ملان جڏهن اقتدار ۾ ايندا
سياست جي نون داسڙن اسان کي يقين ڏياريو آهي ته ملڪ جو امن امان برقرار آهي – سندن چرچ تي ماڻهو ضبط ۽ تنظيم سان رستن تي نڪري آيا آهن. بسن ۽ خانگي موٽرن کي باهيون جنن ڏنيون آهن – دڪان ۽ بينڪون به جنن لٽيون آهن – سندن فرشتا بي ڏوهي آهن. هو پر امن نموني جمهوريت لاءِ جدوجهد ڪري رهيا آهن! داسڙن جي دعويٰ آهي ته هنن ملڪ ۾ انتشار نه پکڙيو آهي. مان داسڙن جي دعويٰ جو قائل آهيان – سندن مظاهرا پر امن آهن – هر طرف خير آهي. ماڻهو مينا بازار لڳائي رهيا آهن، ۽ لتا منگيشڪر جا گانا ٻڌي رهيا آهن. رستن جا بلب ۽ بتيون پنهنجو پاڻ پٽ پئجي رهيون آهن – شايد اتر کان هوا گهلي آهي!
مان موڳو مٽر آهيان. اقتصاديات جي اصولن جو ڄاڻو نه آهيان. اقتصاديات ۽ معاشيات جا ماهر ملڪ مان لڏي ويا آهن، تنهن ڪري اقتصاديات (Economics) جو شعبو سياست جي نون داسڙن پنهنجي هٿ ۾ کنيو آهي. سموري دنيا ۾ قيمتن ۾ اضافو ٿيو آهي– مهانگائي ٿي آهي. پر، پاڪستان سموري دنيا سان ٻڌل ناهي. پاڪستان هوا ۾ بيٺل آهي، تنهن ڪري بين الاقوامي ڦير گهير جو پاڪستان تي ڪوبه اثر نه پوندو– ڌرتيءَ تي رونما ٿيندڙ تبديلين کان پاڪستان قطع تعلق رهندو! تنهنڪري، سياست جا داسڙا فرمائين ٿا ته هو جڏهن اقتدار ۾ ايندا، تڏهن قيمتن کي 1970ع واري سطح تي کڻي ويندا. اها سٺي ڳالهه آهي. پر، ان لاءِ، مان سمجهان ٿو سياست جي داسڙن کي ايڪنامڪس جي سائنس ۾ ڦير گهير ڪرڻي پوندي – ڇو جو قيمتون تڏهن وڌنديون آهن جڏهن وڌيڪ ناڻو وهنوار ۾ ايندو آهي– يعني، قيمتن جي چاڙهه جو هڪ سبب ۽ اهم سبب ناڻي جو ڦهلاءُ آهي. اڄ کان ست سال اڳ، 1970ع ۾ مزور کي ڏهاڙي ڇهه يا ست روپيا روزانه ملندي هئي، اڄڪلهه مزور جي ڏهاڙي پندرهن کان ويهه روپيا روز آهي، سياست جا داسڙا مزورن جي ڏهاڙي گهٽائڻ کان سواءِ جيڪڏهن قيمتون گهٽائيندا ته اقتصادي ڪارنامو ڪري ڏيکاريندا، ۽ مارشل، ۽ ڪينس کي شرمندو ڪندا. مان سمجهان ٿو سياست جي نون داسڙن وٽ ايڪنامڪس جا ماهر ويٺا آهن، يا هو پاڻ اقتصاديات جا ماهر آهن، تنهن ڪري ايڏي وڏي سائنسي دعويٰ ڪري ويٺا آهن.
سياست جي نون داسڙن دعويٰ ڪئي آهي ته هو جڏهن اقتدار ۾ ايندا، تڏهن شراب تي پابندي وجهندا. سٺي ڳالهه آهي. پاڪستان مان بک، بيروزگاري، اڻپوري اپت، غربت، ڪرندڙ صحت، تعليم جي معيار وغيره جا مسئلا ختم ٿي ويا آهن– باقي آڱرين تي ڳڻڻ جيترن شرابين جو مسئلو اهم ٿي پيو آهي. ملان ان مسئلي کي حل ڪندا– ڇو جو پاڪستان جا سڀ کان اهم اقتصادي ۽ معاشي مسئلا حل ٿي چڪا آهن.
پاڪستان ۾ ٻاهرين ملڪن جا انيڪ سفارتخانا آهن. اتي شراب واپرايو ويندو آهي. انهن جي باري ۾ ملن ڪوبه حڪم صادر نه ڪيو آهي. ڀائنجي ٿو ملان اقتدار ۾ اچڻ کان پوءِ سمورن سفارتخانن سان قطع تعلق ڪندا ۽ سفارتخانا ملڪ مان بند ڪندا. اڄ ڪلهه جي سفارت سياست کان جدا نه آهي، جن کي شراب پيئڻو آهي، سي غير ملڪي سفارتخانن ۾ به وڃي شراب پيئندا. پابندي وجهڻ سان مسئلا حل نه ٿيندا آهن. پاڪستان ۾ هندستاني فلمن تي بندش آهي، پر يار اهڙا شوقين آهن جو هندستاني فلمون سموري ملڪ ۾ ڏسي رهيا آهن. ان قسم جا مسئلا تربيت سان حل ٿيندا آهن. پر، تربيت واري ڳالهه ملن لاءِ مدي خارج آهي. هو هر ڪو مسئلو پابنديءَ ۽ بندش سان حل ڪندا.
ملن ڪميونسٽ چين جي باري ۾ ڪوبه ارشاد نه فرمايو آهي. هو ان باري ۾ خاموش آهن. اسان کي خبر ناهي ته اقتدار ۾ اچڻ کان پوءِ ملان ڪميونسٽ چين خلاف اعلان جنگ ڪندا، يا کين راهه راست تي آڻڻ لاءِ ٻيو ڪو قدم کڻندا!
27 مارچ 1977ع