اجرت تي تقرير لکڻ
مان، خدانخواسته ايوب خان صاحب جي قابليت بابت مشڪوڪ نه آهيان. مرحوم وڏين خوبين جو مالڪ هو. ائين برابر آهي ته مرحوم اقتدار جي شروعاتي دور ۾ تقرير جي فن ۽ باقائدي تربيت وٺڻ شروع ڪئي هئي ۽ پنهنجن آخري ايام تائين تقرير جي فن ۾ ذري گهٽ ماهر ٿي ويو هو. منهنجي لکڻ جو مطلب آهي، ته مرحوم وڏو ماهر هو. ملڪ جو مالڪ هو. اسان جي ملڪ ۾ سيڪريٽري ۽ ڊائريڪٽر، امير ۽ وزير پنهنجيون تقريرون پاڻ نه لکندا آهن. هو مصروف رهندا آهن. تنهن ڪري پنهنجيون تقريرون پنهنجي عملي مان ڪنهن ذهين ماڻهوءَ کان لکائيندا آهن. اهڙي ملڪ جي سربراهه جي باري ۾ يقين سان اهو چوڻ ته 1965ع واري جنگ جي اعلان لاءِ ڪيل تقرير سندس لکيل هئي، سراسر الزام آهي.
اسان جي ملڪ ۾ سٺي تقرير لکڻ وارن لاءِ روزگار جا نهايت روشن موقعا موجود آهن. ان حقيقت جي خبر مون کي انهن ڏينهن ۾ پيئي هئي، جن ڏينهن ۾ مان بيروزگار هوندو هوس، ۽ هوائي قلعا تعمير ڪندو هوس. ڪجهه مهربانن کي منهنجي بيحال حال تي رحم آيو، ۽ هو مون کي هڪڙي ديسي صاحبلوڪ وٽ وٺي ويا.
صاحبلوڪ مون کان پڇيو، ”ڇا تون تقرير ڪري سگهندو آهين.؟“
هڪدم وراڻيم، ”سائين تقرير فقط ٻڌي سگهندو آهيان.“
پڇيائين، ”ته پوءِ تون منهنجي لاءِ، ۽ منهنجيءَ (سينسر) لاءِ تقرير ڪيئن لکي سگهندين؟“
وراڻيم، ”مون ننڍپڻ کان هڪ ئي قسم جون ايتريون تقريرون ٻڌيون آهن، جو هينئر تقرير لکڻ منهنجي لاءِ مشڪل ڪم نه آهي.“
صاحبلوڪ پڇيو، ”هڪ ئي قسم جي تقريرن مان تنهنجو مطلب ڇا آهي؟“
وراڻيم، ”1947ع کان اڄ تائين مون جيڪي به تقريرون ٻڌيون آهن، تن ۾ سڀني سڄڻن اسان کي ٻڌايو آهي ته ملڪ بيحد نازڪ دور مان گذري رهيو آهي. ملڪ کي يڪجهتي ۽ اتحاد جي ضرورت آهي - اسين پاڻ ۾ ڀائر آهيون - هتي صوبائي عصبيت کي وڌڻ نه ڏبو، وغيره.“
”ٺيڪ آهي. ”صاحبلوڪ چيو،“ هاڻي اهي ڳالهيون گهوڙن متعلق تقرير ۾ هڻي ڏيکار.“
مون کي چڱي طرح ته ياد ڪونهي، پر، سمجهان ٿو ته مون هن قسم جي تقرير گهڙي صاحبلوڪ کي ڏيکاري هئي - ”گهوڙو نهايت افضل جانور آهي، پر بدقسمتيءَ سان اڄڪلهه نهايت نازڪ دور مان گذري رهيو آهي. سڀئي گهوڙا پاڻ ۾ ڀائر ٿيندا آهن - گهوڙن ۾ عصبيت جو مرض پيدا ٿيڻ نه ڏبو. ان لاءِ جانورن جي ماهر ڊاڪٽرن کي سڏي وٺبو، گاهه جيئن ته مهانگو ٿي ويو آهي، تنهن ڪري گهوڙن لاءِ يڪجهتي ۽ اتحاد جو لوسڻ کائڻ لازمي ٿي پيو آهي.“
صاحبلوڪ ڪجهه ڏينهن تائين نوڪريءَ ۾ رکيو، ۽ پوءِ غير ذميدار سمجهي، هڪڙي ڏينهن مون کي نوڪريءَ مان ڪڍي ڇڏيو.
30 سيپٽمبر 1975ع