حسين ابن منصور الحلاج
پوءِ ٿيو به ائين!
ملن ۽ هٿ ٺوڪين عالمن حلاج خلاف فتوا ڏيئي ڇڏي. فتوا واري ڪاغذ تي حضرت جنيد بغداديءَ جي صحيحي ضروري سمجهي ويئي. ملان ۽ اڌ اکري عالم حضرت جنيد بغدادي ڏانهن ويا. کيس فتوا واري ڪاغذ تي صحيحي ڏيڻ لاءِ چيائون. حضرت جنيد بغدادي انڪار ڪري ڇڏيو. ان وقت کين گيڙو رنگ تي صوفين واري الفي پاتل هئي.
عالمن ۽ حاڪمن حضرت جنيد بغداديءَ تي زور بار وڌو. تڏهن، حضرت جنيد بغداديءَ صوفين وارو لباس لاهي، عالمن وارو جبو پائي ۽ مٿي تي پڳ رکي ابن منصور الحلاج خلاف فتوا واري ڪاغذ تي صحيحي ڏيئي ڇڏي. صحيحي ڏيڻ کان پوءِ حضرت جنيد بغداديءَ چيو، ”اسين فقط ظاهر جا پارکو آهيون. ۽ جيستائين اندر جو سوال آهي، ته نيتن جو ڄاڻو فقط خدا آهي.“
ابن منصور الحلاج کي قيد خاني ۾بند ڪري ڇڏيائون.
هٿ ٺوڪين عالمن ۽ حاڪمن جي قهر کان وڏا وڏا صوفي ڪنبي ويا هئا. حضرت جنيد بغداديءَ جي سڀ کان وڏي شاگرد ۽ مريد، ابن عطا قيدخاني ۾ حلاج کي چوائي موڪليو، ”جيڪي چيو اٿئي تنهن لاءِ معافي گهر. توکي آزاد ڪري ڇڏيندا. (مطلب ته تو اناالحق جو نعرو هنيو آهي. هينئر ان نعري کان انڪار ڪر، ۽ پنهنجي جان بچاءِ.)
حلاج کيس جواب ڏياري موڪليو، ”ابن عطا کان پڇي اچو ته ڪنهن اناالحق جو نعرو هنيو آهي ۽ ڪير معافي گهري؟“
حلاج کي زنجيرن ۾ جڪڙي قيدخاني مان ٻاهر وٺي آيا. هو فخر سان هلڻ لڳو. قاتلن کانئس پڇيو، ”تون ايڏي فخر سان ڇو پيو هلين؟“
حلاج وراڻيو، ”ڇو جو مون کي مقتل ڏانهن نيو پيو وڃي.“
مقتل ۾سندس قاتلن کانئس پڇيو، ”حلاج، ڪيئن پيو محسوس ڪرين؟“
حلاج وراڻيو، ”سچن صوفين جي منزل ڦاسي گهاٽ آهي.“
اتي ابوبڪر شبليءَ کانئس پڇيو، ”صوفي مت ڇا آهي؟“
”صوفي مت جي سڀ کان هيٺاهين ڏاڪي تي مان بيٺو آهيان.“ حلاج جواب ڏنو، ”صوفي مت جي مٿاهين ڏاڪي تي اسين پهچي نه سگهندا آهيون.“
حلاج جا ٻئي هٿ جڏهن ويڻين کان ڪپي ڇڏيائون، تڏهن هن رونڊيون ٻانهون مٿي ڪري، وهندڙ رت پنهنجي منهن کي مکي ڇڏي. ڪنهن کائنس پڇيو، ”ڇا پيو ڪرين؟“
حلاج وراڻيو، ”رت وهي وڃڻ سبب، مان سمجهان ٿو، منهنجو منهن زرد ٿي ويو هوندو. متان ڪو ائين سمجهي ته ڊپ سبب منهنجو منهن هيڊو ٿي ويو آهي، تنهن ڪري مون رت جي لالاڻ منهن کي ملي ڇڏي. رت اسان جو سينگار آهي.“
”پر، تون وڍيل ٻانهون مٿي ڪري، ٺوٺين کي رت هاڻو ڇو ڪيو؟“ ڪنهن حلاج کان پڇيو.
حلاج وراڻيو، ”عشق جي سجدي لاءِ رت سان وضو ڪرڻو پوندو آهي.“
2 سيپٽمبر 1975ع