِ برجستا نمائندا چونڊيا، پر نتيجو ڪاريءَ وارا ڪک نڪتو. چونڊيل نمائندن پنهنجي ئي عوام جي امنگن جو خون ڪري ڇڏيو. بلوچيءَ کي بلوچستان ۾ بي گهر ڪري ڇڏيائون. اهو گورنر جو فيصلو آهي ۽ بلوچستان جي عوام کي قبول ڪرڻو آهي.
ڪنهن پڇيو، ”سرحد ۽ پنجاب ۾ به جيڪڏهن نمائندن اسيمبلين جي ڪرسين تي ويهي پنهنجي زمين جي ٻوليءَ جو خون ڪيو، ۽ پنهنجي عوام سان دوکو ڪيو، ته ان جو اثر سنڌ تي ڪهڙو پوندو؟“
”ڪوبه نه“. مون وراڻيو، ”سنڌ جو عوام سجاڳ آهي. سنڌ جو عوام سنڌي ٻولي جي خلاف ڪابه سازش اهڙي ماٺيڻي ۽ ميسڻي نموني برداشت نه ڪندو، جيئن بلوچستان جي عوام ڪيو آهي.“
سوال پڇندڙ غور سان مون ڏانهن ڏسندي چيو، ”تون تخريب ڪار آهين ۽ ملڪ کي نقصان پهچائڻ ٿو چاهين.“
وراڻيم، ”پاڪستان سنڌ، بلوچستان، سرحد ۽ پنجاب جو نالو آهي. انهن صوبن جون ٻوليون بنيادي طرح پاڪستان جون قومي ٻوليون آهن. سامراجي ايجنٽن، اصلوڪين قومي ٻولين جي خلاف تحريڪ هلائي پاڪستان کي نقصان پهچايو آهي. اسين ان تخريبڪاريءَ ۾ شامل ناهيون. اسين حق وٺنداسين. ڪنهن به طرح ۽ ڪهڙيءَ به ريت.“
خارن مان پڇيائين، ”جيڪڏهن سنڌ اسيمبلي فيصلو ڪري ته سنڌي ٻولي سنڌ جي واحد سرڪاري زبان ٿي نٿي سگهي، ته پوءِ؟“
جواب ڏنومانس، ”سنڌ اسيمبليءَ جي عمارت اهو جڏو، غير سياسي ۽ غير فطري فيصلو نه ڪندي.“
هن چيو، ”مون کي پڪ ٿي ويئي آهي ته تون دشمن ملڪ جو ايجنٽ آهين.“
وراڻيم، ”مهرباني.“
هو ڀڻ ڀڻ ڪندو هليو ويو.
4 2 مئي 1972ع