ٻولي
”سنڌي ٻوليءَ کي قومي ٻوليءَ جو درجو ڏنو وڃي.“
”فقط سنڌي ٻولي نه. پنجابي، پشتو ۽ بلوچي ٻولين کي پڻ قومي ٻولي تسليم ڪيو وڃي.“
”پر اسين پرايو سور پنهنجي مٿي ۾ ڇو وجهئون!“
”اها سياسي چال آهي.“
”ڪهڙي قسم جي؟“
”تنهنجو سياسي شعور نابالغ آهي. تنهن ڪري تون اها چال سمجهي نه سگهندين.“
”مون کي سياسي طرح بالغ ڪر. مون کي ٻڌاءِ ته اسين ڇا جي لاءِ ۽ ڇو پنجابي، پشتو ۽ بلوچي ٻولين کي قومي ٻولين جو درجو ڏيارڻ لاءِ جدوجهد ڪريون؟“
”اهو ان ڪري، ته جڏهن اسين ٻين صوبن جي ٻولين کي همٿائينداسين، تڏهن ٻيا صوبا از خود سنڌي ٻوليءَ کي قومي ٻولين ۾ شامل ڪرائڻ لاءِ اسان سان ٻانهن ٻيلي ٿيندا.“
” پر سنڌي ٻوليءَ جي دعويٰ بلوچي، پشتو ۽ پنجابي ٻولين جي دعويٰ کان مختلف آهي؟“
”ڪيئن مختلف آهي؟“
”سنڌي ٻولي گڏيل هندستان جي سڌريل مڪمل ۽ مڃيل ٻولين مان هڪ آهي. سنڌيءَ کي پنهنجي الفابيٽ آهي، ۽ پٺيان هڪ ضخيم لساني تاريخ بيٺل اٿس.“
”تون چوڻ ڇا ٿو چاهين؟“
”مون کي بلوچي، پشتو ۽ پنجابي ٻولين لاءِ قدر آهي، احترام آهي. سنڌي ٻوليءَ کي انهن ٻولين جي گهوڙين تي بيهارڻ سان خود سنڌي ٻوليءَ جو ڪيس ڪمزور ٿي پوندو.“
”تنهنجو نظريو شعور جو محتاج آهي.“
”منهنجي چوڻ جو مطلب آهي، ته هر هڪ صوبي جا پنهنجا مسئلا آهن، جيڪي اتان جي عوام کي خود حل ڪرڻا آهن. زبان جو مسئلو انهن مسئلن مان هڪ اهم مسئلو آهي.“
”پر زبان جي مسئلي تي جيڪڏهن اسين ٻين صوبن جي حمايت ڪريون، ته ان ۾ ڪهڙي خرابي آهي.“
”اسين پنهنجي سموري جدوجهد، ڪوششون، قوت ۽ طاقت سنڌي ٻوليءَ جي بقا ۽ بهتريءَ لاءِ لڳائڻ چاهيون ٿا.“
”ان لاءِ تو وٽ ڪو خاص سبب آهي؟“
”ها. 1947ع کان اڳ ٻولي ۽ ثقافت، ادب ۽ تخليق جي لحاظ کان اسان جي ٻولي ترقي پسند ٻولين جي علمبردار هئي. اڄ اسين يڪجهتي، مذهب ۽ تنهنجي هٿ ٺوڪئي سياسي شعور جي نالي ۾ سنڌي ٻوليءَ کي موت ۽ زندگيءَ جي ڪشمڪش ۾ مبتلا ڪري چڪا آهيون.“
”مان وري به اهو چوندس ته صوبائي ٻولين کي قومي ٻولين جي درجي ڏيارڻ ۾ سڀني صوبن کي هڪ ٻئي جو ساٿ ڏيڻ گهرجي.“
”خبر تڏهن پوندءِ، منهنجا يار، جڏهن لساني مشڪلاتن ۾ منجهي، بلوچستان، سرحد ۽ پنجاب اڙدوءَ کي سرڪاري زبان جو درجو ڏيندا. تڏهن سنڌيءَ ٻوليءَ لاءِ توکي اڪيلي سر رت ست ۽ ساهه ڏيئي دائمي بقا حاصل ڪرڻي پوندي. ڪوبه صوبو تنهنجي مدد نه ڪندو.“
1 3 مئي 1972ع